Kryteria podziału spraw na majątkowe i niemajątkowe

Podstawą wyróżnienia kategorii praw majątkowych i niemajątkowych jest to, czy prawo jest bezpośrednio uwarunkowane (związane z) interesem majątkowym uprawnionego, a więc typowy, zasadniczy interes, jaki prawo to realizuje. Odnosząc to do roszczenia procesowego, w orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazano, że decyduje ścisłe powiązanie zasadniczego przedmiotu rozstrzygnięcia z mieniem powoda lub - w innym ujęciu - bezpośredni wpływ rozstrzygnięcia na stan mienia powoda lub bezpieczeństwo tego mienia, stosunki lub sytuację majątkową stron.

Jeżeli oczekiwania powoda co do rozstrzygnięcia sądu skierowane są bezpośrednio na zaspokojenie interesu ekonomicznego (pozytywne rozstrzygnięcie przedstawia dla powoda wartość majątkową), to sprawa dotyczy praw majątkowych, jeżeli zaś zamiarem powoda jest ukształtowanie stosunków osobistych, to roszczenie ma charakter niemajątkowy, bo nie zmierza do osiągnięcia bezpośredniego skutku ekonomicznego.

Jeżeli rozstrzygnięcie ma oddziaływać bezpośrednio na sferę praw (dóbr) niemajątkowych powoda, a tylko pośrednio na sferę ekonomiczną, która ma charakter drugoplanowy, to sprawa ma charakter niemajątkowy (zob. wyrok SN z 28 lutego 2023 r., II CSKP 603/22).

Postanowienie SN z dnia 28 lipca 2023 r., I CSK 3851/22

Standard: 83343 (pełna treść orzeczenia)

Przy określaniu charakteru uchwały wspólnoty decydujące znaczenie należy przypisywać kryterium przedmiotu uchwały, pozwalającemu na określenie, jakie prawa i interesy - o charakterze majątkowym lub niemajątkowym - podlegają ochronie prawnej w danym postępowaniu. Z kolei podstawą wyróżnienia na gruncie prawa materialnego kategorii praw majątkowych i niemajątkowych jest typowy interes, który te prawa realizują.

Przyjmuje się, że nie mogą mieć wpływu na ocenę charakteru sprawy - jako sprawy o prawa majątkowe lub niemajątkowe - ewentualne trudności w ustaleniu wartości przedmiotu sporu (por. m.in. uchwała SN z dnia 9 grudnia 2005 r., III CZP 111/05 oraz postanowienie SN z dnia 25 kwietnia 2013 r., V CZ 137/12).

Postanowienie SN z dnia 18 października 2018 r., IV CZ 43/18

Standard: 83346 (pełna treść orzeczenia)

Podstawą wyróżnienia kategorii praw majątkowych i niemajątkowych jest typowy interes, jaki prawa te realizują. Prawa majątkowe są uwarunkowane obiektywnym interesem ekonomicznym uprawnionego. Na podstawie tego kryterium do praw majątkowych zalicza się prawa rzeczowe, wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe, prawa majątkowe małżeńskie oraz istotną część praw kwalifikowanych jako tzw. własność intelektualna.

Do praw niemajątkowych zalicza się prawa osobiste i prawa rodzinne niemajątkowe, stanowiące element stosunków między małżonkami, krewnymi, przysposobionymi i powinowatymi.

Sprawa ma charakter majątkowy, gdy zgłoszone w niej żądanie zmierza do realizacji prawa lub uprawnienia mającego bezpośredni wpływ na stosunki majątkowe stron; innymi słowy, gdy zgłoszone żądanie służy realizacji interesów majątkowych uprawnionego.

Postanowienie SN z dnia 24 stycznia 2017 r., V CZ 95/16

Standard: 11132 (pełna treść orzeczenia)