Postanowienie z dnia 2008-03-27 sygn. II AKz 147/08

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II AKz 147/08

Postanowienie

Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu

z dnia 27 marca 2008 r.

Jeśli na podstawie umowy, łączącej oskarżyciela posiłkowego i pełnomocnika, będącego adwokatem, strona (oskarżyciel posiłkowy) zobowiązała się do uiszczenia wynagrodzenia wraz ze stawką podatku od towarów i usług, to w sytuacji, gdy łączna wysokość tak ukształtowanego zobowiązania nie przekracza maksymalnej dopuszczalnej wielkości wynagrodzenia jednego adwokata (sześciokrotności stawki minimalnej), brak jest podstaw by odmówić oskarżycielowi posiłkowemu prawa do ubiegania się od skazanego, zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego w pełnej wysokości.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu po rozpoznaniu w sprawie Jarosława L skazanego z art. 173 § 2 i 4 k.k. zażalenia wniesionego przez obrońcę skazanego na postanowienie Sądu Okręgowego w J. z dnia 7 lutego 2008 r., sygn. akt: III K 111/07, w przedmiocie zasądzenia od oskarżonego na rzecz oskarżycielki posiłkowej kosztów zastępstwa adwokackiego na podstawie art. 437 § 2 k.p.k. postanowił uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Okręgowemu w J. do ponownego rozpoznania

U z a s a d n i e n i e

Postanowieniem z dnia 7 lutego 2008 r., sygn. akt III K 111/07, Sąd Okręgowy w J. na podstawie art. 626 § 2 k.p.k. i 627 k.p.k. zasądził od Jarosława L., skazanego wyrokiem Sądu Okręgowego w J. z dnia 9 stycznia 2008 r. (III K 111/07) za przestępstwo z art. 173 § 2 i 4 k.k. na karę 4 lat pozbawienia wolności, 878,40 zł na rzecz oskarżycielki posiłkowej Kazimiery A. tytułem kosztów zastępstwa adwokackiego.

Postanowienie to zaskarżył obrońca skazanego, zarzucając ( dosł. cyt. z zażalenia): „obrazę przepisów postępowania, a mianowicie art. 627 k.p.k. w zw. z art. 6161 § 1 pkt 2 k.p.k. poprzez błędne przyjęcie, iż w skład uzasadnionych wydatków oskarżyciela posiłkowego z tytułu wynagrodzenia ustanowionego w sprawie pełnomocnika, podlegających zwrotowi przez oskarżonego, wchodzi podatek od towarów i usług w wysokości 22 %”.

Żalący się wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia przez zasądzenie od oskarżonego na rzecz oskarżycielki posiłkowej Kazimiery A. kwoty 720 zł.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Trafne jest przytoczone przez skarżącego stanowisko, że podatek od towarów i usług nie wchodzi w skład niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata z wyboru. Pogląd taki jest ugruntowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego (tak w szczególności uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 1995 r., III CZP 4/1995, OSNC 1995/5/79; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2007 r., III CZP 95/06, OSNC 2007/12/179; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2002 r., III CZP 13/2002, OSNC 2004/1/6). Należy jednak zauważyć, że kwestia czy stawka podatku VAT, pobrana przez adwokata świadczącego swoje usługi z wyboru powinna być wliczona do niezbędnych kosztów procesu, którymi sąd obciąża stronę przegrywającą ( skazanego), czy też nie, staje się problemem dopiero w sytuacji, gdy adwokat ustanowi swoje wynagrodzenie podstawowe na poziomie najwyższej stawki przewidzianej w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat ca czynności adwokackie przed organami wymiaru sprawiedliwości. Do takiego też przypadku odnosi się wprost uzasadnienie przywoływanej przez skarżącego uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 1995 r., III CZP 4/95. Pobranie przez adwokata podatku VAT obok maksymalnego wynagrodzenia przewidzianego w cyt. Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości, tworzy bowiem sytuację, że mamy do czynienia z kwotą przewyższającą stawkę ustaloną w tym akcie prawnym i stąd też w wydanej później uchwale z dnia 25 stycznia 2007 r., III CZP 95/06 Sąd Najwyższy, podtrzymując stanowisko wypowiedziane w uchwale z dnia 10 lutego 1995 r., odwołał się w argumentacji m.inn. do ustawy z dnia 5 lipca 2001 r o cenach, wskazując na sprzeczność takiej praktyki z tą ustawą.

Inaczej natomiast należy postrzegać sytuację, gdy adwokat z wyboru ustala wynagrodzenie na poziomie niższym od stawki maksymalnej i pobiera od klienta, za jego zgodą, dalszą kwotę należnego podatku VAT, która z kwotą wynagrodzenia zasadniczego nie przekracza wyznaczonej w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości stawki wynagrodzenia adwokata. W orzecznictwie utrwalił się pogląd, że sąd orzekając o zwrocie kosztów procesu nie bada przesłanek na podstawie których adwokat określił wielkość kwoty pobranej od klienta ani jej składników, a jedynie ogranicza się do sprawdzenia czy pobrana kwota mieści się w granicy stawek ustalonych w Rozporządzeniu (zob. m.inn. post. SN z dnia 26.04.2001, WZ 20/01, OSNKW 7-8/2001, poz. 70). Adwokata działającego z wyboru łączy z klientem umowa określająca jego wynagrodzenie, w granicach dopuszczalnej szerokiej autonomii i sąd nie powinien ingerować w sferę uprawnień stron takiej umowy. Oznacza to, że skoro przepis art. 627 k.p.k. stanowi, że od skazanego w sprawach z oskarżenia publicznego sąd zasądza wydatki na rzecz oskarżyciela posiłkowego, to należy przyjąć, że chodzi o wydatki rzeczywiście poniesione, jeżeli mieszczą się one w granicy przewidzianej w stawkach dla takich wydatków.

Biorąc pod uwagę powyższe oraz wielkość należności zasądzonej w zaskarżonym postanowieniu od osk. Jarosława L. na rzecz oskarżycielki posiłkowej Kazimiery A. należy stwierdzić, że nie jest uprawniony wniosek skarżącego, iż w przedmiotowej sprawie doszło do naruszenia art. 627 k.p.k. w zw. z art. 6161 § 1 pkt 2 k.p.k. Przede wszystkim skarżący nie wykazał, że Sąd Okręgowy w J., zasądzając na rzecz oskarżycielki posiłkowej zwrot kosztów zastępstwa procesowego, uwzględnił w przyznanej kwocie podatek od towarów i usług. W szczególności – wbrew twierdzeniom skarżącego – wadliwości ustalenia przez Sąd Okręgowy kwoty, jaką należało zwrócić oskarżycielce posiłkowej, nie potwierdza przeprowadzone w treści zażalenia wyliczenie. Skarżący zestawia zasądzoną przez Sąd kwotę z sumą kosztów wyliczonych przez siebie w oparciu o stawki minimalne, wynikające z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. nr 163, poz. 1348 ze zm.), przy uwzględnieniu wynoszącej 22 % stawki podatku od towarów i usług. Całkowicie dowolne jest jednak przyjęcie przez skarżącego, że zastosowane winny być właśnie stawki minimalne, co pozwala mu dopasować fakty obiektywne (wysokość zasądzonej kwoty) do stawianych zarzutów (sposób jej wyliczenia). To nie wynika ani z wniosku pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej, w którym mowa jest jedynie o „zasądzeniu kosztów”, ani z żadnego innego dokumentu. W konsekwencji sformułowany w zażaleniu zarzut w istocie nie odnosi się do postanowienia Sądu Okręgowego, lecz do ustaleń (prawidłowych) poczynionych przez samego skarżącego w treści zażalenia.

Należy przecież zauważyć i podnieść, że Sąd Okręgowy w zaskarżonym postanowieniu z dnia 7 lutego 2008 r. nie wskazał ani sposobu, w jaki została ustalona kwota wynagrodzenia adwokata zasądzona od skazanego na rzecz oskarżycielki posiłkowej, ani tego z jakich składa się ona pozycji. Sąd ograniczył się tylko do wskazania wysokości tejże kwoty, choć wniosek w żaden sposób jej nie precyzował, i podania podstawy prawnej orzeczenia. W szczególności Sąd Okręgowy nie stwierdził - nawet w sposób pośredni – że zastosowane zostały, jak przyjmuje to w zażaleniu obrońca oskarżonego, stawki minimalne, wynikające z powoływanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości.

Niezbędne jest w tej sytuacji wskazanie, że przewidziane w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości stawki minimalne wyznaczają jedynie dolną granicę przedziału, w jakim może zostać zasądzona opłata za czynności adwokata z tytułu zastępstwa prawnego. Górną granicą jest natomiast sześciokrotność stawki minimalnej (§ 2 ust. 2 rozporządzenia). W tych granicach Sąd, wydając postanowienie w przedmiocie zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego, określa wysokość kwoty podlegającej zwrotowi, która odpowiadać powinna wielkości faktycznie uiszczonego przez stronę wynagrodzenia, a ustalonego na podstawie wiążącej stronę i jej pełnomocnika umowy. Dodać od razu należy, że w przypadkach szczególnie uzasadnionych, gdy przemawia za tym sytuacja majątkowa lub rodzinna klienta albo rodzaj sprawy, adwokat może ustalić stawkę opłaty niższą niż stawka minimalna albo zrezygnować z opłaty w całości (§ 3 ust. 2 Rozporz. Min. Spr. z dnia 28.09.2002 r.).

Wówczas taka umowa jest dla sądu wiążąca. Jaka była treść umowy w tej mierze, zawartej pomiędzy oskarżycielką posiłkową Kazimierą A. i jej pełnomocnikiem z wyboru nie wiadomo. Nie precyzuje tego ani wniosek pełnomocnika, ani nie ustala tego Sąd Okręgowy, dowolnie przyjmując stawkę minimalną. W konsekwencji nie wiadomo nawet czy rzeczywiście, jak zarzuca się w zażaleniu, pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej występuje z żądaniem zwrotu stawki podatku VAT, czy też wniosek swój ogranicza do wynagrodzenia pobranego od oskarżycielki posiłkowej, w wysokości z nią ustalonej, z pominięciem stawki podatku VAT. Przed rozstrzygnięciem o wniosku pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej Sąd Okręgowy powinien wezwać oskarżycielkę (lub pełnomocnika) do sprecyzowania żądania i wskazania kwoty wynagrodzenia uiszczonego pełnomocnikowi, wraz ze sposobem jej ustalenia. Dopiero wtedy będzie można rozstrzygnąć, jaka jest rzeczywista treść wniosku pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej i czy obejmuje on także stawkę podatku VAT. Treść przepisów art. 627 k.p.k. i art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k. uprawnia jednak do wyrażenia poglądu, że jeśli na podstawie umowy, łączącej oskarżyciela posiłkowego i pełnomocnika, będącego adwokatem, strona (oskarżyciel posiłkowy) zobowiązała się do uiszczenia wynagrodzenia wraz ze stawką podatku od towarów i usług, to w sytuacji, gdy łączna wysokość tak ukształtowanego zobowiązania nie przekracza maksymalnej dopuszczalnej wielkości wynagrodzenia jednego adwokata (sześciokrotności stawki minimalnej), brak jest podstaw by odmówić oskarżycielowi posiłkowemu prawa do ubiegania się od skazanego, zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego w pełnej wysokości.

Wskazać należy, że o ile formalnie podatnikiem w zakresie podatku od towarów i usług, w rozumieniu ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, jest adwokat świadczący na rzecz strony zastępstwo procesowe, to jednak ekonomiczny ciężar opodatkowania ponosi strona, co jest istotą przyjętego w Rzeczypospolitej Polskiej rozwiązania w zakresie podatków pośrednich. W tej sytuacji wykluczenie możliwości dochodzenia zwrotu rzeczywiście poniesionych kosztów w pełnej wysokości, które należy uznać za wydatki „uzasadnione” w rozumieniu przepisu art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k., gdy łącznie nie przekraczają one górnej granicy przedziału w jakich zwrot może być orzeczony, prowadziłoby do zaprzeczenia ratio legis przepisu art. 627 k.p.k.

Wskazany wyżej brak wniosku pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej o przyznanie kosztów zastępstwa adwokackiego i brak ustaleń Sądu Okręgowego czy oskarżycielka posiłkowa koszty takie w ogóle poniosła, a jeżeli tak, to w jakiej wysokości, uniemożliwia Sądowi Apelacyjnemu dokonanie kontroli zaskarżonego postanowienia i odniesienia się do zarzutu zażalenia obrońcy oskarżonego. Sprawa wymaga uzupełnienia o powyższe ustalenia, co obliguje zaskarżone postanowienie uchylić i wniosek pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej przekazać Sądowi Okręgowemu go ponownego rozpoznania.

Orzekając ponownie o wniosku pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej Sąd Okręgowy oprócz ustaleń o jakich wyżej mowa, winien mieć na uwadze także wynikający z treści przepisu art. 443 k.p.k. zakaz reformationis in peius.