Postanowienie z dnia 2009-02-25 sygn. II CSK 489/09

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CSK 489/09

Postanowienie

Sądu Najwyższego

 z dnia 25 lutego 2009 r. 

Postanowieniem z 6.3.2008 r. Sąd Rejonowy odmówił dokonania wpisu do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego spółki pod firmą "P. R." sp. z o.o. Podstawę orzeczenia stanowiły następujące ustalenia faktyczne. Umową notarialną z 12.12.2007 r. Paweł W., Renata H. oraz "P." sp. z o.o., w imieniu i na rzecz której działała Renata H., zawiązali spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością pod firmą "R." sp. z o.o. W dniu 21.12.2007 r. odbyło się nadzwyczajne zgromadzenie wspólników spółki z o.o. "R." - w organizacji, w którym uczestniczyli Paweł W., w imieniu własnym i w imieniu "P." sp. z o.o. jako członek zarządu uprawniony do reprezentowania spółki, oraz Renata H. Wspólnicy jednogłośnie podjęli uchwałę o zmianie umowy spółki z 12.12.2007 r. przez nadanie jej w § 2 nowego brzmienia, zgodnie z którym spółka będzie prowadzona pod firmą "P. R." sp. z o.o. Sąd Rejonowy podkreślił, że, co do zasady - zgodnie z art. 255 § 1 KSH - zmiana umowy spółki wymaga uchwały wspólników. Wyjątek dotyczy zmiany umowy w sytuacji, w której spółka nie została jeszcze wpisana do rejestru. W takim wypadku do skuteczności zmiany umowy wymagana jest jednomyślność wszystkich wspólników, a wprowadzona zmiana nie jest skutkiem powziętej uchwały wspólników, lecz zmiany samej umowy. Stosownie do art. 210 § 1 KSH, w umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Norma wyrażona w tym przepisie ma charakter bezwzględnie obowiązujący i znajduje zastosowanie do wszystkich umów zawieranych przez spółkę z o.o. z członkiem zarządu. Wyłączenie możliwości reprezentowania spółki przez zarząd podyktowane jest w tym wypadku dużym prawdopodobieństwem zagrożenia interesu spółki. Zatem "P." sp. z o.o., jako strona umowy z 21.12.2007 r. w sprawie zmiany umowy spółki, nie mogła być reprezentowana przez członka zarządu w osobie Pawła W. Naruszenie zakazu wynikającego z art. 210 § 1 KSH sprawia - stwierdził Sąd Rejonowy - że ze względu na treść art. 58 § 1 KC w zw. z art. 2 KSH - umowa z 21.12.2007 r. nie może być podstawą zarejestrowania "P. R." sp. z o.o. - w organizacji.

Apelację wnioskodawczyni Sąd Okręgowy oddalił postanowieniem z 29.5.2008 r., aprobując ustalenia faktyczne sądu I instancji oraz ich ocenę prawną. Sąd Okręgowy podkreślił, że ustawodawca nie uregulował w KSH sposobu zmiany umowy spółki z o.o. w organizacji, dlatego zagadnienie to wywołuje w nauce prawa kontrowersje. Ze względu na regulację zawartą w art. 11 § 2 KSH, zgodnie z którą do spółki kapitałowej w organizacji w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące danego typu spółki po jej wpisie do rejestru, w doktrynie wyraża się zapatrywanie, że do wspomnianej zmiany umowy stosuje się art. 255 § 1 KSH. Przeciwnicy tego zapatrywania podnoszą, że niewątpliwą cechą spółki z o.o. w organizacji jest jej tymczasowy, ograniczony w czasie charakter, spółka ta istnieje bowiem tylko do czasu "przekształcenia się" w docelową, czyli do jej zarejestrowania albo do rozwiązania w przypadku, gdy przekształcenie w spółkę docelową okaże się niemożliwe bądź niecelowe. Zmiana jej treści powinna zatem nastąpić nie w formie uchwały, lecz w drodze umowy w formie aktu notarialnego przez złożenie zgodnych oświadczeń woli stron umowy spółki z o.o. w organizacji. Zdaniem Sądu Okręgowego, sąd I instancji trafnie opowiedział się za drugim z przytoczonych poglądów i niewadliwie przyjął, że ze względu na naruszenie art. 210 § 1 KSH, czynność polegającą na zmianie umowy spółki należało uznać za nieważną.

Sąd Okręgowy podkreślił, że brał pod rozwagę stan sprawy z chwili orzekania przez sąd I instancji (art. 316 § 1 w zw. z art. 13 § 2 KPC) i nie uwzględnił wniosku o przeprowadzenie dowodu z aktu notarialnego, którym dokonano zmiany umowy spółki z uwzględnieniem art. 210 § 1 KSH, gdyż tylko taki stan sprawy mógł stanowić podstawę rozważań w przedmiocie zasadności wniesionej apelacji. Nie ma zresztą przeszkód, by wnioskodawczyni, z powołaniem się na ten dokument, wystąpiła ponownie z wnioskiem o wpis "P. R." sp. z o.o. w organizacji do KRS.

W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego wnioskodawczyni, powołując się na obie podstawy określone w art. 398³ § 1 KPC, wnosiła o jego uchylenie oraz o uchylenie postanowienia Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie - o uchylenie tylko postanowienia Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu sądowi. Domagała się też stwierdzenia, że skarga kasacyjna została wniesiona z powodu oczywistego naruszenia prawa przez sądy zarówno I, jak i II instancji oraz że przysługuje jej w związku z tym zwrot uiszczonych opłat sądowych. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej skarżąca wskazała na naruszenie art. 11 § 2 w zw. z art. 255 § 1 KSH przez uznanie, że przepisy te nie znajdują zastosowania w sprawie, natomiast w ramach drugiej podniosła zarzut obrazy art. 316 § 1 w zw. z art. 391 § 1 i art. 13 § 2 KPC przez nieuwzględnienie stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy apelacyjnej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Z chwilą zawarcia umowy spółki z o.o. powstaje spółka z o.o. w organizacji, która z chwilą wpisu do rejestru staje się spółką z o.o., uzyskuje osobowość prawną i staje się podmiotem praw i obowiązków spółki w organizacji (art. 12 i 161 KSH). Spółka w organizacji stanowi więc pierwotną formę ustrojową, istniejącą w okresie od zawarcia umowy spółki do chwili wpisu spółki do rejestru, dopiero bowiem w tym momencie powstaje spółka właściwa, w swojej docelowej formie ustrojowej. Zgodnie z art. 11 § 2 KSH, do spółki kapitałowej w organizacji w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące danego typu spółki po jej wpisie do rejestru.

Na tle przytoczonych regulacji w doktrynie wystąpiła różnica zdań w kwestii sposobu zmiany umowy spółki z o.o. przed wpisem tej spółki do rejestru. Zgłoszono dwie przeciwstawne propozycje interpretacyjne. Według pierwszej z nich, do spółki w organizacji należy stosować odpowiednio wszystkie przepisy dotyczące organów spółki docelowej, w tym zgromadzenia wspólników jako organu uchwałodawczego, a więc także art. 255 KSH, zgodnie z którym zmiana umowy spółki powinna być dokonywana w formie uchwały wspólników, umieszczonej w protokole sporządzonym przez notariusza. Zwolennicy tego poglądu podkreślają, że - zgodnie z art. 2 KSH - warunkiem stosowania przepisów KC jest brak uregulowania danej kwestii w KSH. Dopiero ustalenie, że KSH nie reguluje danej kwestii wyczerpująco, nie daje odpowiedzi na konieczny do rozstrzygnięcia problem, nie daje możliwości sięgnięcia do innych przepisów tego kodeksu i wykorzystania ich w drodze analogii legis, uprawnia do stosowania przepisów KC. Przewidziane w art. 11 § 2 KSH odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących spółki docelowej powinno zatem odbywać się, co do zasady, wprost, natomiast odpowiednio w sytuacji, w której wymaga tego właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej. Uchwała w przedmiocie zmiany umowy spółki w organizacji wymaga kwalifikowanej większości dwóch trzecich głosów, a w przypadku istotnej zmiany przedmiotu działalności - większości trzech czwartych (art. 246 § 1 KSH).

Według drugiej koncepcji, zmiana umowy spółki na etapie funkcjonowania spółki z o.o. w organizacji powinna odbywać się w drodze umowy wspólników. Zwolennicy tego poglądu podkreślają, że zmiana umowy spółki niezarejestrowanej, a więc w fazie, w której umowa spółki jest wykonywana i realizowane są dopiero obowiązki wspólników, wymaga jednomyślności. Wspólnik przyjmuje uczestnictwo w spółce, aprobując swój i pozostałych wspólników udział w kapitale zakładowym, w zyskach i innych prawach majątkowych. Dodatkowe postanowienia umowne (accidentalia negotii) mogą mieć również istotne znaczenie dla celu, do jakiego zobowiązali się dążyć wspólnicy. Zgodnie zaś z art. 3 KSH, przez umowę spółki handlowej wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu. Z tych względów odnośna umowa podlega ogólnym regułom dotyczącym umów w prawie cywilnym i każda jej zmiana wymaga zgodnego oświadczenia woli stron.

Za trafne należy uznać drugie z prezentowanych stanowisk i przyjąć, że - w drodze wyjątku od zasady wyrażonej w art. 255 KSH - zmiana umowy spółki z o.o. w sytuacji, w której nie doszło jeszcze do wpisania zawiązanej spółki do rejestru, następuje w drodze zmiany samej umowy spółki. Przepisy dotyczące zmiany umowy spółki z o.o. po wpisie tej spółki do rejestru stosuje się do spółki w organizacji "odpowiednio", co - zgodnie z ogólnie przyjętymi w prawie zasadami odpowiedniego stosowania przepisów - oznacza, że niektóre z nich znajdą zastosowanie wprost, inne jedynie pośrednio, a więc z uwzględnieniem istoty i odrębności instytucji, do której mają być zastosowane, a jeszcze inne nie będą mogły być wykorzystane w żadnym zakresie. Umowa spółki - jak trafnie podniesiono w doktrynie - odzwierciedla uzgodnione współdziałanie we wspólnym celu, dlatego zmiana jej postanowień przed dokonaniem wpisu do rejestru podlega ogólnym regułom prawa cywilnego, co oznacza, że wymaga zgodnego oświadczenia woli wszystkich stron umowy.

Przewidziana w art. 255 § 1 KSH zmiana umowy spółki w drodze uchwały jest odstępstwem od cywilnoprawnych zasad ogólnych dotyczących zmiany treści łączącego strony stosunku prawnego. Z tej przyczyny nie należy tego trybu rozszerzać na czas poprzedzający moment wpisu spółki do rejestru. Podniesiony przez skarżącą zarzut naruszenia art. 255 § 1 w zw. z art. 11 § 2 KSH trzeba zatem uznać za nieuzasadniony.

Nie można natomiast odmówić skarżącej racji, gdy zarzuca, że Sąd Okręgowy dopuścił się obrazy art. 316 § 1 w zw. z art. 391 § 1 KPC. W apelacji od postanowienia sądu I instancji skarżąca z daleko idącej ostrożności - jak twierdziła - powołała się na fakt zawarcia w dniu 27.3.2008 r. notarialnej umowy o zmianie umowy spółki z o.o. zawiązanej 12.12.2007 r. Dodała, że ze względu na ujemne konsekwencje, jakie mogłyby wyniknąć dla niej w razie odmowy dokonania wpisu dostosowała się do wykładni sądu I instancji i zawarła umowę z uwzględnieniem wymagań określonych w art. 210 § 1 KSH. Wypis tej umowy dołączyła do apelacji. Sąd Okręgowy uznał, że, zgodnie z art. 316 § 1 w zw. z art. 13 § 2 KPC, tylko stan rzeczy istniejący w chwili orzekania przez sąd I instancji mógł stanowić podstawę rozważań w przedmiocie zasadności wniesionej apelacji i dlatego nie brał pod uwagę umowy z 27.3.2008 r. Stanowisko Sądu Okręgowego w tej kwestii nie może być uznane za trafne, nie ulega bowiem wątpliwości, że ze względu na regulację zawartą w art. 391 § 1 KPC do postępowania przed sądem II instancji stosuje się odpowiednio przepis art. 316 § 1 KPC. Jak wyjaśnił SN w postanowieniu z 10.11.1998 r. (III CKN 259/98, OSNC Nr 4/1999, poz. 82), odpowiednie stosowanie w postępowaniu apelacyjnym przepisu art. 316 § 1 KPC oznacza, że sąd II instancji obowiązany jest - przy uwzględnieniu unormowań zawartych w art. 381 i 382 KPC - brać pod uwagę zmiany w stanie faktycznym i prawnym sprawy, wpływające na treść orzeczenia.

Dokonanie przez spółkę z o.o. w organizacji, w toku postępowania apelacyjnego w sprawie o wpis do KRS, zmiany umowy spółki jest zdarzeniem wywołującym skutki w sferze prawa materialnego. Przepis prawa procesowego, bez wyraźnego wskazania, nie powinien natomiast ograniczać uprawnień materialnych stron. Sąd Okręgowy nie mógł zatem pominąć faktu zawarcia w dniu 27.3.2008 r. umowy zmieniającej umowę spółki w organizacji, tym bardziej że w świetle art. 381 KPC nie powinien pomijać również faktów, które w czasie postępowania przed sądem I instancji jeszcze nie istniały. W tej sytuacji powołaną przez skarżącą podstawę kasacyjną z art. 398³ § 1 pkt 2 KPC trzeba uznać za uzasadnioną.

Z powyższych względów SN na podstawie art. 398¹⁵ § 1 oraz art. 108 § 2 w zw. z art. 398²¹ KPC uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego. Uwzględnienie skargi kasacyjnej - wbrew odmiennej ocenie skarżącej - nie nastąpiło z powodu oczywistego naruszenia prawa, skutkującego zastosowaniem przepisu art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. e) ustawy z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.).