Wyrok z dnia 2010-01-28 sygn. II AKa 201/09

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Wyrok z dnia 28 stycznia 2010 r. II AKa 201/09

Przewodniczący: SSA Marian Baliński

Sędziowie: SA Wojciech Szymczak, SA Piotr Feliniak (spr.)

Użycie przez ustawodawcę sformułowania „sąd, o którym mowa w art. 396 § 2 k.p.k.”, przesądza o tym, iż w czynności tej bierze udział sąd wezwany, a nie sędzia wyznaczony ze składu. Udział tego sądu jest więc warunkiem niezbędnym, warunkującym prawidłowość przeprowadzonej czynności, a w konsekwencji umożliwiającym powoływanie się na ten dowód – przy dokonywaniu ustaleń, względnie dokonywanie oceny wiarygodności innych dowodów przeprowadzonych w sprawie. Brak spełnienia tego warunku jest więc obrazą przepisu art. 177 § 1a k.p.k.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, po rozpoznaniu w dniu 28 stycznia 2010 r. sprawy Piotra K. oskarżonego z art. 148 § 1, art. 270 § 1, art. 275 § 1 i art. 242 § 3 k.k., na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę od wyroku Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 8 grudnia 2008 r., zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchyla rozstrzygnięcie o karze łącznej, uchyla wyrok, co do pkt 1a i sprawę w tym zakresie przekazuje Sądowi Okręgowemu w Ł. do ponownego rozpoznania, utrzymuje wyrok w pozostałej części w mocy, na podstawie art. 85 i art. 86 § 1 k.k. wymierza oskarżonemu nową karę łączną 2 lat pozbawienia wolności (…).

Z uzasadnienia

Sąd Okręgowy w Ł. wyrokiem z dnia 8 grudnia 2008 r. uznał oskarżonego Piotra K. za winnego popełnienia szeregu zarzucanych w akcie oskarżenia czynów, za które wymierzył kary jednostkowe, a następnie w ich miejsce karę łączną. 

Apelację od powyższego wyroku wniósł obrońca oskarżonego, który zarzucił m.in. naruszenie art. 177 § 1a oraz 396 § 2 k.p.k., poprzez nie branie udziału sądów wezwanych, którym Sąd I instancji zlecił przesłuchanie świadków, przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie ich na odległość, w tychże czynnościach, podczas gdy z przepisu art. 177 § 1a k.p.k. wynika, że przesłuchanie świadka, przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość może nastąpić, z tym że w postępowaniu przed sądem w czynności bierze udział sąd, o którym mowa w art. 396 § 2 k.p.k., tj. sąd wezwany (…).

W konkluzji obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku na podstawie art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. z uwagi na fakt, że sąd był nienależycie obsadzony przy czynnościach przesłuchania świadków przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tych czynności na odległość, z uwagi na brak udziału sądu wezwanego, ewentualnie o odroczenie rozprawy i przekazanie SN w trybie art. 441 § 1 k.p.k. do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy: „Czy, nie branie udziału sądu wezwanego, któremu Sąd I instancji zlecił przesłuchanie świadka, w trybie określonym w art. 177 § 1a k.p.k., w tej czynności procesowej, jest uchybieniem procesowym, wyszczególnionym w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k., a zatem skutkującym uchyleniem wyroku przez sąd odwoławczy na posiedzeniu, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia?” (…).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Z uwagi na zakres apelacji stwierdzić należy, iż jest ona częściowo zasadna.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do tej jej części, która dotyczy zarzutów związanych z przypisywanym oskarżonemu Piotrowi K. przestępstwem opisanym w pkt 1a wyroku. Apelacja w tej części jest zasadna, ale jedynie w aspekcie naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na treść wydanego orzeczenia (art. 438 pkt 2 k.p.k.), oraz w zakresie wniosku, w którym postuluje się o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Ł. Wniosek ten w przedmiotowej sprawie należy uwzględnić, chociaż podstawą jego nie może być wskazywana przez skarżącego przesłanka określona w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k.

Zasadność zarzutu wynika z wprowadzonej do kodeksu postępowania karnego w dniu 10 stycznia 2003 r. (Dz. U. Nr 17, poz. 155), nowelizacji i zastosowania w polskiej procedurze karnej nowoczesnych technologii przetwarzania informacji. Jedną z nich jest przewidziana w art. 177 § 1a k.p.k. możliwość przesłuchiwania świadka przy użyciu urządzeń umożliwiających przeprowadzanie tych czynności na odległość. Przepis ten nie precyzuje ani przesłanek warunkujących zastosowanie tej instytucji, a więc, w jakich sytuacjach możliwym jest odstąpienie od zasady wyrażonej w art. 177 § 1 k.p.k., ani nie precyzuje przy użyciu jakich urządzeń technicznych możliwym jest przeprowadzenie tej czynności.

Odnosząc się do kwestii technicznych, wydaje się, że możliwym jest skorzystanie z jakichkolwiek urządzeń umożliwiających zarówno transmisję dźwięku i obrazu, jak i samego dźwięku. Mając jednak na uwadze, iż skorzystanie z możliwości przewidzianej w art. 177 § 1a k.p.k. stanowi wyjątek od zasady, podstawową formą winna być wideokonferencja, bowiem ta forma, poprzez możliwość obserwacji osoby przesłuchiwanej, jej zachowania, sposobu składania zeznań, umożliwia pełniejszą ich ocenę w płaszczyźnie wiarygodności i jest najbliższa zasadzie bezpośredniości obowiązującej w polskiej procedurze karnej.

Z treści art. 177 § 1a k.p.k. wynika, iż w takiej czynności udział bierze sąd, o którym mowa w art. 396 § 2 k.p.k. Pojawiać się może pytanie, o którą z sytuacji przewidzianych w tym artykule chodzi. Ratio legis wskazuje, iż wzięcie w tej czynności udziału przez sędziego wyznaczonego byłoby sprzeczne z celem tego unormowania, bowiem sprowadzałoby się do stosowania już poprzednio znanej procedurze karnej instytucji przeprowadzenia przesłuchania świadka przez sędziego wyznaczonego ze składu, zaś różnica byłaby taka, iż pozostali członkowie składu i inni uczestnicy postępowania przysłuchiwaliby się tej czynności i ją obserwowali, przy równoczesnej możliwości włączenia się do tak przeprowadzonej czynności.

Powyższe, a także użycie przez ustawodawcę sformułowania „sąd, o którym mowa w art. 396 § 2 k.p.k.”, przesądza jednak o tym, iż w czynności tej bierze udział sąd wezwany, a nie sędzia wyznaczony ze składu. Udział tego sądu jest więc warunkiem niezbędnym, warunkującym prawidłowość przeprowadzonej czynności, a w konsekwencji umożliwiającym powoływanie się na ten dowód – przy dokonywaniu ustaleń, względnie dokonywanie oceny wiarygodności innych dowodów przeprowadzonych w sprawie. Brak spełnienia tego warunku, jest więc oczywistą obrazą przepisu art. 177 § 1a k.p.k.

Zadaniem sądu wezwanego jest bowiem, przede wszystkim, czuwanie nad prawidłowością przebiegu czynności w miejscu, gdzie znajduje się osoba przesłuchiwana oraz zapewnienia, iż osoba ta jest tą osobą, którą w charakterze świadka, czy też biegłego, zamierza przesłuchać sąd właściwy, a więc sąd przeprowadzający czynność przesłuchania. Istotnym jest także i to, że tylko sąd wezwany zobowiązany jest do zapewnienia osobie przesłuchiwanej uprawnień wynikających z treści art. 171 § 1 k.p.k., a więc zapewnienia swobodnej wypowiedzi. Udział tego sądu ma istotne znaczenie dla sędziów oraz wszystkich uczestników postępowania także w tym sensie, że gwarantuje, iż czynność procesowa przeprowadzona nie bezpośrednio przed sądem orzekającym nie jest obarczona żadnym błędem.

W ocenie sądu odwoławczego, udział sądu wezwanego winien znaleźć wyraz bądź w formie protokołu z przeprowadzenia tej czynności, bądź w formie oświadczenia złożonego przez ten sąd w trakcie przeprowadzania czynności przewidzianej w art. 177 § 1a k.p.k. Jest to szczególnie istotne w sytuacji, gdy wykorzystywane będą jedynie urządzenia przenoszące dźwięk.

Powyższe stanowisko Sądu Apelacyjnego wynika wprost z treści obowiązujących przepisów procedury i jest powszechnie akceptowane w doktrynie prawa (por. Paweł Wiliński „Przesłuchanie świadka na odległość w postępowaniu karnym”, P.S. z 2005 r., z. 6 poz. 16, Arkadiusz Lach „Przesłuchanie na odległość w postępowaniu karnym”, P i P z 2006 r., z. 12, poz. 80).

W przedmiotowej sprawie Sąd Okręgowy wykorzystał zarówno pomoc prawną w ramach wykorzystania instytucji sądu wezwanego (…), jak i nowe unormowanie przewidziane w art. 177 § 1a k.p.k., korzystając z jego formy w postaci wideokonferencji. Ta druga czynność dotyczyła przesłuchania świadków (…). Protokoły przesłuchań tych świadków wskazują, iż dokonano ich z obrazą treści art. 177 § 1a k.p.k., a więc bez udziału sądu wezwanego. Jest to więc czynność dokonana z ewidentną obraza prawa procesowego o charakterze względnej przyczyny odwoławczej. Należało więc rozstrzygnąć, czy obraza ta mogła mieć wpływ na treść wyroku.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w przedmiotowej sprawie sytuacja taka wystąpiła i to nie tylko z przyczyn, o których mowa była powyżej i które określić można brakiem możliwości pozytywnej weryfikacji, że złożone zeznania odpowiadały warunkom określonym w art. 171 § 1 k.p.k. Przeprowadzone postępowania miało charakter poszlakowy, a więc uznano sprawstwo oskarżonego przy braku dowodów bezpośrednich, co przyznaje sam sąd orzekający w sprawie. Charakter poszlakowy tego postępowania powoduje, że ocena prawidłowości ustaleń faktycznych sądu wyrokującego uzależniona jest od rozważenia przez ten sąd całokształtu okoliczności mogących mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia. Jest to szczególnie ważne w takim procesie, w którym łańcuch wiążących się ze sobą poszlak może być uznany za zamknięty tylko wówczas, gdy każda z poszlak stanowiąca ogniwo tego łańcucha, ustalona jest w sposób niewątpliwy z wyłączeniem odmiennego jej rozumienia. Dowód z poszlak może być pełnowartościowym dowodem winy dopiero wtedy, gdy łańcuch poszlak rozumianych, jako udowodnione fakty uboczne prowadzi pośrednio, tj. w drodze logicznego rozumowania, do stwierdzenia jednej tylko pewnej wersji zdarzenia, z której niewątpliwie wynika, że tylko oskarżony jest sprawcą czynu. Jeżeli poszlaki we wzajemnym powiązaniu nie wykluczają możliwości innej wersji – to przy zastosowaniu reguły określonej w art. 5 § 2 k.p.k. należy uznać, że taki dowód z poszlak nie daje wystarczających podstaw do ustalenia winy oskarżonego (por. wyrok SN z dnia 21 listopada 2007 r., V KK 186/07, OSNwSK 2007, z. 1, poz. 2669).

Ponadto podnieść należy, iż zgodnie z zasadą wyrażoną w treści art. 7 k.p.k. przekonanie sądu o wiarygodności jednych dowodów i niewiarygodności innych pozostaje pod ochroną tego przepisu, gdy: jest poprzedzone ujawnieniem w toku rozprawy głównej całokształtu okoliczności sprawy, stanowi wyraz rozważenia wszystkich okoliczności przemawiających zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego, jest zgodne ze wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego, a nadto zostało wyczerpująco i logicznie uargumentowane w uzasadnieniu wyroku. 

W sprawie poszlakowej ta zasada ma podwójne zastosowanie. Po pierwsze, dotyczy ona oceny przeprowadzonych dowodów (środków dowodowych) i ustalenia na ich podstawie faktów stanowiących poszlaki. Nadto dotyczy również dalszego etapu – to jest stwierdzenia, czy ustalone już fakty (poszlaki), dają podstawę do poczynienia dalszych ustaleń, co do faktu głównego, tj. popełnienia przez oskarżonego zarzucanego mu czynu przestępnego (por. wyrok SN z dnia 3 września 1998 r., V KKN 104/98, Prok. i Pr. wkł. 1999, z. 2, poz. 6).

Mając na uwadze powyższe stwierdzić więc należy, iż warunki te w przedmiotowej sprawie nie zostały spełnione. Sąd Okręgowy bowiem, przesłuchując świadków w drodze wideokonferencji, nie tylko dokonał tej czynności z obrazą art. 177 § 1a k.p.k., ale także dowód z zeznań tych świadków pozostawił poza oceną, na co wskazuje treść uzasadnienia wydanego orzeczenia. W związku z powyższym naruszył przepis art. 410 k.p.k. Pominięcie istotnych dla sprawy okoliczności, które mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcie w kwestii sprawstwa i winy, stanowi oczywistą obrazę przepisu 410 k.p.k. (zob. wyrok SN z dnia 16 lutego 1977 r., IV Kr 320/76, OSNPiG 1977, z. 7-8, poz. 62). Podnieść przy tym należy, iż nie można nie dostrzec, iż w treści zeznań Anny K., gdyby nawet uznać tak przeprowadzony dowód za pozwalający na jego podstawie dokonywanie ustaleń i ocen w sprawie, pojawiają się okoliczności, które nie wykluczają twierdzeń oskarżonego związanych z przyjętą przez niego linią obrony.

W powyższej sytuacji należało więc stwierdzić, iż z powodu podniesionych uchybień nie było możliwym uznanie, że wskazane uchybienia nie miały wpływu na treść wydanego wyroku i dlatego orzeczenie w tej części należało uchylić, a sprawę przekazać do ponownego rozpoznania.

Należy odrębnie odnieść się do postulowanego przez skarżącego uchylenia wyroku w oparciu o bezwzględną przesłankę odwoławczą określoną w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k., względnie o odroczenie rozprawy w celu przekazania SN w trybie art. 441 § 1 k.p.k. rozstrzygnięcia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy. „Czy, nie branie udziału sądu wezwanego, któremu Sąd I instancji zlecił przesłuchanie świadka, w trybie określonym a art. 177 § 1a k.p.k., w tej czynności procesowej, jest uchybieniem procesowym, wyszczególnionym w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k., a zatem skutkującym uchyleniem wyroku przez sąd odwoławczy na posiedzeniu, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia?”.

Brak było podstaw do uwzględnienia takich zarzutów i wniosków, bowiem kwestia ta została już rozstrzygnięta przez SN w postanowieniu z dnia 2 marca 2009 r., V KK 319/08 (OSNKiW 2009, z. 6, poz. 49).

Sąd Apelacyjny podziela wyrażony w tym orzeczeniu pogląd, że nienależyta obsada sądu, jako uchybienie wskazane w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. odnosi się jedynie do sądu, który wydał orzeczenie, co wynika wprost z określenia użytego w treści tego przepisu. Do tego składu orzekającego nie należy sąd wezwany (art. 396 § 1 i 2 k.p.k.), a więc dokonujący na zlecenie sądu orzekającego określonych czynności w postępowaniu dowodowym.

Nienależyta obsada sądu wezwanego, a tym bardziej przeprowadzenie czynności dowodowej bez nakazanego ustawą udziału sądu wezwanego (art. 177 § 1a k.p.k.) ,nie oznacza zatem zaistnienia uchybienia wymienionego w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. (…).