Postanowienie z dnia 2004-01-20 sygn. III KK 226/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III KK 226/03

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 20 stycznia 2004 r.

Przewodniczący: SSN Ewa Strużyna.

Sędziowie: SN Józef Szewczyk (sprawozdawca), SA del. do SN Józef Ciurko.

Prokurator Prokuratury Krajowej: Józef Piechota.

Sąd Najwyższy w sprawie Marka W. i Pawła Z. skazanych z art. 280 § 2 kk i innych, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 20 stycznia 2004 r. kasacji, wniesionych przez obrońców od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 22 października 2002 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego z dnia 18 grudnia 2001 r., oddala kasację.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 18 grudnia 2001 r. uznał oskarżonych Marka W. i Pawła Z. za winnych tego, że w dniu 12 września 2000 r., działając wspólnie i w porozumieniu z Jarosławem L. i dwoma nieustalonymi mężczyznami, posługując się nożem po uprzednim pobiciu obywateli Bułgarii Rosena D. i Achkana S., w następstwie którego Rosen D. doznał obrażeń ciała w postaci wybicia drugiego zęba podtrzonowego oraz rany prawego kolana, które naruszyły prawidłowe funkcjonowanie czynności narządów jego ciała na czas powyżej 7 dni, dokonali kradzieży pieniędzy w kwocie 4.200 marek niemieckich, 80 dolarów amerykańskich i 100 zł oraz telefonu komórkowego wartości 300 zł na szkodę Rosena D. oraz pieniędzy w kwocie 300 zł i 5 lew bułgarskich na szkodę Achkana S., przy czym Marek W. działał w warunkach recydywy opisanej w art. 64 § 2 kk, zaś Paweł Z. opisanej w art. 64 § 1 kk, tj. popełnienia:

- przestępstwa z art. 280 § 2 kk i art. 157 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk i art. 64 § 2 kk przez Marka W.,

- przestępstwa z art. 280 § 2 kk i art. 157 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk i art. 64 § 1 kk przez Pawła Z.

Powyższy wyrok w całości zaskarżyli obrońcy oskarżonych.(...).

Autorzy apelacji wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Po rozpoznaniu apelacji, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 22 października 2002 r., utrzymał w mocy zaskarżony wyrok i zwolnił oskarżonych z obowiązku uiszczenia kosztów sądowych postępowania odwoławczego.

Także prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyli obrońcy skazanych.

Obrońca Marka W. w kasacji podobnie jak w apelacji zarzucił:

1. błędne zakwalifikowanie obrazy art. 316 w zw. z art. 329 kpk, jako obrazy przepisów postępowania, która nie miała wpływu na treść orzeczenia, pomimo że doprowadziło to do rażącego naruszenia zasady bezpośredniości, spowodowanie koncentracji materiału dowodowego przed sądem niewłaściwym, pomimo że w niniejszej sprawie doprowadziło to do sytuacji, gdzie oskarżony, co do którego zachodzi obligatoryjna obrona, podczas przeprowadzania czynności w trybie art. 316 kpk nie miał obrońcy, a na rozprawie głównej przed Sądem Okręgowym obrońca nie miał możliwości weryfikacji dowodów, ze względu na oparcie wyroku skazującego wyłącznie na dowodach nienależycie zgromadzonych. Zdaniem obrony - ze względu na gwarancyjny charakter przepisów o właściwości sądu (zwłaszcza przez pryzmat dyspozycji art. 80 kpk w zw. z art. 439 § 1 pkt 6 kpk) doszło do uchybienia mającego charakter bezwzględnej przyczyny odwoławczej, a co najmniej takiego uchybienia, które z pewnością miało wpływ na treść wyroku,
2. przyjęcie, że nieustanowienie obrońcy do czasu przeprowadzenia czynności niepowtarzalnej w trybie art. 316 kpk powoduje stan, w którym nie doszło do naruszenia art. 80 kpk, podczas gdy przy przeprowadzeniu wszystkich dowodów przed niewłaściwym sądem rejonowym powodowało potrzebę udziału obrońcy podczas tej czynności, gdyż przed Sądem Okręgowym doszło jedynie do odczytania protokołów z tych czynności bez jakiejkolwiek możliwości ich weryfikacji pod kątem interesów oskarżonego. Czyni to iluzoryczną obronę, o której mowa w art. 80 kpk.

Obrońca Pawła Z. w kasacji zarzucił rażące naruszenie prawa, mogące mieć wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie obrazę art. 5 § 2 kpk w zw. z art. 7 kpk przez rozstrzygnięcie niedających się usunąć wątpliwości na niekorzyść oskarżonego w następstwie błędnej oceny zebranych dowodów oraz obrazę art. 316 kpk poprzez przeprowadzenie czynności niepowtarzalnych przed niewłaściwym rzeczowo Sądem.

Autorzy obydwu kasacji wnieśli o uchylenie wyroków Sądów I i II instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacje nie zasługują na uwzględnienie.

Na początku należy ocenić zarzut najdalej idący, wskazujący na możliwość zaistnienia tzw. bezwzględnej przyczyny odwoławczej wymienionej w art. 439 § 1 pkt 4 kpk (w zarzucie kasacji zapewne przez pomyłkę powołano pkt 6 kpk) dotyczącej orzekania przez sąd niższego rzędu w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu. Sąd Apelacyjny oceniając wspomniany zarzut, który był już przedstawiony w apelacji, trafnie stwierdził, że "o uchybieniu wymienionym w art. 439 § 1 pkt 4 kpk można mówić jedynie w przypadku, gdy w pierwszej instancji sprawę rozpozna sąd niższego rzędu niż ten, który jest właściwy według obowiązujących przepisów, jak i wtedy gdy naruszone zostały przepisy określające kompetencje sądu do załatwienia spraw innego rodzaju niż orzekanie w pierwszej instancji, np. w zakresie rozpoznania środków odwoławczych". Sąd Apelacyjny słusznie wywiódł, że czynność sądowa w postępowaniu przygotowawczym w postaci przesłuchania świadka w trybie przewidzianym w art. 316 § 3 kpk nie może być uznana za rozstrzygnięcie sprawy w pierwszej instancji. Krytykując powyższe stanowisko, autor kasacji przytacza bezdyskusyjną tezę, iż uchybienie wymienione w art. 439 § 1 pkt 4 kpk dotyczy naruszenia przepisów o właściwości rzeczowej i funkcjonalnej (Hofmański, Sadzik, Zgryzek, KPK, Komentarz t. II, Warszawa 1999, s. 562), nie rozumiejąc chyba, że omawiany przepis nakazuje uchylenie zaskarżonego orzeczenia niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów, a więc nie dotyczy każdego etapu postępowania, nie mówiąc już o incydentalnej czynności procesowej, np. przesłuchaniu świadka, w toku której nie dochodzi do wydania jakiegokolwiek orzeczenia. W podobnym przypadku Sąd Najwyższy trafnie wyjaśnił, iż "gdyby w jakiejś incydentalnej kwestii zapadło nawet postanowienie przez sąd "nienależycie obsadzony", np. postanowienie o odroczeniu rozprawy, o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, o ukaraniu świadka grzywną, ale pozostałe czynności procesowe, które doprowadziły do wydania orzeczenia kończącego postępowanie, zostałyby wykonane przez sąd "należycie obsadzony", to absurdem byłoby przyjęcie, że to kończące orzeczenie miałoby podlegać uchyleniu na podstawie art. 439 § 1 pkt 2 kpk tylko dlatego, że przy podejmowaniu decyzji w jakiejś incydentalnej kwestii sąd był "nienależycie obsadzony". Stwierdzenie tego faktu mogłoby co najwyżej prowadzić do uchylenia tego właśnie incydentalnego orzeczenia, jeżeli - rzecz jasna - byłoby ono w ogóle zaskarżalne. Przepis art. 439 § 1 kpk (art. 388 d.kpk) dotyczy bowiem uchylenia jedynie zaskarżonego orzeczenia, a orzeczeniem zaskarżonym jest w danym wypadku wyrok, a nie postanowienie o wyznaczeniu sędziów do przeprowadzenia oględzin, które zaskarżalne nie jest" (w. SN z 11.08.1999 r., OSNKW 1999, z. 9-10, poz. 60). Ma rację autor kasacji, że przesłuchanie świadków w trybie art. 316 § 3 kpk przez sąd niższego rzędu niż właściwy do rozpoznania niniejszej sprawy dokonane zostało z rażącą obrazą art. 329 § 1 kpk, jednakże Sąd Apelacyjny trafnie uznał, że uchybienie to nie miało istotnego wpływu na treść wyroku. Skarżący nie wskazuje takiego wpływu, nie zauważa go także z urzędu Sąd Najwyższy. W konsekwencji należy przyjąć, że treść zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego byłaby taka sama, gdyby świadków przesłuchał w trybie art. 316 § 3 kpk Sąd Okręgowy. Oskarżeni brali aktywny udział w przesłuchaniu wyżej wymienionych świadków, między innymi zadając im stosowne pytania.

Bezpodstawny jest również zarzut rażącej obrazy art. 80 kpk. Zgodnie z treścią art. 80 kpk oskarżony musi mieć obrońcę w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji, jeżeli zarzucono mu zbrodnię lub jest pozbawiony wolności. Zatem w sytuacji przedstawionej w omawianym przepisie posiadanie obrońcy w postępowaniu przygotowawczym nie jest obligatoryjne. Z treści art. 316 § 1 kpk wynika, że do czynności śledztwa niepowtarzalnej na rozprawie, należy podejrzanego, pokrzywdzonego i ich przedstawicieli ustawowych, a obrońcę i pełnomocnika, jeżeli są już w sprawie ustanowieni, dopuścić do udziału w czynności. Jak już wspomniano oskarżeni brali aktywny udział w przesłuchaniu świadków-cudzoziemców w postępowaniu przygotowawczym. Występowali wówczas bez obrońców, gdyż obrońcy nie byli wtedy wyznaczeni.

Nietrafny jest zarzut rażącego naruszenia zasady bezpośredniości przez wykonanie czynności przewidzianych w art. 316 § 3 kpk przez sąd niewłaściwy rzeczowo. Zasada bezpośredniości nakazuje sądowi opierać swe ustalenia na dowodach przeprowadzonych na rozprawie. Omawiana zasada została wyraźnie określona w art. 410 kpk. W myśl tego przepisu podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych na rozprawie. Całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy to fakty wynikające z dowodów przeprowadzonych bezpośrednio na rozprawie, odczytanych na rozprawie protokołów na podstawie art. 389, 391, 392 i 393 kpk, odczytanych na rozprawie czynności przeprowadzonych przez sędziego wyznaczonego lub sąd wezwany (art. 396 kpk), dowodów ujawnionych na rozprawie bez odczytania. Niewątpliwie podstawę wyroku stanowią nie tylko dowody zebrane na rozprawie, ale również dowody z postępowania przygotowawczego ujawnione na niej. W doktrynie i judykaturze panuje jednolity pogląd, że dla wartości dowodu nie ma żadnego znaczenia, w jakiej fazie procesu dowód został przeprowadzony. Istotne znaczenie ma właściwa ocena przez sąd wszystkich dowodów ujawnionych na rozprawie. Zeznania świadków-cudzoziemców zostały ujawnione przez odczytanie na rozprawie zgodnie z treścią art. 410 kpk w zw. z art. 391 § 1 kpk. Z uwagi na jednoosobowy skład sądu działającego w trybie art. 329 § 1 kpk, nawet w wypadku przesłuchania świadków w postępowaniu przygotowawczym przez sąd właściwy, to jest Sąd Okręgowy, Sąd ten rozpoznając sprawę na rozprawie w składzie trzyosobowym nie miałby możliwości korzystania ze spostrzeżeń dokonanych w czasie przesłuchania świadków w toku śledztwa. Także kasacja wniesiona przez obrońcę Pawła Z. nie zasługuje na uwzględnienie.

Nietrafny jest zarzut obrazy art. 316 § 1 kpk, ze względów przedstawionych we wcześniejszej partii uzasadnienia, dotyczącej powodów oddalenia kasacji wniesionej na rzecz Marka W.

Nie ma potrzeby powtarzania w tym miejscu argumentów uzasadniających ten pogląd. W końcu oczywiście bezzasadny jest zarzut obrazy art. 5 § 2 kpk w zw. z art. 7 kpk. Odnosi się on bezpośrednio do wyroku sądu I instancji, który z oczywistych względów nie mógł być zaskarżony kasacją. Z zestawienia treści apelacji i kasacji wniesionych na rzecz Pawła Z. wynika, że zarzut obrazy wspomnianych wcześniej zasad procesowych zastąpił nieuwzględniony przez Sąd Apelacyjny zarzut błędnego ustalenia, że oskarżony dopuścił się przypisanej mu zbrodni. Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku wskazał, dlaczego Sąd I instancji trafnie przypisał winę Pawłowi Z. Uzasadnienie zarzutu kasacji nie dostarczyło argumentów podważających stanowisko zaprezentowane przez Sąd II instancji. Ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego dokonana została zgodnie z regułą sformułowaną w art. 7 kpk. Analiza zeznań świadków wskazuje na to, że są konsekwentne, stanowcze, wzajemnie się uzupełniają, a nadto mają potwierdzenie w wielu innych dowodach przedstawionych w uzasadnieniach wyroków Sądu I i II instancji. Okoliczności te świadczą o wiarygodności zeznań pokrzywdzonych, którzy szczegółowo opisali przebieg przestępstwa, w tym rolę Pawła Z., którego jednoznacznie rozpoznali jako jednego ze współsprawców zbrodni. Skoro istnieją wiarygodne dowody winy Pawła Z., brak jest niedających się usunąć wątpliwości w rozumieniu art. 5 § 2 kpk. Zatem nie doszło do rażącej obrazy zasady in dubio pro reo.

Reasumując, Sąd Najwyższy oddalił kasacje.