Uchwała z dnia 1995-04-26 sygn. III CZP 39/95

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 39/95

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 1995 r.

Przewodniczący: sędzia S. Dmowski. Sędziowie SN: H. Ciepła (sprawozdawca), K. Kołakowski.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Centrali Produktów Naftowych Okręgowej Dyrekcji w K. przeciwko Przedsiębiorstwu Robót Górniczych w G. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 12 kwietnia 1995 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Katowicach, postanowieniem z dnia 30 stycznia 1995 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

"Czy czynność faktyczna dłużnika w postaci wystawienia i przesłania wierzycielowi dokumentu zmierzającego do potwierdzenia zgodności sald w trybie § 21 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 15 stycznia 1991 r. w sprawie zasad prowadzenia rachunkowości (Dz. U. Nr 10, poz. 35 z późn. zm.) jako oświadczenie wiedzy stanowić może przejaw woli osoby prawnej podobny do czynności prawnej;

a w przypadku odpowiedzi pozytywnej na powyższe pytanie:

Czy taki przejaw woli dłużnika jako tzw. uznanie niewłaściwe przerywa bieg terminu przedawnienia w myśl art. 123 § 1 pkt 2 k.c.?"

podjął następującą uchwałę:

Przesłane przez dłużnika wierzycielowi wezwanie do potwierdzenia salda w trybie § 21 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 15 stycznia 1991 r. w sprawie zasad prowadzenia rachunkowości (Dz. U. Nr 10, poz. 35 ze zm.), nie podpisane przez osoby upoważnione do reprezentowania dłużnika, nie stanowi uznania roszczenia przerywającego bieg przedawnienia (art. 123 § 1 pkt 2 k.c.).

Uzasadnienie

Pozwane Przedsiębiorstwo zakupiło w powodowej Centrali w 1991 r. produkty naftowe, za które Centrala wystawiła faktury na dochodzoną kwotę.

Należność, mimo potwierdzenia przez Przedsiębiorstwo salda na tę kwotę, zgodnie z przepisem § 21 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 15 stycznia 1991 r. w sprawie zasad prowadzenia rachunkowości (Dz. U. Nr 10, poz. 35 ze zm.), nie została uregulowana.

W tej sytuacji Centrala wystąpiła w dniu 28 lutego 1994 r. z pozwem o zapłatę tej należności, a pozwane Przedsiębiorstwo podniosło zarzut przedawnienia roszczenia.

Sąd Rejonowy powództwo oddalił jako przedawnione. W uzasadnieniu stwierdził, że dokument potwierdzający zgodność sald jest tylko dokumentem księgowym, a nie uznaniem roszczenia w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 2 k.c.

Przy rozpoznawaniu sprawy na skutek rewizji powodowej Centrali Sąd Wojewódzki powziął wątpliwość przytoczoną w sentencji uchwały, którą przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Istota przedstawionego zagadnienia sprowadza się do wyjaśnienia, czy przesłane przez dłużnika wierzycielowi wezwanie, w trybie § 21 wymienionego wyżej rozporządzenia, do potwierdzenia salda jest, jako oświadczenie wiedzy, przejawem woli wywołującym prawny skutek uznania (przerwę przedawnienia).

Rozstrzygnięcie tego zagadnienia wymaga wyjaśnienia kwestii wstępnej sprowadzającej się do oceny charakteru prawnego tego wezwania. Chodzi bowiem o to, czy stanowi ono tylko akt wiedzy, czy też woli, a tym samym jako uznanie niewłaściwe - okoliczność powodującą przerwę biegu przedawnienia w rozumieniu art. 123 § 1 k.c., i do tego sprowadza się wątpliwość Sądu Wojewódzkiego. W pkt. 2 § 1 tego przepisu do okoliczności takich zaliczono wyłącznie uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której jest skierowane.

Kwestia charakteru prawnego uznania i to zarówno właściwego, jak i niewłaściwego jest kontrowersyjna w teorii, gdyż granice między tymi instytucjami są płynne. Uznanie właściwe jest umową, której treścią jest ustalenie istnienia długu. Ma ono charakter klauzualny, co oznacza, że ważność umowy jest uzależniona od podstawy prawnej uznanego roszczenia.

W kwestii prawnej natury uznania niewłaściwego Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 7 grudnia 1957 r. I CR 659/56 (OSN 1958, poz. 84) wyjaśnił, że uznanie niewłaściwe nie jest wprawdzie oświadczeniem woli w technicznym tego słowa znaczeniu, a więc nie jest czynnością prawną w rozumieniu art. 40 p.o.p.c. (obecnie art. 56 k.c.), co nie oznacza jednak, że element woli dłużnika, który takie oświadczenie składa, jest pozbawiony znaczenia. W rzeczywistości oświadczenie takie jest aktem woli, lecz w znaczeniu potocznym. Chociaż dłużnik nie dąży przez złożenie takiego oświadczenia do zmiany istnienia stosunku prawnego, jednakże zmierza do stwierdzenia wobec wierzyciela, że jego należność istnieje.

W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 30 grudnia 1964 r. (OSNCP 1965, poz. 90) Sąd Najwyższy stwierdził, że uznanie niewłaściwe jest oświadczeniem wiedzy, jednostronnym przyznaniem faktów. Tym samym nie jest czynnością prawną. W późniejszych orzeczeniach (por. np. orzecz. SN z dnia 23 czerwca 1972 r. I CR 142/72, OSN 1973, poz. 61) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że dla skuteczności uznania nie jest wymagana żadna szczególna forma oraz, że może ono być także dorozumiane, np. na skutek częściowego wykonania lub prośby o odroczeniu płatności.

Kodeks cywilny czynności prawne ujmuje szerzej niż czyniły to przepisy ogólne prawa cywilnego. Zalicza do nich wszelkie działania ludzkie, które ujawniają wolę danej osoby. Ustawodawca wychodzi z takich założeń przy definicji oświadczenia woli (art. 60 k.c.). Według tego przepisu, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny.

Uznanie niewłaściwe wykazuje wiele podobieństwa do oświadczenia woli. Przede wszystkim rodzi ono skutki materialnoprawne uznania, jeżeli jest złożone wobec wierzyciela. Okoliczność, że dłużnik nie miał woli uznania roszczenia jest obojętna, jak też jest rzeczą obojętną, czy zdawał sobie sprawę z tych skutków. Następują one niezależnie od woli stwierdzającego. To je właśnie różni od oświadczenia woli sensu stricto. Wykazane podobieństwa uzasadniają zaszeregowanie uznania niewłaściwego do kategorii działań na tyle podobnych do oświadczenia woli, że uzasadnia to stosowanie do niego odpowiednio przepisów o czynnościach prawnych. W uznaniu niewłaściwym występują zarówno elementy wiedzy, jak i woli, a zatem wymieniona w art. 60 k.c. definicja oświadczenia woli obejmuje też uznanie niewłaściwe.

Przechodząc na grunt rozważanego stanu faktycznego stwierdzić trzeba, że wspomniane wezwanie do potwierdzenia salda spełnia warunki uznania niewłaściwego. Jest ono nie tylko oświadczeniem wiedzy, ale też woli. Stwierdza bowiem w sposób stanowczy istnienie wobec powodowej Centrali, jako wierzyciela, zobowiązania pieniężnego w konkretnej wysokości, według bilansu na dzień 30 grudnia 1992 r., z wyszczególnieniem faktur za zakupiony towar na tę kwotę; ma więc charakter klauzualny.

W konsekwencji przytoczonych rozważań trzeba przyjąć, że w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 2 k.c. uznaniem, które powoduje przerwę biegu przedawnienia jest każde stwierdzenie istnienia długu, skierowane do wierzyciela, niezależnie od tego, jaki charakter prawny ma nadać: czy uznania właściwego, czy niewłaściwego.

W świetle tych rozważań podnoszona przez Sąd Wojewódzki okoliczność, że wspomniane wezwanie do potwierdzenia salda zostało przesłane w wykonaniu nałożonego - powołanym na wstępie rozporządzeniem Ministra Finansów - na pozwanego obowiązku prowadzenia rachunkowości, nie ma wpływu na skutek prawny w postaci przerwy przedawnienia. Jak wyjaśniono, jest rzeczą obojętną, czy dłużnik zdawał sobie sprawę z tego skutku, i czy zamierzał go osiągnąć, tj. czy podejmował czynność w celu zaspokojenia wierzyciela.

Stwierdzenie, że wezwanie do potwierdzenia salda stanowi uznanie niewłaściwe, którego skutkiem, według zgodnego stanowiska doktryny i orzecznictwa, jest przerwanie biegu przedawnienia, nie wystarcza jednak do rozstrzygnięcia sprawy. W sprawie tej dłużnikiem jest przedsiębiorstwo państwowe, a więc osoba prawna. W takim wypadku uznanie musi pochodzić od powołanego do tego organu. Dlatego sam zapis długu w księgowości takiej osoby, z inicjatywy pracownika nie wchodzącego w skład takiego organu i przesłanie przez niego odpowiedniej noty wierzycielowi, nie wywołuje skutku w postaci przerwy biegu przedawnienia. Z akt sprawy nie wynika, czy wezwanie do potwierdzenia salda podpisała osoba upoważniona do składania oświadczeń woli w imieniu przedsiębiorstwa.

Sądy obu instancji, wychodząc z założenia, że czynność ta została dokonana przez dłużnika, nie poczyniły w tym przedmiocie żadnych ustaleń i nie uczyniły ich przedmiotem rozważań. Tylko bowiem wezwanie podpisane przez osoby upoważnione do składania oświadczeń woli w imieniu przedsiębiorstwa można uznać za skutkujące przerwę biegu przedawnienia na podstawie art. 123 § 1 pkt 2 k.c.

Z tych względów przedstawione zagadnienie prawne rozstrzygnięto jak w sentencji uchwały.

OSNC 1995 r. Nr 9, poz. 120