Wyrok z dnia 2009-04-30 sygn. II AKa 43/09

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 kwietnia 2009 r., sygn. akt II AKa 43/09

Nowela z 19 września 2007 r. do ustawy „lutowej” (Dz. U. nr 191, poz. 1372) daje uprawnienia do dochodzenia odszkodowania z mocy art. 8 ust. 4 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. nr 34, poz. 149 ze zm.), pomimo że represjonowany nie zrealizował w przeszłości uprawnienia do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych, jakie dawały mu przepisy rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego.

Przewodniczący: sędzia SA Andrzej Mania (sprawozdawca)

Sędziowie SA: Janusz Jaromin, Stanisław Stankiewicz

Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu w dniu 30 kwietnia 2009 r. sprawy Ryszarda L. o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne represjonowanie z powodu działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego z powodu apelacji wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego w Sz. z dnia 27 stycznia 2009 r.: uchylił zaskarżony wyrok i sprawę z wniosku Ryszarda L. przekazał Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie:

Sąd Okręgowy – wyrokiem z dnia 27 stycznia 2009 r., na podstawie art. 8 ust. 1 w zw. z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego – oddalił wniosek Ryszarda L. o zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie. W uzasadnieniu przywołał uzasadnienie poselskiego projektu ustawy z dnia 19 września 2007 r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. nr 191, poz. 1372), po czym stwierdził, iż ratio legis ustawodawcy było uproszczenie i przyśpieszenie procedur wzruszenia orzeczeń dających określonym podmiotom prawo do występowania z wnioskiem o zadośćuczynienie i odszkodowanie. Z ustaleń faktycznych w przypadku wnioskodawcy zaś wynika, iż został on uniewinniony wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1991 r. Odpis tego orzeczenia został mu przesłany z datą 5.02.1997 r. i jakkolwiek wnioskodawca twierdzi, iż nie pamięta kiedy jego odpis otrzymał oczywistym jest, że wiedzę o swoim uniewinnieniu otrzymał już co najmniej kilka lat temu. Mógł zatem bez przeszkód dochodzić swoich roszczeń w trybie przewidzianym w rozdziale 58 Kodeksu postępowania karnego. Miał na to rok od daty uprawomocnienia się wyroku. Nie uczynił tego jednak, bo jak stwierdził na rozprawie, nie przyszło mu do głowy, że po uniewinnieniu, może wystąpić o odszkodowanie i zadośćuczynienie. Tłumaczenie to nie zasługuje na uwzględnienie. Wskazuje bowiem na nieusprawiedliwioną nieznajomość prawa, względnie obojętność wnioskodawcy. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu swego wyroku stwierdził także, iż sytuacja prawna wnioskodawcy nie jest tożsama ze wskazaną w art. 11 ust. 1 ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. nr 34, poz. 149 ze zm.). Zawarty w nim zwrot „roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie nie przedawniają się” dotyczy bowiem jedynie osób, co do których obecnie zachodzą przesłanki do stwierdzenia nieważności orzeczenia. W innym bowiem przypadku oznaczałoby to ni mniej, ni więcej, przywrócenie terminu do dochodzenia słusznych co do zasady roszczeń związanych z niewątpliwie niesłusznym aresztowaniem i skazaniem wnioskodawcy. W tym stanie rzeczy wobec niedotrzymania przez Ryszarda L. rocznego terminu, o którym mowa w art. 555 k.p.k. jego wniosek o zadośćuczynienie należało oddalić.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pełnomocnik wnioskodawcy. Zarzucił naruszenie art. 8 ust. 1 oraz art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 19 września 2007 r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. nr 191, poz. 1372) przez błędne tłumaczenie tych przepisów, a także art. 555 k.p.k. poprzez błędne zastosowanie tego przepisu. W uzasadnieniu wyraził zaś stanowisko, iż art. 8 ust. 1 w zw. z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego jest przepisem szczególnym wobec przepisów rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego. Przepisy tego rozdziału odnoszą się bowiem do wszystkich przypadków dochodzenia odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie oraz zatrzymanie z wyłączeniem przypadków, o których mowa w ustawie z dnia 23 lutego 1991 r. w brzmieniu ustawy nowelizacyjnej z dnia 19 września 2007 r. Za dowolny uznał też wniosek Sądu jakoby ratio legis ustawodawcy było przede wszystkim uproszczenie i przyśpieszenie procedur wzruszania orzeczeń dających określonym podmiotom prawo do występowania z wnioskiem o zadośćuczynienie i odszkodowanie. Zdaniem skarżącego polegało ono na umożliwieniu wszystkim osobom represjonowanym za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, którym nie zostało prawomocnie zasądzone odszkodowanie, ubieganie się o takie odszkodowanie w trybie art. 8 znowelizowanej ustawy. Dowodzi tego art. 11 ust. 1 w wersji znowelizowanej, którym postanowiono, iż przepisy art. 8–10 mają zastosowanie nawet wobec osób, co do których zachodzą przesłanki stwierdzenia nieważności orzeczenia, jeśli oskarżonego uniewinniono lub postępowanie umorzono z powodów, o których mowa w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. i nie zostało prawomocnie zasądzone odszkodowanie i zadośćuczynienie a osoby te były zatrzymane lub aresztowane. Jedynym zaś ograniczeniem czasowym jest tu przepis ust. 2c znowelizowanego art. 8 ustawy.

Podnosząc powyższe skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie wniosku w całości, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacji pełnomocnika wnioskodawcy w jej kasatoryjnym zakresie nie można odmówić słuszności. Uwzględnienie natomiast wniosku reformatoryjnego byłoby niewątpliwie przedwczesne, przede wszystkim dlatego, iż kwestie merytoryczne pozostające w związku z żądaniem, jego podstawą i wysokością nie były praktycznie ani przedmiotem rozważań, ani też ustaleń sądu I instancji. Tytułem wstępu w tym miejscu przypomnieć zaś należy, a co zresztą wyraził już Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 29 marca 2006 r., sygn. I KZP 1/06, OSNKW 2006 z. 5, poz. 42, że zarówno roszczenia z rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego 1997 r. /z rozdziału 50 Kodeksu postępowania karnego z 1969 r., jak i roszczenia odszkodowawcze z ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. nr 34, poz. 149 ze zm.), zwanej dalej także ustawą lutową, mają charakter cywilny, choć dochodzone są przed sądem karnym. W tych przepisach mamy do czynienia z unormowaniami określającymi zasady odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez jego funkcjonariuszy, co Kodeks cywilny obecnie reguluje w przepisach art. 417, art. 417¹ i art. 417² , przy czym zgodnie z art. 421 tegoż kodeksu przywołanych przepisów nie stosuje się, jeżeli odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej jest uregulowana w przepisach szczególnych. Źródłem ich wszystkich jest czyn niedozwolony. Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie zwraca się też uwagę na szczególne cechy tych roszczeń, przesądzające o ich odmienności (zob. uchwałę składu siedmiu sędziów SN z dnia 28 października 1993 r., I KZP 21/93, OSNKW 1993, z. 11–12, poz. 67 z glosą B. Bladowskiego – OSP 1995, z. 1, poz. 10). Przepis art. 8 a także i art. 11 ustawy lutowej mają przy tym wobec przepisu art. 552 § 1 k.p.k. – jak trafnie wskazywano – charakter lex specialis (zob. Z. Gostyński, R. A. Stefański [w:] Z. Gostyński red.: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, tom III, wyd. II, Warszawa 2004 r., s. 751). Ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. nr 34, poz. 149), zatem samodzielnie i w sposób kompleksowy a zarazem niezależny od przepisów rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego regulują tytuł prawny oraz zakres uprawnień osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego i osób im najbliższych do dochodzenia roszczeń związanych z ich skazaniem lub represjonowaniem, które nastąpiło w warunkach, o których mowa w art. 1 ust. 1, 2 lub 4 powołanej ustawy. Tryb przewidziany w art. 552 § 1 k.p.k. wymaga tytułu prawnego w formie wyroku uniewinniającego lub umarzającego postępowanie, który zapadł w wyniku kasacji lub wznowienia postępowania. Podstawę zasądzenia odszkodowania i zadośćuczynienia na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. stanowi zaś fakt, co podkreślić należy, represjonowania wnioskodawcy przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe za działalność niepodległościową. Fakt ten winien być oczywiście każdorazowo w sposób nie budzący żadnych wątpliwości ustalony w postępowaniu toczącym się w oparciu o przepisy tej ustawy (zob. wyrok SN z dnia 3 marca 1999 r., V KKN 526/98, OSN Pr. i Pr. 1999, z. 7–8, poz. 21). Już z powyższych choćby względów kwestionowany wyrok ostać się nie może. Czyni on bowiem stanowisko sądu I instancji, które legło u podstaw jego rozstrzygnięcia, nieuprawnionym. Głównym celem ustawy z dnia 19 września 2007 r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. nr 191, poz. 1372) jest bowiem, jak wynika to zresztą wyraźnie z cytowanego przez sąd I instancji uzasadnienia projektu poselskiego, a na co słusznie zwraca uwagę skarżący „objęcie przepisami ustawy osób skazanych z powodu działalności opozycyjnej w latach 1957–1989”. Szczególny cel ustawy z dnia 23 lutego 1991 r., sprowadza się zaś do materialnej rekompensaty za represje, jakie spotkały osoby za ich działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego lub z powodu takiej działalności. Warunkiem formalnoprawnym trybu odszkodowawczego przewidzianego w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego jest stwierdzenie nieważności orzeczenia będącego podstawą wniosku o odszkodowanie. W takim też przypadku osobie represjonowanej przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wykonania orzeczenia. Na marginesie na gruncie art. 552 § 1 k.p.k. oskarżonemu, który w wyniku wznowienia postępowania lub kasacji został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę, służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem niego w całości lub w części kary, której nie powinien był ponieść. Ma to odpowiednio zastosowanie także i w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania (art. 552 § 4 k.p.k.). Zakres uprawnień odszkodowawczych jest tu zatem różny. Dalej w ustawie ustawodawca przewidział możliwość przyznania roszczeń odszkodowawczych na podstawie art. 8 ust. 4 oraz art. 11 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. nr 34, poz. 149 ze zm.). Obejmują one sytuacje, gdy nie doszło do uznania za nieważne orzeczenia skazującego osobę represjonowaną, albowiem przed wejściem w życie ustawy nastąpiło wcześniejsze uniewinnienie represjonowanego lub umorzenie postępowania. W art. 8 ust. 4 ustawy lutowej przewidziano szczególne uprawnienie tej części represjonowanych, którym w przeszłości w wyniku rewizji nadzwyczajnej, kasacji lub wznowienia postępowania zasądzono odszkodowanie, odmienne od żądań osób, które dopiero w wyniku tej ustawy i dopiero teraz uzyskują unieważnienie niesłusznego skazania, a następnie odszkodowania. W ich przypadku ustawodawca uzależnił przyznanie stosownych/dodatkowych rekompensat od zaistnienia przemawiających za tym względów słuszności. Te zaś oznaczają oczywiście konieczność ustalenia przez sąd orzekający, iż zrehabilitowany za zasadach przewidzianych w obowiązujących, poczynając od 1944 roku, kodeksach postępowań karnych, nie uzyskał w wyniku przeszłej rehabilitacji tego, co mu się słusznie należało. Skorzystanie zaś z tych możliwości jest uzasadnione, jak słusznie zauważa to Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniu z dnia 8.01.1997 r., sygn. II AKz 515/96, KZS 1997/1/50, tylko wtedy, gdy stwierdzi się rażącą różnicę tego, co uprawniony otrzymał dawnej i co otrzymałby obecnie; oczywista jest tu potrzeba zachowania waloryzacji świadczenia dawniej wypłaconego. Nie ma zatem powagi rzeczy osądzonej, gdy wnioskodawca dochodzi odszkodowania uzupełniającego. Możliwość przyznania zaś roszczeń odszkodowawczych na podstawie art. 11 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. nr 34, poz. 149 ze zm.), dotyczy sytuacji, gdy nie doszło do uznania za nieważne orzeczenia skazującego osobę represjonowaną, gdyż osobę tę uniewinniono lub umorzono postępowanie z powodów, o których mowa w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. i nie zostało prawomocnie zasądzone odszkodowanie i zadośćuczynienie, a osoba ta była zatrzymana lub tymczasowo aresztowana. Uniewinnienie i umorzenie o jakim mowa w art. 11 ust. 1 ustawy z 23 lutego 1991 r., to zaś takie orzeczenie w tym zakresie, które nie zapadło w trybie rewizji nadzwyczajnej, kasacji lub wznowienia procesu, gdyż tej kwestii dotyczy art. 8 ust. 4 ustawy. Sytuacja przewidziana w art. 11 ust. 1 zd. 1 ustawy zbliżona jest poza tym praktycznie do sytuacji określonej w art. 8 ust. 4 tejże ustawy. Oznacza to zarazem w aspekcie procesowym prawo wnioskodawcy do dochodzenia – po myśli art. 8 ust. 4 ustawy – od Skarbu Państwa odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wykonania/wydania względem niego wyroku Sądu Pomorskiego Okręgu Wojskowego z dnia 4 marca 1982 r., zmienionego następnie w drodze rewizji nadzwyczajnej wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1991 r., którym to wnioskodawcę uniewinniono od popełnienia zarzucanego mu czynu. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 29 marca 2006 r., sygn. I KZP 1/06, OSNKW 2006/5/42, stwierdził bowiem, co następuje: „możliwość przyznania roszczeń odszkodowawczych na podstawie art. 8 ust. 4 oraz art. 11 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. nr 34, poz. 149 ze zm.), w razie gdy nie doszło do uznania za nieważne orzeczenia skazującego osobę represjonowaną, ograniczona jest do sytuacji, gdy przed wejściem w życie tej ustawy nastąpiło wcześniejsze uniewinnienie oskarżonego lub umorzenie postępowania”. Taka zaś sytuacja bezspornie zachodzi w przypadku wnioskodawcy. Możliwość dochodzenia przez niego roszczeń odszkodowawczych na podstawie ustawy zmaterializowała się bowiem dopiero z dniem 18 listopada 2007 r., tj. z dniem wejścia w życie ustawy dnia 19 września 2007 r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. nr 191, poz. 1372). Ratio legis takiego rozwiązania (znowelizowania ustawy) jest czytelne i sprowadza się do umożliwienia dochodzenia roszczeń odszkodowawczych osobom spełniającym przesłanki do stwierdzenia nieważności orzeczenia, wobec których możliwość ta została z różnych powodów wyłączona, bowiem już wcześniej – tak jak wnioskodawca – zostały one uniewinnione lub umorzono wobec nich postępowanie z przyczyn wskazanych w art. 11 pkt 1 i 2 k.p.k. z 1969 r. (art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. z 1997 r.). Do tego zaś czasu rzeczywiście jedyną podstawą uzyskania odszkodowania przez osoby represjonowane były przepisy Kodeksu postępowania karnego, po uzyskaniu – zgodnie z art. 552 § 1 k.p.k. (art. 487 1 dk.p.k.) – w drodze nadzwyczajnych środków zaskarżenia (kasacji, wznowienia postępowania, rewizji nadzwyczajnej) wyroku uniewinniającego. Nie nastąpiła tu też restytucja uprawnienia wnioskodawcy do dochodzenia potencjalnych roszczeń, używając zaś nomenklatury pojęciowej sądu meriti nie nastąpiło „przywrócenie terminu do dochodzenia słusznych co do zasady roszczeń związanych z niewątpliwie niesłusznym aresztowaniem i skazaniem wnioskodawcy”, ale z woli ustawodawcy uzyskał on prawo do dochodzenia swoich roszczeń na zasadzie ustawy lutowej. Do tego zaś czasu mógł on rzeczywiście swoich roszczeń dochodzić jedynie na zasadach i w trybie przewidzianym w rozdziale 58 Kodeksu postępowania karnego z 1997 r. / w rozdziale 50 Kodeksu postępowania karnego z 1969 r. Wbrew stanowisku sądu I instancji, nie eliminuje to jednak jego uprawnienia do dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia na gruncie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. i jego/ich uzyskania, o ile oczywiście spełnione będą wszystkie konieczne ku temu, a wynikające z przywołanej ustawy przesłanki. Kompleksowa analiza przepisów ustawy w powiązaniu z przepisami Kodeksu postępowania karnego, pogłębiona dodatkowo argumentacją zaczerpniętą z wykładni funkcjonalnej i systemowej przeczy zatem wnioskom, do których doszedł Sąd Okręgowy. Zgodnie z art. 2 ust. 1 zd. 2 ustawy „stwierdzenie nieważności orzeczenia uznaje się za równoznaczne z uniewinnieniem”. W konsekwencji tego Sąd Najwyższy już w postanowieniu z dnia 11 marca 1993 r., sygn. WZ 24/93; OSNKW 1993 z. 9–10, poz. 61, wyraził stanowisko: „skoro na podstawie art. 8 ust. 4 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. nr 34, poz. 149 (…) można zasądzić odszkodowanie uzupełniające, jeżeli przemawiają za tym ‘względy słuszności’, to należy przyjąć, że na podstawie tego przepisu tym bardziej można zasądzić odszkodowanie na rzecz osoby, która go dotychczas w ogóle nie otrzymała, jeżeli tylko wspomniane względy to uzasadniają” (podobnie: postanowienie SA w Łodzi z dnia 10 lipca 1996 r., OSAŁ 1996/3/69). Przywołać tu też oczywiście można i należy wyrok Sądu Apelacyjnego w B. z dnia 13 listopada 2008 r., sygn. II Aka 170/08 (OSAB 2008/4/39), w którym stwierdzono „nowela do ustawy ‘lutowej’ daje osobie represjonowanej w stanie wojennym uprawnienia do dochodzenia odszkodowania z mocy art. 8 ust. 4, pomimo że nie zrealizowała ona w przeszłości uprawnienia do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych, jakie dawały jej stosowne przepisy Kodeksu postępowania karnego”. Stanowisko to Sąd Apelacyjny w Szczecinie w pełni podziela i traktuje jako własne. Trudna bowiem do pogodzenia z zasadami państwa prawnego i z zasadą równości obywateli wobec prawa byłaby sytuacja, jak zauważa się w uzasadnieniu przywołanego wyroku, w której wnioskodawca, który z powodu prowadzonej przez siebie działalności w okresie od 23 grudnia 1981 r. do 4 marca 1982 r. pozbawiony był wolności (k. 11) w obliczu ustawowego zrównania represji w stanie wojennym z represjami w okresie wcześniejszym, byłby pozbawiony prawa do rekompensaty finansowej za szkody i krzywdy poniesione w wyniku takiej represji tylko dlatego, że organy państwa „z urzędu” doprowadziły w przeszłości do jego uniewinnienia. W jego sytuacji, kiedy nie może obecnie się ubiegać o stwierdzenie nieważności orzeczenia z uwagi na zakaz określony w art. 7 ust. 1 ustawy „lutowej”, art. 8 ust. 4 może stanowić drogę uzyskania nie tylko finansowej rekompensaty w drodze odszkodowania i zadośćuczynienia, ale również swoistej rekompensaty moralnej. Ze względów celowościowych i systemowych nie sposób tu zaś powodować pogorszenia sytuacji osób, których roszczenie przed wejściem w życie noweli z 19 września 2007 r. przedawniło się wedle przepisów Kodeksu postępowania karnego z 1969 r. („nie można żądać odszkodowania i zadośćuczynienia z powodu niesłusznego skazania – po upływie roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia, dającego podstawę do odszkodowania i zadośćuczynienia” – art. 489 pkt 1 k.p.k.). Art. 8 ust. 4 ustawy stanowi tu więc samoistną przesłankę do ubiegania się takich osób o odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje określone ustawą. Skoro bowiem uprawnionemu do odszkodowania, który otrzymał już częściową rekompensatę, wolno dochodzić odszkodowania uzupełniającego, to tym bardziej uprawnienie to przysługuje temu, kto takiego odszkodowania w ogóle jeszcze nie dostał, a spełnia pozostałe kryteria do jego dochodzenia.

Reasumując, w ocenie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie nowela z 19 września 2007 r. do ustawy „lutowej” daje Ryszardowi L. uprawnienia do dochodzenia odszkodowania z mocy art. 8 ust. 4 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. nr 34, poz. 149 ze zm.), pomimo że nie zrealizował on w przeszłości uprawnienia do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych, jakie dawały mu stosowne przepisy Kodeksu postępowania karnego.

Na marginesie i jedynie informacyjnie w tym miejscu Sąd Apelacyjny zauważa, iż przepis art. 555 k.p.k., który stanowi, iż roszczenia przewidziane w rozdziale 58 k.p.k. przedawniają się po upływie roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania i zadośćuczynienia, ustala termin przedawnienia roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie, a także – upraszczając – tymczasowe aresztowanie („roszczenia... przedawniają się...”), inaczej niż czynił to art. 489 k.p.k. z 1969 r., który przewidywał prekluzję roszczenia („nie można żądać...”). Oznacza to, że niezgłoszenie roszczenia w terminie nie powoduje wygaśnięcia („utraty”) roszczenia, nie zamyka, wbrew stanowisku sądu I instancji, drogi jego dochodzenia. Sąd obecnie nie może zatem uwzględnić przedawnienia z urzędu. Może to uczynić dopiero i jedynie na zarzut przedawnienia podniesiony przez prokuratora, a i to tylko w sytuacji, gdy ten zarzut nie będzie sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Na marginesie z protokołu rozprawy wynika, iż obecny na rozprawie prokurator zarzutu przedawnienia w ogóle nie podniósł (k. 51). Powołanie się zatem Sądu Okręgowego na „niedotrzymanie przez Ryszarda L.” rocznego terminu, o którym stanowi art. 555 k.p.k., jako na przyczynę oddalenia jego wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie także i w logice procedowania i wyrokowania sądu I instancji było nieuprawnione (zob. m.in. postanowienie SA w K. z dnia 27 marca 2008 r., sygn. II AKz 122/08, KZS 2008/5/73; wyroki: SA w L. z dnia 29 marca 2006 r., sygn. II AKa 31/06, LEX nr 179048; SA w W. z dnia 17 lutego 2004 r., sygn. II AKa 604/03, OSA 2004/12/93; SN z dnia 14 stycznia 2004 r., sygn. III KK 207/03, LEX nr 84454; SN z dnia 18 września 2003 r., sygn. III KK 169/03, LEX nr 81202).

Z powyższych wzglądów Sąd Apelacyjny – działając na podstawie art. 437 § 2 k.p.k. – uchylił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego z dnia 27 stycznia 2009 r. i sprawę z wniosku Ryszarda L. o odszkodowanie i zadośćuczynienie przekazał do ponownego (merytorycznego) rozpoznania temu sądowi. W toku procedowania sąd orzekający przy uwzględnieniu uwag i wskazań sądu odwoławczego, winien ponownie zgromadzić materiał dowodowy. Następnie zgromadzony materiał dowodowy poddać wnikliwej i wszechstronnej ocenie w ramach zasady swobodnej oceny dowodów, zajęte zaś stanowisko rzeczowo i wyczerpująco uzasadnić w sposób zakreślony art. 424 k.p.k.