Wyrok z dnia 1972-03-16 sygn. III CZP 8/72

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 8/72

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 16 marca 1972 r.

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz (sprawozdawca). Sędziowie: Z. Masłowski, Z. Trybulski.

Sąd Najwyższy, w sprawie z wniosku Krystyny S. przeciwko Stanisławowi S. o zniesienie współwłasności, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym następującego zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Białymstoku, postanowieniem z dnia 31 grudnia 1971 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy stanowi dorobek małżonków działka gruntu stanowiąca gospodarstwo rolne, nabyte w drodze prywatnej umowy kupna-sprzedaży w czasie trwania małżeńskiej wspólności ustawowej, jeżeli w chwili wejścia w życie ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych posiadał ją tylko jeden z małżonków, a wspólność małżeńska w tym czasie nie istniała?",

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

Działka gruntu stanowiąca gospodarstwo rolne, nabyta w drodze prywatnej umowy kupna-sprzedaży w czasie trwania małżeńskiej wspólności ustawowej i będąca majątkiem dorobkowym, nie traci tego charakteru, mimo że w chwili wejścia w życie ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250) posiadał ją tylko jeden z małżonków, a wspólność majątkowa w tym czasie już nie istniała.

Uzasadnienie

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki w Białymstoku w trybie art. 391 k.p.c. zagadnienie prawne, budzące poważne wątpliwości, powstało na tle następującego stanu faktycznego:

W sprawie z wniosku Krystyny S. o podział majątku dorobkowego Sąd Powiatowy w Białymstoku ustalił, że w czasie trwania ustawowej wspólności małżonkowie Krystyna S. i Stanisław S. nabyli w 1960 r. w drodze prywatnej umowy działkę gruntu o areale 2500 m², stanowiącą nieruchomość rolną, na której wspólnie wybudowali dom.

Postanowieniem z dnia 26.II.1971 r. wspólność majątkowa między Krystyną S. i Stanisławem S. została zniesiona. Nieruchomość pozostała w posiadaniu Stanisława S. i w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 26 października 1971 r. tylko on był posiadaczem tej nieruchomości.

Postanowieniem z dnia 16.XI.1971 r. Sąd Powiatowy w Białymstoku postępowanie w sprawie zawiesił, powołując się na art. 14 ust. 1 w związku z art. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250).

Na powyższe postanowienie wnioskodawczyni wniosła zażalenie.

Zauważyć należy, co następuje:

Zagadnienie ujęte w pytaniu Sądu Wojewódzkiego wiąże się z szerszym zagadnieniem charakteru nabycia nieruchomości rolnych w sytuacjach objętych art. 1 ust. 1 i 2 cyt. ustawy. Artykuł 1 ust. 1 ustawy stanowi, że przy spełnieniu się warunków w tym przepisie przewidzianych nieruchomości rolne "stają się z mocy samego prawa własnością rolników". Z tego sformułowania art. 1 ust. 1 ustawy wynika, że nabycie nieruchomości ma charakter nabycia pierwotnego. Pierwotny charakter nabycia podkreśla również treść przepisu art. 10 ustawy, który stanowi, że ograniczone prawa rzeczowe i dożywocie obciążające dotychczas nieruchomości pozostają w mocy, a ich wartość odlicza się od należności za nieruchomości. Gdyby ustawodawca liczył się z pochodnym charakterem nabycia nieruchomości rolnej w trybie art. 1 ustawy, przepis art. 10 byłby w ogóle bezprzedmiotowy.

Wobec pierwotnego charakteru nabycia nieruchomości rolnych w trybie art. 1 cyt. ustawy należałoby uznać, że jeżeli nabycie na podstawie ustawy nastąpiło w czasie trwania związku małżeńskiego i związanej z tym wspólności ustawowej, a objęcie nieruchomości w posiadanie miało miejsce przed zawarciem tego związku, nieruchomość rolna wchodzi w skład wspólności ustawowej, skoro formalne nabycie nastąpiło dopiero z dniem wejścia w życie ustawy, a w tym czasie wspólność majątkowa między małżonkami istniała.

Pierwotny więc charakter ustawowego nabycia uzasadniałby przyjęcie podobnych rozwiązań, jakie wykształciły się w wypadku nadania ziemi małżonkowi w trybie dekretu o reformie rolnej lub dekretu o osadnictwie rolnym, a zatem że nadane w ten sposób na rzecz jednego małżonka grunty stanowią majątek dorobkowy obojga małżonków.

Stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy m.in. w uchwale z dnia 30.XI.1962 r. 2 CO 12/62 (OSNCP 1963, poz. 255) oraz w uchwale z dnia 7.III.1969 r. III CZP 10/69 (OSNCP 1970, poz. 53).

Rozwiązanie takie jednak nie byłoby prawidłowe na tle przepisu art. 1 omawianej ustawy. Zauważyć bowiem należy, że mimo iż nabycie następuje z dniem 4 listopada 1971 r. "z mocy samego prawa", ustawa z dnia 26 października 1971 r. nie odrywa się całkowicie od przesłanki przedmiotowej, jaką jest objęcie w posiadanie nieruchomości w następstwie wymienionych w art. 1 ust. 1 ustawy umów. Nawiązanie do zawartych uprzednio nieformalnie umów wskazuje na zamiar ustawodawcy honorowania tych wszystkich nieformalnych czynności, które przed wejściem w życie ustawy zmierzały do przeniesienia własności nieruchomości albo do zniesienia współwłasności lub działu spadku.

Na pewne powiązanie z tymi czynnościami wskazują również inne postanowienia ustawy, a w szczególności art. 5, 6, 8, 9 oraz art. 11.

Przemawia to za koniecznością oceny skutków z art. 1 ust. 1 ustawy w powiązaniu z uprzednio zawartymi umowami, które określały przedmiot czynności oraz strony.

W świetle powyższych rozważań należy dojść do wniosku, że jeżeli nieruchomość rolna została nabyta przez jednego z małżonków jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego, nie wchodzi ona w skład majątku dorobkowego, mimo że następnie z mocy ustawy z dnia 26 października 1971 r. doszło dopiero do prawnie skutecznego jej nabycia.

Analogiczne stanowisko wyrażone zostało również w instrukcji Ministra Rolnictwa z dnia 23.III.1972 r. do omawianej ustawy. W myśl tej instrukcji, jeżeli nieruchomość została nabyta na podstawie art. 1 ustawy, w wypadku gdy między małżonkami istnieje odrębność majątkowa lub gdy objęcie w posiadanie nieruchomości nastąpiło przed zawarciem związku małżeńskiego, akty własności należy wydawać każdemu z małżonków odrębnie.

Reprezentowane w niniejszej uchwale stanowisko prowadzi z kolei do wniosku, że również w sytuacji odwrotnej, to jest gdy nieruchomość rolna została nabyta w drodze prywatnej umowy kupna - sprzedaży przez oboje małżonków lub chociażby jednego z nich w czasie trwania związku małżeńskiego, a następnie w chwili wejścia w życie ustawy z dnia 26 października 1971 r. wspólność majątkowa między małżonkami już ustała - okoliczność, że jeden z małżonków posiadał tę nieruchomość w dniu wejścia w życie ustawy, nie zmienia charakteru tej nieruchomości jako składnika majątku dorobkowego.

Z powyższych względów na przedstawione pytanie udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1972 r., Nr 11, poz. 192