Postanowienie z dnia 2003-02-14 sygn. IV CK 108/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CK 108/02

Postanowienie Sądu Najwyższego

z dnia 14 lutego 2003 r. 

SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Mirosław Bączyk

SSN Kazimierz Zawada

Sentencja

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Pabianickiej Fabryki Narzędzi "P." S.A. w P. przy uczestnictwie Skarbu Państwa - Starosty K. o wpis, na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 14 lutego 2003 r., na skutek kasacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w K. z dnia 6 listopada 2001 r.,

- oddala kasację.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 6 listopada 2001 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił apelację wnioskodawcy - P. Fabryki Narzędzi „P.” S.A. w P. od postanowienia Sądu Rejonowego w K. z dnia 11 czerwca 2001 r., którym oddalony został wniosek o wpisanie w księdze wieczystej prowadzonej dla bliżej opisanej nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego oraz prawa własności budynków stanowiących odrębny przedmiot własności. Przedsiębiorstwo państwowe P. Fabryka Narzędzi P. w P. była od 1992 r. wpisana w księdze wieczystej nr (...) jako wieczysty użytkownik działki oraz właściciel stanowiących odrębną własność budynków. W listopadzie 1997 r. P. Fabryka Narzędzi P. - Spółka Akcyjna, złożyła wniosek o wykreślenie z księgi wieczystej przytoczonego wyżej wpisu prawa wieczystego użytkowania i własności budynków, stwierdzając, że nie jest użytkownikiem wieczystym gruntu, ani właścicielem budynków. Do wniosku dołączono umowę zawartą w dniu 24 marca 1997 r. pomiędzy spółką, a Wojewodą Ł. reprezentującym Skarb Państwa, w oparciu o art. 37 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 50, poz. 298 ze zm.) i art. 39 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 118, poz. 561 ze zm.); na podstawie tej umowy spółka przejęła opisane w nim przedsiębiorstwo „do odpłatnego korzystania i pobierania pożytków”.

W dniu 21 lutego 2001 r. pomiędzy spółką P., a Skarbem Państwa reprezentowanym przez ministra Skarbu Państwa zawarta została umowa przenosząca własność przedsiębiorstwa na rzecz spółki; w umowie zamieszczono, między innymi, wniosek o dokonanie w księdze wieczystej KW (...) wpisu o treści „P. Fabryka Narzędzi P. Spółka Akcyjna w P. - jako użytkownik wieczysty oraz właściciel budynków stanowiących odrębny przedmiot własności”.

Sąd Rejonowy wyznaczył wnioskodawcy 30-dniowy termin do usunięcia przeszkód do wpisu przez sprostowanie umowy z dnia 21 lutego 2001 r. w taki sposób, że będzie z niego wynikać ustanowienie prawa użytkowania wieczystego działki oraz przeniesienia własności znajdujących się tam zabudowań na rzecz wnioskodawcy oraz do złożenia prawidłowego wniosku o dokonanie stosownych wpisów na podstawie tej umowy i mapy nieruchomości. Wobec niewykonania tego wezwania, Sąd Rejonowy wniosek o wpis oddalił. Sąd stwierdził, że wobec wykreślenia wpisu dotyczącego wieczystego użytkowania, istnieje rozbieżność pomiędzy oświadczeniem stron umowy, a treścią wpisów w księdze wieczystej; brak wpisu prawa wieczystego użytkowania w księdze wieczystej powoduje sytuację, w której prawo to nie istnieje, a więc przenieść go nie można.

Sąd Okręgowy zaaprobował ocenę prawną stanowiącą podstawę odmowy wpisu. Wskazał, że w wypadku tzw. likwidacji prywatyzacyjnej przedsiębiorstwa na podstawie art. 37 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r., w dziale II księgi należało wykreślić przedsiębiorstwo jako użytkownika wieczystego, z zaznaczeniem, że użytkowaniem wieczystym ma prawo zarządzać organ założycielski; podstawę takiego wpisu stanowił art. 41 cyt. ustawy prywatyzacyjnej. Analogicznego wpisu należało dokonać w księdze prowadzonej dla nieruchomości budynkowej. Taki wpis zapobiegał tzw. konfuzji, będącej konsekwencją „powrotu” całości praw do właściciela (Skarbu Państwa). Wnioskodawca jednak na podstawie umowy oddającej mu mienie Skarbu Państwa do nieodpłatnego korzystania wystąpił jedynie o wykreślenie prawa wieczystego użytkowania i własności budynków, bez wskazanego zastrzeżenia o pozostawieniu tych praw w dyspozycji Skarbu Państwa. Obecnie zatem wniosek dotyczy przeniesienia prawa, które nie istnieje, i z tej przyczyny - bez dokonania zmiany umowy w sposób wskazany przez sąd wieczystoksięgowy - uwzględniony być nie mógł.

Kasację od tego ₁postanowienia spółka P. oparła na podstawie naruszenia prawa materialnego przez „mylną wykładnię art. 55¹ KC i błędne przyjęcie, że w skład zlikwidowanego przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Pabianicka Fabryka Narzędzi P. w P. nie wchodzi prawo użytkowania wieczystego działki gruntu...oraz prawo własności budynków...”. Skarżąca podniosła, że stosownie do umów o oddanie mienia Skarbu Państwa do odpłatnego korzystania, a następnie o przeniesieniu własności przedsiębiorstwa na jej rzecz, przeniesiona została własność uznanego za zlikwidowane ₁przedsiębiorstwa, obejmującego zespół składników materialnych i niematerialnych w rozumieniu art. 55¹ KC, w tym prawo wieczystego użytkowania działki gruntu i prawo własności budynku. Według skarżącej, wykreślenie prawa wieczystego użytkowania i własności budynku bez dokonania „wpisów zabezpieczających” nie oznacza, że wygasło prawo zlikwidowanego przedsiębiorstwa państwowego do użytkowania wieczystego i własności budynku. Prawo to w czasie oddania mienia do odpłatnego korzystania przysługiwało Skarbowi Państwa i podlegało₁ - jak to uczyniono w umowie z dnia 21 lutego 2001 r. - przeniesieniu na spółkę pracowniczą na podstawie art. 55¹ KC. Według skarżącej, wynikiem błędnej wykładni art. 41 ustawy prywatyzacyjnej z dnia 13 lipca 1990 r. jest stanowisko Sądu, że „brak zaznaczenia” w księdze wieczystej, po wykreśleniu przedsiębiorstwa jako użytkownika wieczystego, że użytkowaniem wieczystym ma prawo dysponować organ założycielski, powodował wygaśnięcie tego prawa.

W konkluzji skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i dokonanie wpisu zgodnie z wnioskiem ewentualnie o uchylenie postanowień obu Sądów i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

W odpowiedzi na kasację Skarb Państwa, reprezentowany przez Starostę K., podzielając argumentację prawną Sądu, wnosił o oddalenie kasacji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Zaskarżone kasacją orzeczenie zapadło po dniu 22 września 2001 r., a więc po wejściu w życie ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece, ustawy - kodeks postępowania cywilnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy - prawo o notariacie (Dz.U. Nr 63, poz. 635), która, między innymi, znowelizowała przepisy dotyczące postępowania w sprawach wieczystoksięgowych. Dotychczasowe przepisy, bez istotnych zmian merytorycznych, zostały przeniesione z ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 i Nr 125, poz. 1368) do ₈kodeksu postępowania cywilnego, jako rozdział 6 w tytule II, dziale III księgi drugiej). Stosownie do art. 626⁸ § 2 KPC (będącego odpowiednikiem poprzednio obowiązującego art. 46.1 § 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece), rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej sąd bada jedynie treść wniosku, treść i formę dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Przepis ten wyznacza granice kognicji sądu wieczystoksięgowego. Badanie treści księgi wieczystej odnosi się do stanu prawnego ujawnionego w księdze, czyli obejmuje istniejące wpisy w celu ustalenia, czy prawo, które ma być wpisane wywodzi się z prawa poprzednika. Badanie treści i formy dokumentu ma na celu stwierdzenie, czy określone zdarzenie prawne (w niniejszej sprawie - czynność prawna) uzasadnia powstanie, zmianę lub wygaśnięcie prawa, które ma być wpisane lub wykreślone z księgi. W postępowaniu o wpis sąd nie może prowadzić dowodów, ani dokonywać własnych ustaleń.

Zaskarżone postanowienie zostało wydane w granicach tak określonej kognicji sądu wieczystoksięgowego; stwierdził on, że czynność prawna stanowiąca podstawę wniosku zawiera rozporządzenie prawem wieczystego użytkowania, nieujawnionym w księdze wieczystej. Okoliczność ta stanowiła przeszkodę do dokonania wpisu.

W kasacji nie zarzucono naruszenia przepisów o postępowaniu wieczystoksięgowym (w tym art. 626 § 2 i 626 KPC).

Kasację oparto wyłącznie na podstawie naruszenia prawa materialnego - art. 55 KC, które miałoby polegać na „błędnym przyjęciu”, że w skład przedsiębiorstwa, którego dotyczy czynność prawna, nie wchodzi prawo użytkowania wieczystego; w kasacji twierdzi się również, że wykreślenie prawa wieczystego użytkowania, pomimo braku wzmianki o pozostawaniu tego prawa w dyspozycji Skarbu Państwa, nie spowodowało wygaśnięcia tego prawa.

Zarzuty kasacji nie mogą prowadzić do jej uwzględnienia. Sąd nie naruszył przepisu art. 55 KC, bowiem przepisu tego nie stosował. Sąd nie ustalał składników przedsiębiorstwa, ani nie rozstrzygał sporu o istnienie prawa, bowiem w postępowan₈iu o wpis czynić tego nie mógł, będąc związany granicami swej kognicji, wyznaczanymi przez art. 626⁸ § 2 KPC.

Zauważyć także trzeba, że stosownie do art. 3 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, domniemywa się, że prawo wykreślone nie istnieje. Oznacza to, że co do praw, które były ujawnione, ale zostały wykreślone, obowiązuje domniemanie ich nieistnienia. Nie jest to tożsame ze stwierdzeniem, że prawa te wygasły lub były wpisane bez podstawy prawnej, a domniemanie jest wzruszalne. Może ono jednak być obalone jedynie w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym albo w innym procesie o ustalenie prawa. Domniemanie prawne ustanowione w art. 3 ust. 2 powołanej ustawy, z przyczyn wyżej omówionych, nie może być obalane w postępowaniu wieczystoksięgowym o wpis. Argumentacja skarżącej, zmierzająca do wykazania istnienia prawa pomimo jego wykreślenia z księgi wieczystej, nie mogła zatem być brana pod rozwagę w tym postępowaniu, a tym samym - wywrzeć wpływu na jego wynik.

Wobec braku usprawiedliwionych podstaw kasacji, podlegała ona oddaleniu, stosownie do art. 393 KPC.