Niedopuszczalność oddalenia na podstawie art. 5 k.c. powództwa windykacyjnego i negatoryjnego

Oddalenie powództwa windykacyjnego na podstawie art. 5 k.c. może nastąpić tylko wyjątkowo (zob. postanowienie SN z 20 czerwca 2012 r., I CSK 590/11), a podstawowym środkiem reakcji w razie okoliczności przemawiających przeciwko natychmiastowemu opuszczeniu lokalu przez pozwanego jest odroczenie obowiązku wydania rzeczy. Nie można jednak wykluczyć, że w danych okolicznościach wspomniany środek okaże się niewystarczający lub – z uwagi na szczególne okoliczności – nadal nie pozwoli na usunięcie sprzeczności żądania eksmisji z zasadami współżycia społecznego.

Skoro zatem każdy przejaw czynienia użytku z prawa podmiotowego podlega ocenie przez pryzmat przesłanek wskazanych w art. 5 k.c., to również dochodzenie ochrony windykacyjnej może być, w wyniku takiej oceny, uznane za nadużycie prawa podmiotowego.

Wyrok SN z dnia 21 czerwca 2023 r., II CNPP 25/22

Standard: 73674 (pełna treść orzeczenia)

Założenie, w myśl którego ochrona prawa własności wyrażająca się w możliwości wytoczenia powództwa windykacyjnego lub negatoryjnego, mogłaby być trwale uchylona w oparciu o art. 5 k.c. było akceptowane w okresie PRL. Obecnie, w świetle konstytucyjnej ochrony prawa własności znajdującej wyraz w art. 21 Konstytucji RP, nie ma ono racji bytu.

Z tych samych powodów, dla których powództwo windykacyjne nie może być oddalone na podstawie art. 5 k.c. (zob. wyrok SN z 22 marca 2000 r. I CKN 440/98), nie może być oddalone również powództwo negatoryjne. Dlatego nie sposób czynić sądowi odwoławczemu zarzutu naruszenia art. 5 k.c. w zw. z art. 222 § 2 k.c. w zw. z art. 140 k.c., a tym bardziej naruszenia rażącego, poprzez uwzględnienie powództwa negatoryjnego.

Wytoczenie powództwa negatoryjnego nie stanowi użytku z prawa sprzecznego z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Wręcz przeciwnie, wytoczenie tego powództwa miało w rozpoznawanej sprawie na celu umożliwienie powodom korzystania z własności zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa, w czym od dawna stała na przeszkodzie sporna instalacja. Nie zachodzi w tym wypadku również naruszenie zasad współżycia społecznego ze strony powoda. Nie sposób wskazać zasady współżycia społecznego, która właścicielowi gruntu nakazywałaby bez wynagrodzenia znosić korzystanie z jego gruntu w sposób uniemożliwiający korzystanie z jego własności. W rzeczywistości bowiem to nie powodowie naruszają zasady współżycia społecznego, ale to pozwane przedsiębiorstwo korzysta bezprawnie z nieruchomości powoda z naruszeniem art. 305[2] k.c. który jest normatywnie ugruntowany w art. 21 ust. 2 Konstytucji RP. Uniemożliwianie właścicielowi korzystania z jego własności bez odszkodowania, nawet jeśli jest motywowane celami publicznymi, narusza konstytucyjne gwarancje ochrony prawa własności. 

Wyrok SN z dnia 24 maja 2023 r., II NSNc 210/23

Standard: 71700 (pełna treść orzeczenia)