Odstępstwo od zasady res iudicata w 8 ust. 4 ustawy lutowej

Z treści przepisu art. 8 ust. 4 ustawy lutowej wynika, że odnosi się on do sytuacji, gdy uprzednio w wyniku rewizji nadzwyczajnej, kasacji lub wznowienia postępowania, prawomocnie zasądzono już odszkodowanie. Jednakże wówczas, gdy nastąpiło to przed wejściem w życie ustawy lutowej i przede wszystkim w oparciu o przepisy Rozdziału 50 Kodeksu postępowania karnego z 1969 r., na podstawie art. 487 k.p.k. 

Może dotyczyć także sytuacji, gdy o roszczeniu z tytułu działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego rozstrzygnięto na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego, lub w oparciu o przepis z art. 552 Kodeksu postępowania karnego z 1997 r.

Ustawa lutowa umożliwiła osobom represjonowanym za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, dochodzenie swoich roszczeń opartych na motywie niepodległościowym, gdyż przepisy Kodeksu postępowania karnego lub Kodeksu cywilnego, na podstawie których uprzednio zasądzone zostały roszczenia, ten aspekt pomijały. Dopiero ta ustawa powiązała szkodę i krzywdę osoby skazanej nie tylko z samym faktem jej bezprawnego pozbawienia wolności (jak miało to miejsce w przypadku roszczeń dochodzonych na podstawie art. 487 d.k.p.k. i art. 552 k.p.k.), ale nadto uwzględnia aspekt działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Tak na przykład osoby, w stosunku do których wydano decyzje o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, nabyły prawo dochodzenia swoich roszczeń na mocy ustawy lutowej dopiero z dniem wejścia w życie jej nowelizacji, to jest, od 18 listopada 2007 r. Wcześniejsze dochodzenie odszkodowania i zadośćuczynienia za represje w stanie wojennym następowały przede wszystkim w oparciu o przepisy obowiązujące w prawie cywilnym.

Jak stwierdził Sąd Apelacyjny w Białymstoku w uzasadnieniu wyroku z dnia 19 lutego 2009 r., w sprawie II AKa 21/09 – „Osoby uprawnione do dochodzenia odszkodowania w oparciu o ustawę "lutową" mogą żądać zaspokojenia roszczeń związanych z negatywnymi konsekwencjami ich represjonowania w zakresie szerszym niźli wynika to z przepisów obowiązujących w prawie cywilnym. 

Ustawa z 23 lutego 1991 roku kładzie nacisk nie tylko na obiektywną kategorię szkody wywołaną bezprawnym pozbawieniem wolności, rozumianą jako realną stratę majątkową oraz utracone korzyści. Ustawa ta, będąca w swoim zamyśle aktem prawnym mającym na celu zrekompensowanie szkód materialnych osobom represjonowanym, równie istotną wagę przykłada do charakteru krzywd, jakie osoby te poniosły w wyniku swoich działań, motywowanych przyczynami natury patriotycznej i niepodległościowej. Właśnie ten "pierwiastek niepodległościowy" zadośćuczynienia za doznaną krzywdę z powodu represjonowania za ówczesną działalność antypaństwową nie znajduje swojego odzwierciedlenia w przepisach ogólnych prawa cywilnego”.

Postanowienie SN z dnia 10 kwietnia 2019 r., IV KK 14/18

Standard: 43150 (pełna treść orzeczenia)

Ustawodawca w art. 8 ust. 4 ustawy lutowej wprowadza odstępstwo od zasady res iudicata. Nie zachodzi w związku z tym przeszkoda w postaci powagi rzeczy osądzonej w sytuacji, gdy wnioskodawca, który uprzednio uzyskał odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie, wystąpi – tym razem na podstawie art. 8 ust. 4 ustawy lutowej - o przyznanie dalszej rekompensaty za szkodę i krzywdę wynikłe z wykonania orzeczenia, którym przypisano mu czyn związany z jego działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (por. wyrok SN z dnia 25 lutego 2010 r., IV KK 403/09).

Za powtórnym, merytorycznym rozpoznaniem sprawy o odszkodowanie i zadośćuczynienie w stosunku do osób represjonowanych przez władze PRL w związku z prowadzoną działalnością niepodległościową, przemawia dodatkowo fakt, że dopiero ustawa lutowa wiąże szkodę i krzywdę osoby skazanej, nie tylko z samym faktem jej bezprawnego pozbawienia wolności (jak to ma miejsce w przypadku roszczeń dochodzonych na podstawie przepisów procedury karnej), ale ponadto uwzględnia aspekt działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Postanowienie SN z dnia 18 stycznia 2017 r., III KK 467/16

Standard: 10962 (pełna treść orzeczenia)