Wyrok z dnia 1974-01-24 sygn. II CR 761/73

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 761/73

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 24 stycznia 1974 r.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Marii S., Tomira W., Włodzimierza K. i Natalii N. przeciwko Przedsiębiorstwu Materiałów Budowlanych w K. o zapłatę 216.307 zł na skutek rewizji powodów i pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Kielcach z dnia 21 września 1973 r. oddalił obie rewizje i zniósł koszty postępowania rewizyjnego między stronami.

Uzasadnienie

Powodowie domagali się zasądzenia na ich rzecz od pozwanego Przedsiębiorstwa kwoty 216.307 zł tytułem dopłaty czynszu dzierżawy za okres od 1.I.1970 r. do 31.XII.1972 r. Pozwane Przedsiębiorstwo wniosło o oddalenie powództwa.

Sąd Wojewódzki zważył, co następuje:

Strony od 1.I.1964 r. łączy stosunek dzierżawy, którego przedmiotem jest teren użytkowy w miejscowości K., użytkowany przez stronę pozwaną na cele przemysłowe. Strony ustaliły w umowie dzierżawy z 20.VIII.1964 r. czynsz dzierżawny w wysokości 0,04 zł za 1 m² placu i powodowie czynsz według tych stawek otrzymywali od dzierżawcy do końca 1972 r. Radca prawny pozwanego, który projektował treść umowy i treść przedłużeń tej umowy, nie wiedział, że Prezydium Powiatowej Rady Narodowej uchwałą nr 43/63 z dnia 28.II.1963 r. -ogłoszoną w Dz. Urz. WRN w K. z mocą od 1.I.1963 r. ustaliło stawki dzierżawne za place na cele przemysłowe w wysokości 0,20 zł za 1 m². Tenże radca nie wiedział również, że aktualnie obowiązuje w tej materii uchwała Rady Ministrów nr 393/62 z 13.XII.1962 r. (Mon. Pol. z 1963 r., nr 4), i dlatego w treści umowy powołał uchyloną i już nie obowiązującą uchwałę Rady Ministrów nr 35 z 15.I.1955 r. (Mon. Pol. nr 25, poz. 251) jako podstawę do określenia wysokości czynszu. Różnica pomiędzy tym co powodowie za przedmiotowy okres tytułem czynszu pobrali a tym co mogli pobrać przy zastosowaniu maksymalnej stawki wynosi 216.307 zł.

Obowiązkiem pozwanego było właściwe i poprawne poinformowanie powodów o treści aktualnych przepisów czynszowych zarówno przy zawieraniu umowy, jak i przy jej następnych przedłużeniach. Gdyby bowiem powodowie znali rzeczywisty stan rzeczy, byliby nie zawierali umowy ani jej nie przedłużali według tak niekorzystnych dla siebie warunków. Działali oni zatem pod wpływem błędu wywołanego przez pozwanego, co dało im podstawę do skutecznego uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli.

Jednakże stawka czynszowa w wysokości 0,20 zł za 1 m² ma charakter maksymalny i dlatego Sąd Wojewódzki uznał, że powodowie nie mogą domagać się czynszu w maksymalnej wysokości, skoro wyraźnie takiego czynszu sobie nie zastrzegli. Słusznie natomiast należy się im połowa dochodzonego roszczenia, gdyż cyt. wyż. Uchwała Rady Ministrów z 1962 r. przewiduje minimalną stawkę dzierżawną w kwocie 0,10 zł za 1 m², a niezależnie od tego, gdyby nawet założyć, że powodom należy się za dochodzony okres czynszu według stawki 0,20 zł za 1 m², to należy podnieść, iż powodowie przez nieinteresowanie się treścią przepisów czynszowych przyczynili się do powstania szkody i dlatego ich roszczenie powinno ulec zmniejszeniu o połowę z mocy art. 362 k.c.

Rozpoznając sprawę na skutek rewizji obu stron Sąd Najwyższy zważył, co następuje: Wbrew zarzutowi rewizji pozwanego należy stwierdzić, że strony przy zawieraniu umowy dzierżawy placu na cele przemysłowe działały pod wpływem błędu co do prawnego uregulowania stawek czynszowych przez państwowe organy cenowe i że błąd ten zawiniła i wywołała strona pozwana, mylnie wskazując, iż obowiązują strony stawki czynszowe ustalone uchwałą Rady Ministrów nr 35 z 15.I.1955 r. Ta sytuacja powtórzyła się przy zawieraniu aneksów przedłużających trwanie między stronami stosunku dzierżawy. Powyższe ustalenia Sądu Wojewódzkiego są przeto prawidłowe.

Można uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli nie tylko wtedy, gdy błąd dotyczy okoliczności taktycznych, lecz także, gdy dotyczy okoliczności prawnej, jeżeli błąd jest istotny i odnosi się do treści oświadczenia woli.

Hipoteza art. 84 k.c. ogranicza zatem stosowanie zasady ingorantia iuris nocet. Taka wykładnia jest szeroko reprezentowana w doktrynie (A. Wolter: Prawo cywilne, Warszawa 1967, str. 255; M. Piekarski: Komentarz do k.c., t. I, s. 214; B. Lewaszkiewicz-Petrykowska: Wady oświadczenia woli w polskim prawie cywilnym, Warszawa 1973, s. 116) wbrew dość niejasnemu stanowisku zajętemu w tej materii pod rządem prawa przedkodeksowego przez Sąd Najwyższy (orzeczenie z 7.X.1960 r. 4 CR 379/59 - OSPiKA 1961, poz. 215).

Treść art. 84 k.c. daje błądzącemu dwie możliwości: może on uchylić się od skutków swego oświadczenia woli lub zaniechać tego i doprowadzić do konwalidacji czynności.

Sąd Wojewódzki trafnie ustalił, że powodowie skutecznie wybrali możliwość pierwszą. Doprowadziło to jednak do unieważnienia umowy dzierżawy i jej aneksów ze skutkiem ex tunc, a w dalszej konsekwencji do tego, że strona pozwana od dnia 1.V.1964 r. do końca 1972 r. bezumownie korzystała z placu powodów.

Sąd Wojewódzki nie dostrzegł tego, że po uchyleniu się od skutków swego oświadczenia woli błądzący nie może domagać się od sądu doprowadzenia do obowiązywania czynności prawnej o takiej treści, jakiej życzyłby sobie błądzący, gdyby nie popełnił błędu.

Dlatego roszczenia powodów mogą być tylko związane z art. 405 k.c. i na tej płaszczyźnie rozstrzygnięte.

Sąd Wojewódzki trafnie natomiast ustalił, że obowiązująca stawka 0,10-0,20 zł za 1 m² dzierżawionego placu miała z mocy § 8 uchwały Rady Ministrów nr 147/62 z 13.XII.1962 r. (Mon. Pol. z 1963 r., nr 4, poz. 14) charakter maksymalny.

Materiał procesowy sprawy nie wskazuje na to, że powodowie, gdyby nie działali w błędzie, zastrzegliby sobie stawkę maksymalną i że pozwany na nią zgodziłby się w przeszłości. Powodowie otrzymali już od strony pozwanej wynagrodzenie po 0,04 zł za 1 m² w stosunku miesięcznym, z zaskarżonego wyroku otrzymają wyrównanie po 0,10 zł, czyli łącznie za 1 m² otrzymują 0,14 zł, a więc stawkę w przybliżeniu przeciętną. Przy zastosowaniu art. 405 k.c. w związku z art. 322 k.p.c. kwota zasądzona powodom w zaskarżonym wyroku wyrównuje im bezpodstawne wzbogacenie strony pozwanej kosztem powodów.

Trafny w zasadzie zarzut powodów, że Sąd Wojewódzki nie miał podstawy do miarkowania roszczenia powodów z mocy art. 362 k.c., powyższej sytuacji nie zmienia.

Mimo przeto błędnego uzasadnienia zaskarżony wyrok w ostatecznym wyniku odpowiada prawu i dlatego rewizje obu strony z mocy art. 387 k.p.c. uległy oddaleniu.