Postanowienie z dnia 2015-05-20 sygn. II AKz 163/15

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 20 maja 2015 r., sygn. akt II AKz 163/15

Art. 630 k.p.k. winien stanowić podstawę zasądzenia uzasadnionych wydatków poniesionych przez oskarżonego, w tym z tytułu ustanowienia jednego obrońcy, w razie uniewinnienia oskarżonego od części z zarzucanych mu przestępstw lub w częściowego umorzenia postępowania.

Przewodniczący: SSA Andrzej Mania (sprawozdawca)

Sędziowie SA: Janusz Jaromin, Grzegorz Chojnowski

Protokolant: st. sekr. sądowy Anita Jagielska

Sąd Apelacyjny w Szczecinie II Wydział Karny, przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej del. do Prokuratury Apelacyjnej (…), po rozpoznaniu w sprawie P. M., na skutek zażalenia wniesionego przez obrońcę na postanowienie Sądu Okręgowego w S. z dnia 1 kwietnia 2015 r., sygn. akt (…), w przedmiocie zwrotu kosztów procesu, na podstawie art. 437 § 1 i § 2 k.p.k., postanawia zaskarżone postanowienie uchylić i wniosek obrońcy oskarżonego P. M. z dnia 28 stycznia 2015 r. przekazać Sądowi Okręgowemu w S. do merytorycznego rozpoznania.

Uzasadnienie:

Postanowieniem z dnia 1 kwietnia 2015 r., sygn. (…), Sąd Okręgowy w S. nie uwzględnił wniosku obrońcy P. M. adwokata D. J .B. o zasądzenie zwrotu kosztów procesu. W uzasadnieniu stwierdził, że ww. pełnił funkcję obrońcy z wyboru P. M., w postępowaniu (…) ww. oskarżono o popełnienie trzech przestępstw. Wyrokiem z dnia 16 kwietnia 2012 r., oskarżony został prawomocnie skazany za jeden z zarzucanych mu czynów, a tym samym uniewinniony od dwóch zarzutów, a więc było to uniewinnienie częściowe. Wnioskiem z dnia 28 stycznia 2015 r., obrońca skazanego zwrócił się do sądu o zasądzenie zwrotu kosztów obrony poniesionych przez skazanego, w zakresie czynów, od popełnienia których został uniewinniony. Zgodnie z treścią art. 632 k.p.k., w razie uniewinnienia oskarżonego koszty procesu ponosi, w sprawach z oskarżenia publicznego, Skarb Państwa. Z kolei z treści art. 630 k.p.k. wynika, że jeżeli oskarżonego nie skazano za wszystkie zarzucane mu przestępstwa, wydatki związane z oskarżeniem, w części uniewinniającej (…), ponosi Skarb Państwa. W przepisie tym mowa więc wyłącznie o wydatkach. Wydatki poniesione przez Skarb Państwa, zgodnie z treścią art. 616 § 2 k.p.k., zaliczone są do kosztów sądowych. Z kolei § 1 art. 616 k.p.k. stanowi, że koszty procesu to: koszty sądowe oraz uzasadnione wydatki stron, w tym z tytułu ustanowienia w sprawie jednego obrońcy. Tym samym wydatki poniesione przez oskarżonego na obrońcę nie zaliczają się do kosztów sądowych, których częściowy zwrot, w przypadku częściowego uniewinnienia przewiduje art. 630 k.p.k. To z kolei wskazuje, że w przypadku częściowego uniewinnienia oskarżonego, zwrot wydatków poniesionych na obronę nie przysługuje. Takie stanowisko zajęły również Sądy Apelacyjne. Sąd Apelacyjny w Katowicach, w wyroku z dnia 14 września 2011 r., sygn. akt II AKz 613/11, uznał, że żaden przepis Kodeksu postępowania karnego nie przewiduje możliwości częściowego zwrotu wydatków poniesionych przez oskarżonego z tytułu ustanowienia w sprawie obrońcy, w sytuacji gdy oskarżony od części czynów został uniewinniony, lub co do części czynów umorzono postępowanie. Nadto niemożliwe jest sprecyzowanie finansowo nakładu pracy obrończej na poszczególne zarzucane mu czyny. Podobnie Sąd Apelacyjny w Szczecinie w postanowieniu z dnia 20 października 2010 r., sygn. akt II AKa 104/10, określił, że sytuacja procesowa oskarżonego skazanego za jeden z kilku zarzuconych czynów nie jest tożsama z sytuacją w jakiej znalazłby się oskarżony, który zostałby całkowicie uniewinniony lub gdyby co do niego umorzono postępowanie w całości.

Powyższe postanowienie zaskarżył obrońca skazanego.

Zarzucił:

a) obrazę art. 630 k.p.k. polegającą na bezpodstawnym przyjęciu, że wskazane w przepisie „wydatki związane z oskarżeniem w części uniewinniającej” dotyczą jedynie wydatków Skarbu Państwa i nie obejmują wynagrodzenia obrońcy, podczas gdy z brzmienia przepisu wynika jednoznacznie, że obejmuje on ogół wydatków związanych z odpieraniem oskarżenia, w tym także wynagrodzenie obrońcy,

b) obrazę art. 632 pkt 2 k.p.k. polegającą na bezpodstawnym przyjęciu, że obowiązek poniesienia kosztów procesu przez Skarb Państwa aktualizuje się tylko przy uniewinnieniu od wszystkich zarzucanych oskarżonemu czynów, podczas gdy przepis nie różnicuje w swojej treści uniewinnienia całkowitego bądź „częściowego”,

c) obrazę § 2 pkt 1 i pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu polegającą na pominięciu tego przepisu w rozważaniach Sądu, co doprowadziło do przyjęcia przez Sąd, że niemożliwym jest sprecyzowanie finansowo nakładu pracy obrończej na poszczególne zarzucane oskarżonemu czyny, podczas gdy ustawodawca ustanowił klarowny system przyznawania przez Sąd wynagrodzenia za czynności obrończe w postaci określonych stawek, wraz z przesłankami ustalania (zwiększania) wynagrodzenia, które to stawki i przesłanki dotyczą spraw, a nie zarzutów. Metodyka wyliczania wynagrodzenia obrońcy jest identyczna zarówno w przypadku uniewinnienia oskarżonego od wszystkich zarzucanych czynów, jak i uniewinnienia od części zarzucanych czynów.

Podnosząc powyższe, obrońca wniósł o zmianę postanowienia poprzez zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz P. M. zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów wynagrodzenia obrońcy, w wysokości maksymalnej, tj. sześciokrotnej wysokości wynagrodzenia minimalnego, uwzględniając, że obrońca działał na etapie postępowania przygotowawczego, postępowania sądowego przed pierwszą i drugą instancją oraz ponownie przed pierwszą instancją, po uchyleniu wyroku z dnia 24 września 2009 r., ewentualnie uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie zasługuje na uwzględnienie. Nie do zaaprobowania jest bowiem stanowisko sądu I instancji, jakoby żaden przepis Kodeksu postępowania karnego nie przewidywał możliwości częściowego zwrotu wydatków poniesionych przez oskarżonego z tytułu ustanowienia w sprawie obrońcy, a tym samym jakoby w przypadku częściowego uniewinnienia oskarżonemu nie przysługiwał zwrot wydatków poniesionych na obronę. Zauważyć bowiem należy, że do kosztów procesu należą: 1) koszty sądowe, 2) oraz uzasadnione wydatki stron, w tym z tytułu ustanowienia w sprawie jednego obrońcy lub pełnomocnika, przy czym na koszty sądowe składają się: 1) opłaty, 2) oraz wydatki poniesione przez Skarb Państwa od chwili wszczęcia postępowania (art. 616 k.p.k.). Zgodnie zaś z art. 632 pkt 2 k.p.k., jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania koszty procesu, w sprawach z oskarżenia publicznego, ponosi Skarb Państwa, z wyjątkiem należności z tytułu udziału adwokata lub radcy prawnego ustanowionego w charakterze pełnomocnika przez pokrzywdzonego, oskarżyciela posiłkowego, powoda cywilnego albo inną osobę, a także z tytułu obrony oskarżonego w sprawie, w której oskarżony skierował przeciwko sobie podejrzenie popełnienia czynu zabronionego. Znaczenie normatywne powyższego artykułu jest przy tym czytelne i oczywiste. Nie ma zaś żadnych powodów, aby na jego gruncie różnicować pojęcie wydatków na te, o których mowa w art. 616 § 1 k.p.k., tj. wykładane tymczasowo przez Skarb Państwa (art. 619 § 1 k.p.k.) od tych związanych z ustanowieniem obrońcy, a które wykłada strona, która go ustanowiła (art. 620 k.p.k.). Skoro zatem, jak słusznie zauważył to już Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w postanowieniu z dnia 16 grudnia 2011 r., sygn. II AKz 523/11, LEX nr 1135340, a co Sąd Apelacyjny w sprawie podziela: „ustawodawca w art. 632 in principio nie wprowadza zastrzeżenia o treści ‘w razie uniewinnienia oskarżonego od wszystkich zarzucanych mu przestępstw lub umorzenia postępowania w całości’, to tym samym brak jest racjonalnych podstaw do wprowadzania tak zawężającej wykładni tego przepisu. Nie można przecież zapominać, że wyrok sądu rozstrzygający w przedmiocie winy, w sprawie złożonej przedmiotowo, zawiera orzeczenia dotyczące odrębnie każdego z czynów zarzucanych, zarówno wtedy, gdy ich treścią jest uniewinnienie od jednego lub kilku przestępstw, jak również wtedy, gdy sąd uniewinnia oskarżonego od popełnienia każdego z przestępstw objętych zarzutami aktu oskarżenia”. W obowiązującym stanie prawnym zasada zwrotu kosztów związanych z udziałem obrońcy z wyboru przy uniewinnieniu oskarżonego lub umorzeniu postępowania w sprawach z oskarżenia publicznego jawi się zatem jako oczywista (zob. postanowienie SN z dnia 14 listopada 2008 r., sygn. III KK 223/08, OSNwSK 2008, nr 1, poz. 2291).

Kolejna potencjalna podstawa umożliwiająca zadośćuczynienie żądaniu obrońcy skazanego, na co również słusznie zwraca uwagę skarżący, to art. 630 k.p.k. W jego treści ustawodawca również nie odsyła do przepisu art. 616 § 2 pkt 2 k.p.k. Brak zatem uzasadnienia do przyjęcia, że „wydatki związane z oskarżeniem w części uniewinniającej lub umarzającej postępowanie” zawarte w jego treści dotyczą wydatków jedynie Skarbu Państwa. A skoro tak, to oczywistym jest, że na jego gruncie desygnatami wydatków są także wydatki poniesione przez oskarżonego, w tym z tytułu ustanowienia jednego obrońcy, dlatego że postawiono go w stan oskarżenia. Utwierdzają w tym niewątpliwie dyrektywy wykładni systemowej, a także wzgląd na regulacje art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 42 Konstytucji, statuujące konstytucyjne zasady: równego traktowania podmiotów prawa, równości wobec prawa oraz zasadę wolności wyboru obrońcy. „Brak możliwości odzyskania chociażby części kosztów ustanowienia obrońcy z wyboru może” bowiem – jak wyraził to Trybunał Konstytucyjny z dnia 24 lutego 2015 r., K 34/12 (Dz.U. z 2015, poz. 290) „powstrzymywać od ustanowienia obrońcy, a to z kolei może wpłynąć na wynik postępowania, w skrajnym wypadku prowadząc do nierzetelnego procesu oraz skazania osoby niewinnej. (…) prawo do obrony jest naruszone, gdy skorzystanie z niego, nawet w minimalnym zakresie, jest przedmiotem kalkulacji ekonomicznych (zob. wyrok TK z dnia 26 lipca 2006 r., sygn. SK 21/04, OTK ZU nr 7/A/2006, poz. 88, cz. VI, pkt 6)”. Art. 630 k.p.k. winien zatem stanowić podstawę zasądzania uzasadnionych wydatków poniesionych przez oskarżonego, w tym z tytułu ustanowienia jednego obrońcy w razie uniewinnienia oskarżonego od części z zarzucanych mu przestępstw lub w częściowego umorzenia postępowania (zob. także: Kodeks postępowania karnego. Komentarz: D. Świecki (red.), LexisNexis, Warszawa 2013, s. 1481, teza 1). W przedmiotowej zaś sprawie P. M. postawiono zarzut popełnienia trzech przestępstw; w przypadku dwóch z nich został on prawomocnie uniewinniony, zaś za jeden kwalifikowany z art. 148 § 1 k.k. prawomocnie skazany. Należy mu się zatem zwrot części poniesionych kosztów obrony.

Tak argumentując, Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę z wniosku obrońcy przekazał do merytorycznego rozpoznania. Skarżący wniósł wprawdzie o zmianę zaskarżonego postanowienia przez zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz oskarżonego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów wynagrodzenia obrońcy w wysokości maksymalnej, tj. sześciokrotnej wysokości wynagrodzenia minimalnego, na to jednak nie pozwala stan sprawy. Rzecz w szczególności w tym, że na gruncie tak art. 632 pkt 2 k.p.k. jak i art. 630 k.p.k. można mówić jedynie o zwrocie poniesionych kosztów, a co powinno być poprzedzone należytym, a zatem dokumentarnym ich wykazaniem. W tym zakresie Sąd Apelacyjny respektuje stanowisko dotyczące zresztą P. M., a wyrażone w postanowieniu z dnia 25 lutego 2015 r., sygn. II AKa 134/12. Na gruncie przywołanych wyżej przepisów sąd władny jest zatem jedynie rozstrzygać w przedmiocie kosztów rzeczywiście poniesionych, a nie hipotetycznych, uwzględniając przy tym niezbędny nakład pracy obrońcy, a także charakter sprawy i wkład pracy zastępcy prawnego w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia, przy czym dopiero tak ustalona nie może oczywiście przekroczyć sześciokrotności stawki minimalnej (zob. postanowienie SN (7) z dnia 23 marca 2011 r., sygn. I KZP 1/11, OSNKW 2011, nr 5, poz. 38). Zgodnie zaś z ogólnymi regułami, to na osobie dochodzącej określonych roszczeń ciąży obowiązek ich udowodnienia.