Wyrok z dnia 2001-07-25 sygn. I CKN 1401/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 1401/98

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 25 lipca 2001 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Tadeusz Wiśniewski.

Sędziowie: SN Tadeusz Żyznowski (spr.), del. SA Jan Górowski.

Protokolant: Ewa Krentzel.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Marianny P. przeciwko Halinie N. i in., o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 25 lipca 2001 r. na rozprawie kasacji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego z dnia 17 czerwca 1998 r., uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego jej rozpoznania.

Uzasadnienie

Stan faktyczny leżący u podstaw negatywnego dla powódki Marianny P. rozstrzygnięcia tej sprawy okazał się bezsporny.

Do zasadniczych jego elementów należy nabycie od Mariana T. przez pozwanych Stanisława i Halinę małż. N. aktem notarialnym z dnia 4 lipca 1983 r. własności zabudowanej nieruchomości o powierzchni 1.4499 ha położonej przy ul. B., dla której prowadzona jest księga wieczysta nr x. Nieruchomość ta obejmuje także działkę oznaczoną nr x, która powstała wskutek modernizacji ewidencji gruntów m. G. i obejmowała 7 działek, w tym także działkę nr a o powierzchni 0.0509 ha stanowiącą własność powódki. Działka nr x została podzielona na działki nr y i z. Gmina Miejska aktem notarialnym z dnia 20 sierpnia 1992 r. nabyła od pozwanych małż. N. działkę nr z o obszarze 0.2477 ha, która została wydzielona z Kw xx i dla odłączonego obszaru urządzona została Kw xxx z wpisaniem w dziale II tej księgi Gminy Miejskiej.

Oddalając apelację powódki od wyroku Sądu Rejonowego, (który oddalił powództwo na podstawie art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece) - Sąd Okręgowy stwierdził, że powódka na podstawie art. 10 tej ustawy dąży do wyodrębnienia z Kw xx i Kw xxx działek nr b, c i d z naruszeniem art. 24 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Niezależnie od tej przeszkody, w charakterze powodów nie występują pozostali - poza skarżącą -spadkobiercy jej zmarłego męża Kazimierza P., których łączny udział jest w sprawie konieczny.

Kasację złożyła powódka Marianna P.

Skarżąca zarzuciła naruszenie art. 24 ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz art. 195 k.p.c. i wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku z przekazaniem sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego jej rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosownie do art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie, albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia może żądać usunięcia niezgodności. Bezsporną jest, co potwierdziły ustalenia Sądów obu instancji, niezgodność między stanem prawnym nieruchomości objętej Kw xx a rzeczywistym stanem prawnym w odniesieniu do stanowiącej część tej nieruchomości wyodrębnionej przez biegłego działki nr b stanowiącej własność powódki Marianny P., i ustalonych prawomocnym postanowieniem, spadkobierców Kazimierza P. W odniesieniu do nieruchomości objętej Kw xxx niezgodność ta dotyczy odpowiednio działek nr c i d.

Podmioty wpisane w tych księgach wieczystych nie są i nigdy nie były w rzeczywistości właścicielami wymienionych powyżej działek.

Prawo ich (i ich poprzedników prawnych) zostało wpisane błędnie, a źródłem tego błędu - jak ustalił Sąd Rejonowy - były wadliwości w ewidencji gruntów miasta G. powstałe w 1979 r. Odmawiając żądanego przez powódkę uzgodnienia Sąd Okręgowy stwierdził, że uwzględnienie powództwa nastąpiłoby z naruszeniem art. 24 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Zapatrywania tego nie można podzielić. Zgłoszone przez powódkę żądanie, niezależnie od stopnia jego konkretyzacji i wyczerpującego sformułowania (a także zachodzącego po stronie powodowej współuczestnictwa koniecznego art. 72 § 2 k.p.c.) należy traktować, jako spór istniejący między określonymi podmiotami o prawo własności, wskazanych przez powódkę działek gruntu. Ustalenie, że osoby wpisane we wskazanych księgach wieczystych niesłusznie zostały wpisane, jako właściciele do spornych działek przesądzało o zasadności wykreślenia - w żądanym zakresie - ujawnionych w tych księgach osób, jako właścicieli całych nieruchomości. Jednolicie przyjmuje się, że niedopuszczalne jest żądanie wykreślenia wpisu osoby figurującej, jako właściciel bez wpisania osoby rzeczywistego właściciela. Wieczystoksięgowy model nieruchomości przesądzający, że nieruchomością jest część powierzchni ziemi, dla której urządzoną księgą wieczystą wyklucza istnienie więcej niż jednej księgi wieczystej dla tej samej nieruchomości i o różnych wpisach, co do osób właścicieli (art. 24 ust. 1 ustawy).

Wymóg tożsamości podmiotu prawa własności nieruchomości w znaczeniu wieczystoksięgowym nie doznaje wyjątku w obowiązujących przepisach.

Natomiast wyrok eliminujący niezgodność zawiera rozstrzygnięcie o uzgodnieniu, które polega na ujawnieniu aktualnego - w dacie orzekania - stanu prawnego. Przepisy ustawy o księgach wieczystych i hipotece stwarzają - wbrew odmiennemu zapatrywaniu Sądu Okręgowego - możliwość zmiany wpisów i doprowadzenie do ujawnienia rzeczywistego stanu prawnego. W wypadku odłączenia części nieruchomości - spornych działek - może być dla nich urządzona odrębna księga wieczysta, chyba, że mogą one być połączone z inną nieruchomością stanowiącą współwłasność prawidłowo oznaczonej strony powodowej (§ 16 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 marca 1992 r. w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece - Dz. U. Nr 29, poz. 128 z późn. zm.). Ustawa o księgach wieczystych i hipotece pozwala na łączenie w jedną nieruchomość gruntów nawet niesąsiadujących ze sobą, o ile stanowią one całość gospodarczą. O liczbie nieruchomości rozstrzyga w zasadzie wola właściciela, który po spełnieniu przesłanek ustawowych może łączyć kilka nieruchomości w jedną nieruchomość lub też doprowadzić do rozczłonkowania jednej nieruchomości na kilka. Wpis do księgi wieczystej ma w tym wypadku skutek konstytutywny.

Przytoczony, zatem przez Sąd Okręgowy art. 24 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece nie stanowi przeszkody do realizacji wyroku rozstrzygającego o wykreśleniu wpisu w odniesieniu do spornych działek i wpisanie prawa odpowiadającego rzeczywistemu stanowi prawnemu.

Motywacja wskazująca na rzekomo stwierdzone i nieusunięte braki w zakresie legitymacji procesowej pomija pismo procesowe powódki z dnia 24 marca 1997 r. złożone w wykonaniu postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 10 marca 1997 r. zobowiązującego skarżącą do oznaczenia spadkobierców po zmarłym Kazimierzu P. (w sposób w art. 195 k.p.c. przewidziany). Sąd Rejonowy prawidłowo - na podstawie twierdzeń powódki - stwierdził, że zachodzą przesłanki współuczestnictwa koniecznego (art. 72 § 2 k.p.c.) wymagającego wzięcia udziału w sprawie przez wszystkie osoby, których uprawnienia z tytułu własności nie zostały - bez względu na przyczynę - dotychczas wpisane. O przesłankach współuczestnictwa Sąd orzekający zasadnie rozstrzygnął na podstawie twierdzeń faktycznych pozwu i dalszych okoliczności w tym postępowaniu ujawnionych. Nie podjął jednak dalszych czynności w art. 195 § 2 k.p.c. wskazanych.

Zatem oczywiście błędna jest motywacja mająca dowodzić zasadności oddalenia powództwa z powodu nieuzupełnienia braków w zakresie legitymacji procesowej.

Stosownie, bowiem do powołanego przepisu art. 195 § 2 k.p.c. osoby, których udział w sprawie w charakterze powodów jest konieczny, co w przedmiotowej sprawie - od jej początkowej fazy - nie było wątpliwe, Sąd zawiadamia o toczącym się procesie. Obowiązki Sądu wynikające z treści i sformułowania tego przepisu są oczywiste i jednoznaczne. W tej kategorii ocenić należy także uchybienie Sądu polegające na zaniechaniu wprowadzenia do procesu osób dotychczas w nim nieuczestniczących a objętych współuczestnictwem koniecznym. Zarzut skarżącej naruszenia art. 195 § 2 k.p.c. jest także uzasadniony.

Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy uwzględnił kasację i uchylił zaskarżone orzeczenie w całości oraz przekazał sprawę właściwemu Sądowi do ponownego jej rozpoznania (art. 393¹³ k.p.c.).