Wyrok z dnia 1999-05-27 sygn. II CKN 337/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 337/98

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 27 maja 1999 r.

Przewodniczący: sędzia SN B. Czech.

Sędziowie SN: M. Sychowicz (sprawozdawca), H. Wrzeszcz.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 27 maja 1999 r. na rozprawie sprawy z powództwa Bolesława S. przeciwko Elżbiecie S., Andrzejowi S. i Krzysztofowi S. o eksmisję i zapłatę, na skutek kasacji pozwanych od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Kielcach z dnia 13 listopada 1997 r. sygn. akt (...)

1) zmienił zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Rejonowego w Kielcach z dnia 14 maja 1997 r. sygn. akt (...) w ten sposób, że eksmisję Elżbiety S. orzeczoną tym ostatnim wyrokiem (pkt I) odroczył do dnia 30 kwietnia 2001 r.;

2) oddalił kasację w pozostałej części;

3) zasądził od powoda na rzecz pozwanej Elżbiety S. kwotę 500 złotych tytułem częściowego zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego;

4) nakazał pobrać od powoda na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Kielcach) kwotę 300 złotych tytułem części nieuiszczonego wpisu od kasacji.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 13 listopada 1997 r. Sąd Wojewódzki w Kielcach oddalił apelacje obu stron od wyroku Sądu Rejonowego w Kielcach z dnia 14 maja 1997 r., nakazującego eksmisję pozwanych z domu murowanego, znajdującego się na nieruchomości o pow. 893 m², położonej w K. przy ul. Lisowszczyków 26, i oddanie tego domu w posiadanie powoda z tym zastrzeżeniem, że eksmisja Elżbiety S. orzeczona została za jednoczesną zapłatą przez nią na rzecz powoda kwoty 17 258,80 zł. Podstawą tego rozstrzygnięcia są ustalenia, według których wymieniona nieruchomość stanowi obecnie własność powoda; Elżbieta S. i jej mąż Marian S. w latach 1972-1984 wznieśli na tej nieruchomości dom z funduszów pochodzących z ich majątku wspólnego; w tym czasie nieruchomość stanowiła współwłasność Mariana S. w 1/2 części i jego matki Marii S. w 1/2 części; w 1991 r. swoje udziały w nieruchomości darowali oni powodowi (ojcu Mariana S.); małżeństwo Mariana i Elżbiety S. zostało rozwiązane przez rozwód w 1992 r.; w domu wzniesionym na nieruchomości pozostała Elżbieta S. wraz z synami - pozostałymi pozwanymi i córką. Orzeczenie eksmisji pozwanych oparte zostało na przepisie art. 222 § 1 k.c. Sąd uwzględnił przy tym zgłoszony przez Elżbietę S. zarzut zatrzymania i uzależnił jej eksmisję od zapłaty przez powoda na jej rzecz kwoty 17 258,80 zł, stanowiącej połowę wartości nakładów poniesionych na wybudowanie domu przez byłych małżonków Mariana i Elżbietę S. W orzeczeniu eksmisji pozwanych sąd nie dopatrzył się naruszenia zasad współżycia społecznego, w szczególności ze względu na tę właśnie okoliczność.

Wyrok wymieniony na wstępie pozwani zaskarżyli kasacją. Jako podstawę kasacji skarżący powołali naruszenie prawa materialnego wskutek błędnej wykładni art. 5 i 140 k.c. Wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku sądu pierwszej instancji i oddalenie powództwa.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosownie do art. 140 k.c. z faktu przysługiwania powodowi prawa własności nieruchomości wynika jego uprawnienie do korzystania z tej nieruchomości (gruntu i znajdującego się na nim budynku jako jego części składowej) z wyłączeniem innych osób. Wprawdzie w myśl powołanego przepisu granice prawa własności określają m.in. zasady współżycia społecznego, ale nie ma wśród nich takiej zasady, która, działając na rzecz osób zajmujących znajdujący się na nieruchomości budynek bez tytułu prawnego, uzasadniałaby - także w okolicznościach przemawiających za zapewnieniem tym osobom jak najdalej idącej ochrony-trwałe pozbawienie właściciela jego uprawnienia do wyłącznego korzystania z budynku. Nawet ograniczenie własności w drodze ustawy dopuszczalne jest jedynie w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności (art. 64 ust. 3 Konstytucji RP). Naruszeniem tym byłoby zaś trwałe pozbawienie właściciela podstawowego uprawnienia właścicielskiego, jakim jest korzystanie z przedmiotu własności z wyłączeniem innych osób. Stanowisko pozwanych, wyrażone w kasacji, że prawidłowa wykładnia art. 140 i 5 k.c. powinna spowodować oddalenie powództwa, nie jest więc zasadne. Dokonana zaskarżonym wyrokiem aprobata eksmisji pozwanych orzeczonej przez sąd pierwszej instancji nastąpiła zatem bez naruszenia wymienionych przepisów.

Aczkolwiek zastosowanie art. 5 k.c. nie mogło doprowadzić do oddalenia powództwa, ale stan faktyczny stanowiący podstawę wydania zaskarżonego wyroku wskazuje, że należało rozważyć, czy przepis ten nie uzasadnia odroczenia eksmisji pozwanych. Wprawdzie pozwani wprost o to nie wnosili, ale taki wniosek mieścił się w dalej idącym ich żądaniu, jakim było żądanie oddalenia powództwa z powołaniem się m.in. na art. 5 k.c. Do wyznaczenia odpowiedniego terminu do spełnienia świadczenia w sprawach o wydanie nieruchomości lub opróżnienie pomieszczenia upoważnia sąd art. 320 k.p.c. Przepis ten może zaś być zastosowany przez sąd z urzędu.

Według stanu faktycznego stanowiącego podstawę wydania zaskarżonego wyroku Andrzej S. i Krzysztof S. są pełnoletni i samodzielni. Dom, z którego orzeczono ich eksmisję, w stosunku do jednego z nich przestał być centrum jego spraw życiowych, a w stosunku do drugiego w znacznym stopniu znaczenie takiego centrum utracił. Brak jest okoliczności, które przemawiałyby za udzieleniem im ochrony polegającej na odroczeniu ich eksmisji. Inaczej natomiast wygląda sytuacja Elżbiety S. Na nieruchomości stanowiącej obecnie własność powoda zamieszkuje ona od 1969 r., a w domu, z którego orzeczona została jej eksmisja, od chwili jego wybudowania. Elżbieta S. była nauczycielką, a obecnie przebywa na emeryturze. Wraz z nią zamieszkuje pozostająca na jej utrzymaniu córka, która jest studentką. Kwota, do której zapłaty na jej rzecz zobowiązany został powód, niewątpliwie nie jest wystarczająca do nabycia przez nią na własność samodzielnego mieszkania. W ocenie Sądu Najwyższego okoliczności te uzasadniają odroczenie eksmisji Elżbiety S. na około dwa lata. Takie orzeczenie nie spowoduje znaczącego uszczerbku interesu powoda, który zamieszkuje w mieszkaniu spółdzielczym i ma zaspokojone potrzeby mieszkaniowe.

Mając na uwadze powyższe względy Sąd Najwyższy uznał, że kasacja w części zarzucającej zaskarżonemu wyrokowi naruszenie art. 5 k.c. i wskutek tego nieodroczenie eksmisji Elżbiety S. jest zasadna. Wprawdzie podstawy kasacji nie stanowi naruszenie art. 320 k.p.c., ale skoro nieodroczenie eksmisji jest wynikiem naruszenia prawa materialnego (art. 5 k.c.), możliwe jest dokonanie na podstawie art. 393¹⁵ k.p.c. odpowiedniej zmiany zaskarżonego wyroku i orzeczenie przez Sąd Najwyższy co do istoty sprawy.

Kasację w pozostałej części, jako nie mającą usprawiedliwionych podstaw, należało oddalić stosownie do art. 393¹² k.p.c.

Biorąc pod uwagę wynik postępowania kasacyjnego i wysokość kosztów procesu poniesionych przez strony w toku tego postępowania, o kosztach tych Sąd Najwyższy postanowił na podstawie art. 108 § 1 w zw. z art. 100 i 98 § 3 k.p.c.

Podstawę orzeczenia o pobraniu od powoda części nieuiszczonego wpisu od kasacji, od którego pozwani byli zwolnieni, stanowi art. 11 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art.100 k.p.c.