Wyrok z dnia 2005-12-16 sygn. I ACa 1190/05

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I ACa 1190/05

Wyrok

Sądu Apelacyjnego w Katowicach

z dnia 16 grudnia 2005 r.

Przewodniczący: Sędzia SA Bogumiła Ustjanicz.

Sędziowie SA: Lucjan Modrzyk (spr.), Barbara Owczarek.

Protokolant: Aleksandra Hiacent.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny po rozpoznaniu w dniu 16 grudnia 2005 r. w Katowicach na rozprawie sprawy z powództwa Elektrowni Spółki Akcyjnej w C. przeciwko Elektrociepłowni C. "E." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w C. o stwierdzenie nieważności i uchylenie uchwał na skutek apelacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 18 kwietnia 2005 r.:

1) zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchyla uchwałę numer 14 Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników Elektrociepłowni "E." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w C. z dnia 16 listopada 2004 r., w sprawie zmiany § 4, pkt 1 Regulaminu Zarządu a w pozostałej części powództwo oddala i zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 140 (sto czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu; 2) oddala apelację w pozostałej części i zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 230 (dwieście trzydzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Uzasadnienie

Powódka Elektrownia C. Spółka Akcyjna w C. w pozwie skierowanym przeciwko Elerktrociepłowni "E." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w C. domagała się stwierdzenia nieważności uchwały nr 9 w sprawie odwołania Jerzego H. ze składu zarządu pozwanej oraz uchylenia uchwał nr 14 w przedmiocie dokonania zmiany w Regulaminie Zarządu pozwanej i nr 17 w sprawie wybrania firmy D. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością do przeprowadzenia badania sprawozdania finansowego pozwanej za 2004 r. i upoważnienia zarządu pozwanej do podpisania umowy o dokonanie audytu. Zaskarżone uchwały podjęte zostały na Nadzwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników pozwanej w dniu 16 listopada 2004 r.

Podniosła powódka, iż uchwała nr 9 jest sprzeczna z art. 203 § 2 k.s.h. oraz § 29 ust. 2 umowy spółki, uchwała nr 14 jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i ma na celu pokrzywdzenie wspólnika mniejszościowego, natomiast uchwała nr 17 jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i godzi w interes spółki.

Pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa.

Podniosła, że uchwała nr 9 nie narusza przepisu art. 203 § 2 k.s.h., gdyż ograniczenie wskazane w tym przepisie nie dotyczy kompetencji zgromadzenia wspólników lecz zasady odwołalności członka zarządu w każdym czasie a ewentualne naruszenie § 29 ust. 2 umowy spółki nie może być utożsamiane z naruszeniem przepisu ustawy. Odnośnie uchwały nr 14 podniosła pozwana, że zmiana Regulaminu miała na celu usprawnienie pracy zarządu i w żaden sposób nie ograniczała możliwości reprezentowania i sprawowania bieżącej kontroli spółki przez wspólnika mniejszościowego a uchwała nie uszczupla prawa przedstawiciela powódki do przeciwstawienia się działaniom innych członków zarządu. Zarzuciła pozwana, że uchwała nr 17 nie godzi w interesy spółki a powódka nie wykazała że w dacie jej podjęcia dostępne były na rynku usługi audytorskie na porównywalnym poziomie i po niższej cenie.

Wyrokiem z 18 kwietnia 2005 r. Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił powództwo i zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 1.095 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Rozstrzygnięcie to zapadło na podstawie następujących ustaleń faktycznych:

W dniu 16 listopada 2004 r. odbyło się Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników pozwanej na którym reprezentowany był cały kapitał zakładowy przez obu wspólników - powódkę posiadającą 2.969 udziałów i PSEG C. B.V. Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, która posiadała 9001 udziałów. Zgromadzenie podjęło szereg uchwał w tym zaskarżoną uchwałę nr 9 o odwołaniu Jerzego H. ze składu zarządu, uchwałę nr 14 o zmianie § 4 pkt 1 Regulaminu Zarządu w ten sposób, że do zwołania posiedzenia zarządu uprawnieni zostali: Prezes Zarządu lub członek zarządu dyrektor finansowy, w miejsce dotychczas uprawnionych wszystkich członków zarządu oraz uchwałę nr 17 o wyborze firmy D. do przeprowadzenia badania sprawozdania finansowego pozwanej za 2004 r. i upoważnieniu zarządu do zawarcia z audytorem umowy.

Za przyjęciem uchwał był wspólnik większościowy - PSEG C. B.V. natomiast przeciwko ich podjęciu głosowała powódka, która zgłosiła sprzeciw.

Zgodnie z § 16 umowy spółki, Zgromadzenie Wspólników jest najwyższym organem mogącym podejmować uchwały we wszystkich sprawach spółki, zaś zgodnie z § 29 ust. 2 umowy członków zarządu - przedstawicieli wspólników powołują wspólnicy, z których każdy może wyznaczać jednego takiego członka zarządu i w trakcie kadencji członek zarządu - przedstawiciel wspólnika może być odwołany jedynie przez wspólnika, który go powołał.

Regulamin Zarządu pozwanej przed podjęciem zaskarżonej uchwały nr 14 przyznawał uprawnienie do zwołania posiedzenia zarządu każdemu z jego członków.

Ustalenia te poczynił Sąd pierwszej instancji na podstawie protokołu Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników pozwanej, aktu notarialnego zawiązania spółki, wypisu z rejestru sądowego i Regulaminu Zarządu. Oddalił sąd wnioski dowodowe powoda o przesłuchanie stron na okoliczność przebiegu zgromadzenia jako sprzeczne z art. 247 k.p.c. oraz z zeznań świadków i przesłuchania stron na okoliczność przebiegu posiedzenia zarządu pozwanej jako nieistotne.

Uznał sąd, iż zgodnie z art. 201 § 4 k.s.h. członek zarządu może być powoływany i odwoływany uchwałą wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej a zgodnie z art. 203 § 1 i 2 k.s.h. członek zarządu może być odwołany w każdym czasie uchwałą wspólników a umowa spółki może zawierać inne postanowienie, w szczególności ograniczyć prawo odwołania do ważnych powodów. Według sądu taka regulacja pozwala wspólnikom w umowie spółki wprowadzić inne postanowienia co do sposobu ustanowienia zarządu i jego odwołanie przez inny organ, niż zgromadzenie wspólników, np. radę nadzorczą lub inną osobę wskazać w umowie. Przyznanie w umowie prawa powołania i odwołania jednego członka zarządu każdemu wspólnikowi nie umniejsza według Sądu pierwszej instancji prawa zgromadzenia wspólników do powołania i odwołania członków zarządu, gdyż zgromadzenie jest najwyższym organem spółki mogącym podejmować uchwały we wszystkich sprawach. Uchwała o odwołaniu członka zarządu jest zawsze skuteczna bez względu na to, czy umowa spółki przewidywała inny sposób powołania lub odwołania zarządu.

Uznał zatem sąd, iż zaskarżona uchwała nr 9 nie narusza przepisu art. 203 § 2 k.s.h. a ewentualne naruszenie § 29 ust. 2 umowy spółki nie może stanowić podstawy do stwierdzenia nieważności uchwały.

Uznał także sąd, iż brak jest podstaw do uchylenia zaskarżonej uchwały nr 14 o zmianie Regulaminu Zarządu.

Ograniczenie uprawnienia do zwoływania posiedzeń zarządu nie umniejsza pozycji członka zarządu - przedstawiciela wspólnika, skoro zarząd jest wieloosobowy a więc decyzje podejmowane są kolegialnie i wola większości zarządu decyduje o sprawach spółki. Zmniejszenie liczby członków zarządu uprawnionych do zwołania posiedzeń zarządu miało charakter równomierny i nie ma wpływu na możliwość bieżącego prowadzenia spraw spółki przez członka zarządu - przedstawiciela wspólnika - zgłoszenia sprzeciwu co do uchwał zarządu czy łącznego reprezentowania zarządu a każdy wspólnik, w tym powódka, jest uprawniony do sprawowania kontroli zgodnie z art. 212 k.s.h.

Nie znalazł również Sąd pierwszej instancji podstaw do uchylenia uchwały nr 17 uznając, że powódka nie udowodniła aby w dacie podjęcia uchwały usługi audytorskie o identycznej, lepszej lub porównywalnej jakości jakie prezentuje wybrany audytor były dostępne po niższej cenie i że wskutek nie przeprowadzenia przetargu pozwana utraciła możliwość skorzystania z tańszych usług audytorskich.

Uznał zatem Sąd pierwszej instancji, iż powództwo jest w myśl art. 252 § 1 k.s.h. i art. 249 k.s.h. bezpodstawne i oddalił je orzekając o kosztach procesu na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka zarzucając:

- naruszenie prawa materialnego - art. 201 § 1 k.s.h. i art. 203 § 2 k.s.h. w związku z § 16 ust. 1 pkt d i § 29 ust. 2 umowy spółki - odnośnie oddalenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały nr 9, - naruszenie prawa materialnego - art. 249 § 1 k.s.h. poprzez przyjęcie, że zaskarżona uchwała nr 14 nie jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i nie ma na celu pokrzywdzenie wspólnika oraz, że zaskarżona uchwała nr 17 nie narusza dobrych obyczajów i nie godzi w interesy spółki, - naruszenie prawa procesowego - art. 299 k.s.h. poprzez nie przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron dla wyjaśnienia okoliczności związanych z wprowadzeniem do umowy spółki zapisów o sposobie powołania i odwołania członka zarządu - przedstawicieli wspólników oraz wyjaśnienie złej oceny pracy audytora nad sprawozdaniem finansowym za 2003 r. oraz twierdzeń powódki o zawyżeniu wynagrodzenia audytora.

Wskazując na powyższe zarzuty domagała się powódka zmiany zaskarżonego wyroku i uwzględnienia powództwa lub jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Pozwana w odpowiedzi na apelację wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja powódki jest uzasadniona jedynie w części dotyczącej oddalenia powództwa o uchylenie uchwały nr 14 Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników pozwanej spółki o zmianie Regulaminu Zarządu.

Zgodnie z art. 174 § 1 k.s.h. zasadą ładu korporacyjnego w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest równość praw i obowiązków wspólników w spółce o ile ustawa lub umowa spółki nie przewiduje w tym zakresie zróżnicowania praw i obowiązków.

Strony w umowie spółki nie przewidziały szczególnego uprzywilejowania któregokolwiek ze wspólników. Zwrócić jednak należy uwagę, iż strony umowy spółki w § 29 umowy złożyły zgodne oświadczenia woli, iż każdemu ze wspólników przysługuje prawo do powoływania jednego członka zarządu - przedstawiciela wspólnika. Zgodnym zamiarem stron umowy było zgodnie z tym postanowieniem, iż wprawdzie zakres czynności członka zarządu określa Regulamin Zarządu (uchwalony przez Zgromadzenie Wspólników) ale zadaniem członka zarządu - przedstawiciela wspólnika jest w szczególności reprezentowanie wspólnika, który go powołał i sprawowanie bieżącej kontroli w zakresie działalności spółki.

Nietrafne jest zatem stanowisko Sądu pierwszej instancji, iż zmiana Regulaminu Zarządu wprowadzona zaskarżoną uchwałą a pozbawiająca członków zarządu - przedstawicieli wspólnika prawa do zwoływania posiedzeń zarządu nie ogranicza praw wspólnika do kontroli. Uprawnienia wspólnika wynikające z art. 212 k.s.h. mają charakter ustawowego prawa do kontroli. Skoro jednak zgodnym zamiarem stron przy zawarciu umowy spółki było przyznanie dodatkowego uprawnienia do kontroli działalności spółki za pośrednictwem członka zarządu - przedstawiciela wspólnika to uprawnienie to nie może zostać odebrane w drodze ograniczenia uprawnień członka zarządu. Bez znaczenia jest przy tym, iż zmiana Regulaminu Zarządu pozbawiła uprawnienia do zwoływania posiedzeń zarządu także drugiego członka zarządu - przedstawiciela wspólnika większościowego. Nie można bowiem nie zauważyć, iż po zmianie Regulaminu prawo do zwoływania posiedzeń zarządu przysługiwałyby tylko członkom zarządu powoływanym większością głosów a więc w istocie głosami wspólnika większościowego.

Uprawnienie członka zarządu do zgłoszenia sprzeciwu co do prowadzenia sprawy spółki (art. 208 § 3 i 4 k.s.h.) nie wyczerpuje jego uprawnień do prowadzenia spraw spółki. Prawo prowadzenia spraw spółki (art. 208 § 2 k.s.h.) obejmuje także prawo do domagania się podjęcia przez zarząd uchwały i wyłączenie prawa członka zarządu do zwołania posiedzenia zarządu ogranicza jego uprawnienia do prowadzenia spraw spółki a także kontroli spółki na mocy § 29 umowy.

Ograniczenie praw członka zarządu - przedstawiciela wspólnika jest zatem sprzeczne zarówno z § 29 umowy spółki jak i dobrymi obyczajami, i ma na celu pokrzywdzenie wspólnika poprzez ograniczenie jego praw do kontroli spółki, a zatem na podstawie art. 249 § 1 k.s.h. podlega uchyleniu i zaskarżony wyrok w tej części należało na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienić i uwzględnić powództwo.

W pozostałej części apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Trafnie ocenił Sąd pierwszej instancji, iż powódka nie udowodniła istnienia przesłanek uchylenia uchwały nr 17 w sprawie wyboru audytora.

Powódka na uzasadnienie swojego stanowiska nie powołała żadnych dowodów (także wbrew zarzutom apelacji nie domagała się w tym zakresie dopuszczenia dowodu z przesłuchania stron).

Do przyjęcia, iż zaskarżona uchwała jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i godzi w interesy spółki (art. 249 § 1 k.s.h.) powódka powinna była udowodnić, iż wskazane podczas Zgromadzenia Wspólników przewidywane wynagrodzenie za wykonanie audytu było wygórowane a więc, że audyt mógłby być wykonany przez firmę audytorską o podobnej renomie za niższe wynagrodzenie. Powódka na tę okoliczność nie zaofiarowała żadnego dowodu pomimo obowiązku wynikającego z art. 479¹² § 1 k.p.c.

Także podniesione w trakcie Zgromadzenia zarzuty wobec firmy D. nie zostały poparte żadnym dowodem.

Powódka w szczególności nie udowodniła, iż przed datą Zgromadzenia podnosiła jakiekolwiek zastrzeżenia do sposobu badania przez audytora sprawozdania finansowego za poprzedni rok obrotowy bądź głosowała przeciwko uchwale o zatwierdzeniu tego sprawozdania.

W tym stanie rzeczy brak było podstaw do uznania, iż spełnione zostały przesłanki określone w art. 249 k.s.h. do uchylenia uchwały nr 17 a zatem apelacja powódki w tej części jest bezpodstawna i na podstawie art. 385 k.p.c. podlega oddaleniu.

Nie znalazł także Sąd Apelacyjny podstaw do uznania, iż zaskarżona uchwała nr 9 o odwołaniu członka Zarządu pozwanej spółki Jerzego H. jest sprzeczna z ustawą a tym samym, iż istnieje podstawa do stwierdzenia jej nieważności zgodnie z art. 252 k.s.h.

Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowej wykładni przepisów art. 201 § 4 k.s.h. i art. 203 § 1 k.s.h. Trafnie uznał sąd, iż do oceny istnienia przesłanek stwierdzenia nieważności zaskarżonej uchwały wystarczająca jest ocena tych przepisów i zbędne jest przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron. Wprawdzie błędna jest ocena sądu pierwszej instancji, iż przeprowadzenie tego dowodu jest niedopuszczalne w myśl art. 247 k.p.c., ale to uchybienie procesowe pozostaje bez wpływu na treść rozstrzygnięcia.

Dowód z przesłuchania stron byłby przydatny, gdyby istniała konieczność dokonania wykładni treści postanowień umowy spółki a więc badanie zgodnych zamiarów wspólników w rozumieniu art. 65 § 2 k.c.

W niniejszej sprawie taka konieczność nie zaistniała a istota sporu sprowadza się do wykładni systemowej treści przepisów Kodeksu spółek handlowych regulujących możliwość odwołania członka Zarządu. W szczególności niezbędne było dokonanie wykładni wzajemnej regulacji art. 201 § 4 k.s.h. i art. 203 § 1 i § 2 k.s.h. i ocena czy art. 203 § 1 k.s.h. jest przepisem szczególnym w stosunku do unormowania przewidzianego w art. 201 § 4 k.s.h. pozostawiającego wspólnikom możliwość wskazania w umowie spółki innej niż zgromadzenie wspólników osoby uprawnionej do odwołania członka zarządu.

Zgodnie z tym przepisem umowa spółki może przewidywać, że powołanie i odwołanie członka zarządu należy do kompetencji rady nadzorczej lub innej osoby i w niniejszej sprawie strony w § 29 umowy spółki wskazały, że członka zarządu - przedstawiciela wspólnika w trakcie kadencji może odwołać tylko wspólnik, który go powołał.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego brak jest wyraźnego stanowiska czy w sytuacji, gdy umowa spółki przewiduje wyłączną właściwość innych osób lub organów niż zgromadzenie wspólników, wspólnicy mogą skutecznie odwołać zarząd. Jedynie w uzasadnieniu wyroku z dnia 26 lutego 2003 r., sygn. akt I PK 159/02, OSNP 2004/14/242 Sąd Najwyższy zdaje się podzielać poglądy doktryny o bezwzględnym uprawnieniu zgromadzenia wspólników do odwołania zarządu, czego wyrazem było uznanie takiego uprawnienia w sytuacji gdy w umowie spółki prawo to przyznano radzie nadzorczej.

W doktrynie pogląd ten jest dominujący (por. M. Allerhard, Kodeks handlowy. Komentarz, Lwów 1935, str. 329; S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych, Komentarz, t. II, Warszawa 2002, str. 366-367 i 383-384; J.A. Strzępka, E. Zielińska, W. Popiołek, D. Pinior, H. Urbańczyk, Kodeks spółek handlowych, Komentarz, Warszawa 2003, str. 576; W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, Prawo spółek. Bygdoszcz-Kraków 2003, str. 402-403).

Sąd Apelacyjny w tym składzie w pełni podziela pogląd, iż art. 203 § 1 k.s.h. jest przepisem szczególnym w stosunku do regulacji zawartej w art. 201 § 4 k.s.h. i daje zgromadzeniu wspólników uprawnienie do odwołania członka zarządu w każdym czasie i to bez względu na postanowienie umowy spółki, na mocy których przyznano to uprawnienie również (lub wyłącznie) innej osobie zgodnie z art. 201 § 4 k.s.h.

Wyłączenie uprawnienia zgromadzenia wspólników byłoby sprzeczne z nadaniem temu organowi statusu organu najwyższego w spółce i byłoby nie do pogodzenia z zasadą ładu korporacyjnego, która polega na przyznaniu wspólnikom (a nie części wspólników) prawa do podejmowania decyzji co do działania spółki.

Prawo odwołania członka zarządu przez zgromadzenie wspólników mogłoby być wyłączone tylko w jednym przypadku - gdyby w umowie spółki wspólnicy na mocy art. 174 § 3 k.s.h. przyznali jednemu (lub niektórym) ze wspólników szczególne uprawnienie do powoływania lub odwoływania członka zarządu. Jednakże w niniejszej sprawie takie uprzywilejowanie udziałów nie zostało dokonane, skoro § 29 umowy spółki przewiduje uprawnienie w tym zakresie dla wszystkich wspólników.

Wyłączenie prawa zgromadzenia wspólników do odwołania zarządu nie wynika także z art. 203 § 2 k.s.h. Ograniczenie w tym zakresie mają (w przeciwieństwie do regulacji z art. 201 § 4 k.s.h.) charakter przedmiotowy i dotyczą ograniczenia uprawnień zgromadzenia wspólników a nie ich wyłączenie na rzecz innej osoby lub organu.

W tym stanie rzeczy uznać należało, że zaskarżona uchwała nie narusza ustawy - art. 201 § 4 k.s.h. i art. 203 § 1 i 2 k.s.h. a zatem brak podstaw do stwierdzenia jej nieważności zgodnie z art. 252 k.s.h. a zatem apelacja powódki zgodnie z art. 385 k.p.c. podlega oddaleniu.

O kosztach postępowania za obie instancje orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. dokonując ich stosunkowego rozdzielenia stosownie do wyniku sporu.

Przed sądem pierwszej instancji łączne koszty procesu wyniosły 3.660 zł (wpis 1.500 zł i koszty zastępstwa procesowego obu stron po 1.080 zł (3 x 360 zł). Skoro powódka utrzymała się w 1/3 swojego żądania, to obciąża ją 2/3 łącznych kosztów procesu (2.440 zł) a skoro poniosła koszty w kwocie 2.580 zł to różnica (140 zł) podlega zasądzeniu na jej rzecz.

W postępowaniu apelacyjnym łączne koszty procesu wyniosły 3.120 zł (wpis 1.500 zł, koszty zastępstwa procesowego po 810 zł (3 x 270 zł).

Powódkę obciąża 2/3 łącznych kosztów tj. 2.080 zł a skoro poniosła koszty w kwocie 2.310 zł, to różnica (230 zł) podlega zasądzeniu na jej rzecz.