Uchwała z dnia 1985-04-23 sygn. III CZP 16/85

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 16/85

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 23 kwietnia 1985 r.

Przewodniczący: sędzia SN Z. Świeboda. Sędziowie SN: S. Dmowski (sprawozdawca), J. Niejadlik.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Michała D. przeciwko Annie D. o opróżnienie lokalu po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Białymstoku postanowieniem z dnia 29 stycznia 1985 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w związku ze śmiercią powoda będącego członkiem spółdzielni mieszkaniowej i posiadającego lokatorskie prawo do lokalu postępowanie w sprawie o opróżnienie lokalu przez pozwaną, byłą żonę powoda, ulega umorzeniu, czy też zawieszeniu?"

podjął następującą uchwałę:

W razie śmierci powoda będącego członkiem spółdzielni mieszkaniowej, posiadającego lokatorskie prawo do lokalu stanowiącego jego majątek odrębny, postępowanie w sprawie o eksmisję pozwanej byłej jego żony z tego lokalu podlega umorzeniu.

Uzasadnienie

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki w Białymstoku w trybie art. 391 k.p.c. budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego:

Powód jako członek spółdzielni mieszkaniowej, któremu przysługiwało spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, uzyskał przydział lokalu przed zawarciem małżeństwa z pozwaną, w związku z czym prawo do tego lokalu stanowiło jego majątek odrębny. Pozwana zamieszkała w nim jako żona powoda i pozostała tam również po orzeczeniu - w październiku 1982 r. - rozwodu. W dniu 10 kwietnia 1984 r. powód wniósł do Sądu Rejonowego w Białymstoku pozew o eksmisję pozwanej z lokalu, a w toku procesu zmarł (dnia 24 października 1984 r.).

Wątpliwość Sądu Wojewódzkiego - jak wynika z uzasadnienia postanowienia przedstawiającego pytanie prawne - wynikła na tle unormowania zawartego w art. 221 § 1 prawa spółdzielczego.

Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

Przepis art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. stanowi, że w razie śmierci strony sąd zawiesza postępowanie z urzędu. Stosując wykładnię gramatyczną tego przepisu, należałoby dojść do wniosku, że zawieszenie postępowania sądowego musi nastąpić w każdym wypadku śmierci strony, poza oczywiście wypadkami, gdy przepisy szczególne przewidują w takich sytuacjach umorzenie postępowania (np. art. 446 i 456 k.p.c.).

Przy stosowaniu powyższego przepisu jednak nie można pomijać jego wykładni celowościowej - celu, jakiemu ma służyć zawieszenie postępowania w razie śmierci strony. Celem tym jest niedopuszczenie do prowadzenia postępowania bez udziału jednej ze stron, a więc postępowania dotkniętego nieważnością, a z drugiej strony umożliwienie wstąpienia do toczącego się już procesu (postępowania) następcom prawnym zmarłego.

Stosując wykładnię celowościową, a tej należy dać pierwszeństwo, trzeba zatem dojść do wniosku, że zawieszenie postępowania w razie śmierci strony - na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. - wchodzi w grę tylko w sytuacjach, gdy istnieje możliwość podjęcia postępowania, i to z urzędu, z udziałem następców prawnych zmarłego lub z udziałem kuratora spadku - na podstawie art. 180 pkt 1 k.p.c.

Skoro przepis art. 218 prawa spółdzielczego przewiduje, że lokatorskie prawo do lokalu (a takie przysługiwało powodowi w sprawie niniejszej) jest niezbywalne i nie przechodzi na spadkobierców, ale wygasa z chwilą ustania członkostwa, czyli również z chwilą śmierci członka, któremu ono przysługiwało, to nie można mówić o następstwie prawnym po takim członku jako stronie, a tym samym o możliwości podjęcia postępowania sądowego w sprawie o eksmisję z lokalu z udziałem następcy prawnego zmarłego, a tym bardziej z udziałem kuratora spadku.

Przewidziana w art. 221 § 1 prawa spółdzielczego możliwość (na którą powołuje się Sąd Wojewódzki) wstąpienia do spółdzielni mieszkaniowej na tzw. zasadzie pierwszeństwa w charakterze członka i uzyskania przydziału lokalu po byłym (w tym zmarłym) członku przez zamieszkałych razem z nim: małżonka, dziecko lub inną osobę bliską nie uzasadnia stosowania art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. i zawieszenia postępowania w sprawie o eksmisję z lokalu spółdzielczego, wszczętego na skutek powództwa członka, któremu przysługiwało spółdzielcze lokatorskie prawo do tego lokalu, w związku ze śmiercią tej osoby.

Nabycie praw członkowskich oraz prawa do lokalu w trybie art. 221 § 1 prawa spółdzielczego nie jest nabyciem pochodnym od byłego (w tym zmarłego) członka, lecz nabyciem pierwotnym (gdy chodzi o lokal - w drodze przydziału wydanego przez zarząd spółdzielni). Nie można zatem mówić o następstwie prawnym osoby korzystającej z uprawnień przewidzianych w art. 221 prawa spółdzielczego.

Następcą prawnym zmarłego członka nie jest także spółdzielnia mieszkaniowa odzyskująca lokal pozostały po zmarłym członku.

Przyjmując, że ani osoba bliska zmarłego członka spółdzielni mieszkaniowej uzyskująca prawo do zajmowanego przez niego lokalu mieszkalnego w trybie art. 221 § 1 prawa spółdzielczego, ani spółdzielnia odzyskująca lokal nie podlegający przydzieleniu w powyższym trybie, nie mogą być uznane za następców prawnych, z udziałem których mogłoby toczyć się postępowanie sądowe o eksmisję z lokalu spółdzielczego, wszczęte na skutek powództwa członka, śmierć takiego powoda nie uzasadnia zawieszenia postępowania.

W takim wypadku postępowanie podlega umorzeniu na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. Z chwilą bowiem śmierci powoda i niemożności wstąpienia w jego miejsce innej osoby w charakterze następcy prawnego niedopuszczalne staje się nie tylko dalsze kontynuowanie postępowania procesowego z udziałem tylko jednej strony, ale również niedopuszczalne staje się wydanie w takiej sytuacji wyroku.

Powyższe względy uzasadniają odpowiedź przytoczoną w sentencji uchwały.