Roszczenia w razie uniewinnienia lub umorzenia postępowania z art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. (art. 11)

Możliwość przyznania roszczeń odszkodowawczych na podstawie art. 11 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. nr 34, poz. 149 ze zm.), dotyczy sytuacji, gdy nie doszło do uznania za nieważne orzeczenia skazującego osobę represjonowaną, gdyż osobę tę uniewinniono lub umorzono postępowanie z powodów, o których mowa w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. i nie zostało prawomocnie zasądzone odszkodowanie i zadośćuczynienie, a osoba ta była zatrzymana lub tymczasowo aresztowana. Uniewinnienie i umorzenie o jakim mowa w art. 11 ust. 1 ustawy z 23 lutego 1991 r., to zaś takie orzeczenie w tym zakresie, które nie zapadło w trybie rewizji nadzwyczajnej, kasacji lub wznowienia procesu, gdyż tej kwestii dotyczy art. 8 ust. 4 ustawy.

Sytuacja przewidziana w art. 11 ust. 1 zd. 1 ustawy zbliżona jest poza tym praktycznie do sytuacji określonej w art. 8 ust. 4 tejże ustawy. Oznacza to zarazem w aspekcie procesowym prawo wnioskodawcy do dochodzenia - po myśli art. 8 ust. 4 ustawy - od Skarbu Państwa odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wykonania/wydania względem niego wyroku Sądu Pomorskiego Okręgu Wojskowego z dnia 4 marca 1982 r., zmienionego następnie w drodze rewizji nadzwyczajnej wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1991 r., którym to wnioskodawcę uniewinniono od popełnienia zarzucanego mu czynu.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 29 marca 2006 r., sygn. I KZP 1/06, stwierdził, co następuje: "możliwość przyznania roszczeń odszkodowawczych na podstawie art. 8 ust. 4 oraz art. 11 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. nr 34, poz. 149 ze zm.), w razie gdy nie doszło do uznania za nieważne orzeczenia skazującego osobę represjonowaną, ograniczona jest do sytuacji, gdy przed wejściem w życie tej ustawy nastąpiło wcześniejsze uniewinnienie oskarżonego lub umorzenie postępowania". 

Ratio legis takiego rozwiązania jest czytelne i sprowadza się do umożliwienia dochodzenia roszczeń odszkodowawczych osobom spełniającym przesłanki do stwierdzenia nieważności orzeczenia, wobec których możliwość ta została z różnych powodów wyłączona, bowiem już wcześniej - tak jak wnioskodawca - zostały one uniewinnione lub umorzono wobec nich postępowanie z przyczyn wskazanych w art. 11 pkt 1 i 2 k.p.k. z 1969 r. (art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. z 1997 r.). Do tego zaś czasu rzeczywiście jedyną podstawą uzyskania odszkodowania przez osoby represjonowane były przepisy Kodeksu postępowania karnego, po uzyskaniu - zgodnie z art. 552 § 1 k.p.k. (art. 487 k.p.k.) - w drodze nadzwyczajnych środków zaskarżenia (kasacji, wznowienia postępowania, rewizji nadzwyczajnej) wyroku uniewinniającego.

Wyrok SA w Szczecinie z dnia 30 kwietnia 2009 r., II AKa 43/09

Standard: 43222 (pełna treść orzeczenia)