Wyrok z dnia 2020-01-17 sygn. IV CSK 513/18

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CSK 513/18

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2020 r.

Zaspokojenie wierzyciela z nieruchomości przewłaszczonej na zabezpieczenie powinno uwzględniać wymaganie proporcjonalności, nakazujące wybór sposobu zaspokojenia odpowiadającego ochronie interesu wierzyciela oraz możliwie najmniej dolegliwego dla dłużnika.

Przewodniczący: Sędzia SN Roman Trzaskowski (sprawozdawca).

Sędziowie SN: Anna Owczarek, Katarzyna Tyczka-Rote.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Zbigniewa O. przeciwko Pawłowi P. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 17 stycznia 2020 r. skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 8 maja 2018 r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Lublinie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach po-stępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 8 maja 2018 r. Sąd Apelacyjny w Lublinie oddalił apelację powoda Zbigniewa O. od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 2 marca 2017 r., oddalającego jego powództwo o zobowiązanie pozwanego Pawła P. do przeniesienia na rzecz powoda praw własności bliżej oznaczonych lokali - mieszkalnego (nr 5) i użytkowego (nr 25) - wraz z udziałami w nieruchomości wspólnej, wyodrębnionych w budynku znajdującym się na gruncie położonym w L. przy ul. K.P. nr 30.

Ustalono, że w dniu 17 stycznia 2013 r. między stronami doszło do zawarcia umowy pożyczki mającej zapewnić środki na realizację inwestycji gospodarczej, na podstawie której pozwany pożyczył i wydał powodowi kwotę 35 000 zł, którą ten zobowiązał się zwrócić w gotówce, bez odsetek, najpóźniej do dnia 17 maja 2013 r. W tym samym dniu, w celu zabezpieczenia wierzytelności o zwrot pożyczki strony zawarły notarialną umowę przeniesienia własności nieruchomości na zabezpieczenie. Na jej podstawie powód przewłaszczył na pozwanego swój udział we współwłasności nieruchomości w 20/120 częściach, co pozwany za-akceptował, oświadczając, że nabywa to prawo "w celu zabezpieczenia" wierzytelności wynikającej z umowy pożyczki. Pozwany zobowiązał się - pod warunkiem spłaty całej wierzytelności wynikającej z umowy - do powrotnego przewłaszczenia udziału na powoda lub osobę przez niego wskazaną w terminie 14 dni od ziszczenia się tego warunku, jak również do niezbywania ani nieobciążania tego udziału na rzecz osób trzecich do dnia wymagalności udzielonej przez niego pożyczki. Uzgodniono, że lokale, z których powód korzystał w ramach swojego udziału pozostaną w jego władaniu z możliwością ich używania zgodnie z przeznaczeniem, bez pogarszania ich stanu poza zwykłym zużyciem, do chwili otrzymania pisemnego żądania wydania nieruchomości wystosowanego przez po-zwanego, co mogło nastąpić w razie bezskutecznego upływu terminu spłaty pożyczki. Powód pożyczki nie spłacił, jednak pozwany wezwał go do opuszczenia i wydania nieruchomości dopiero pismami z dnia 30 lip-ca oraz z dnia 30 października 2015 r.

Umowa przewłaszczenia została zawarta w toku postępowania o dział spadku i zniesienie współwłasności przedmiotowej nieruchomości.

Przed jej zawarciem, nieprawomocnym postanowieniem z dnia 13 stycznia 2010 r. Sąd Rejonowy w Lublinie ustanowił i przyznał na własność powodowi odrębną własność lokalu nr 5 o powierzchni 109,60 m ² i własność lokalu nr 25 o powierzchni 93,70 m 2 - w obu przypadkach z udziałem w nieruchomości wspólnej. Po zawarciu umowy przewłaszczenia postępowanie toczyło się z udziałem pozwanego, który - jako nowy współwłaściciel - został wezwany do udziału w sprawie w charakterze uczestnika. Postanowieniem z dnia 12 listopada 2013 r. Sąd Okręgowy w Lublinie zmienił postanowienie Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że wyodrębnione lokale nr 5 i 25 z udziałami przyznał pozwanemu. Ponadto zasądził na jego rzecz od pozostałych współwłaścicieli dopłaty w łącznej kwocie ponad 160 000 zł, jak również zwrot pożytków i korzyści w kwocie ponad 15 000 zł. W wykonaniu tych zobowiązań, do końca 2015 r. pozwany otrzymał łącznie kwotę ponad 80 000 zł, z czego do dnia 30 lipca 2015 r. kwotę ponad 60 000 zł.

Strony umowy pożyczki nie uzgodniły, że spłata pożyczki może nastąpić przez zaliczenie na jej poczet kwot z tytułu dopłat oraz zwrotu pożytków i korzyści otrzymanych przez pozwanego od współwłaścicieli w związku ze zniesieniem współwłasności. Do czasu wszczęcia niniejszego postępowania powód nie informował pozwanego, że powinien dokonać takiego zaliczenia.

Uznając żądanie pozwu za bezzasadne, Sądy obu instancji przyjęły, że zobowiązanie pozwanego do powrotnego przeniesienia własności wygasło z chwilą bezskutecznego upływu terminu do zwrotu pożyczki, było to bowiem zobowiązanie zaciągnięte pod warunkiem, iż pożyczka zostanie zwrócona w terminie i po jego upływie warunek nie mógł się już ziścić. W tej sytuacji zaktualizowało się prawo pozwanego do zaspokojenia się z przedmiotu przewłaszczenia, przy czym - wobec braku uzgodnień w tym względzie - mógł on, w granicach wytyczanych przez zasady współżycia społecznego, zaspokoić się według własnego wyboru. W ocenie Sądu Okręgowego, dokonanie wyboru było też obowiązkiem wierzyciela, podobnie jak powiadomienie o nim dłużnika, a następnie przeprowadzenie czynności koniecznych do zaspokojenia się i umorzenia zabezpieczonego zobowiązania. Pozwany skorzystał z tego prawa, pozostawiając lokale dla siebie i zarachowując ich wartość na poczet zabezpieczonej wierzytelności. Dał temu wyraz zwracając się do powoda - w dniach 30 lipca i 30 października 2015 r. - z żądaniem wydania lokali pozostawionych we władaniu dłużnika. Z nadwyżki powinien rozliczyć się z powodem, jednak nie jest to przedmiotem niniejszego postępowania.

Sądy obu instancji zgodnie uznały za pozbawioną znaczenia okoliczność, że dokonanie wyboru sposobu zaspokojenia przez wezwanie dłużnika do opuszczenia lokali nastąpiło już po otrzymaniu przez pozwanego części zasądzonych dopłat i pożytków. O ile jednak Sąd Okręgowy uznał to za niemające znaczenia ze względu na brak porozumienia stron co do takiego sposobu zaspokojenia i przysługujące wierzycielowi prawo wyboru sposobu zaspokojenia przez dłużnika, o tyle Sąd Apelacyjny dlatego, że przedmiotem niniejszego postępowania nie są roszczenia finansowe lub zwrot korzyści między stronami. Z podobnych względów Sąd drugiej instancji stwierdził, że analiza zarzutu dotyczącego niewłaściwego zastosowania art. 319 k.c. - który mógłby mieć analogiczne zastosowanie, jeśli wierzyciel pobierał pożytki do terminu spłaty pożyczki - jest zbędna.

W związku z brakiem uzgodnień co do sposobu zaspokojenia uznał też za bezprzedmiotowy zarzut wykroczenia poza granice swobody umów (art. 353¹ k.c.). Zarazem zwrócił uwagę, że z umowy przewłaszczenia wynikało, iż w razie niespłacenia pożyczki w terminie, pozwany mógł realizować swoje uprawnienia, tj. np. zbyć, obciążyć udział albo wezwać powoda do wydania nieruchomości. Sąd drugiej instancji zauważył też, że z zasądzonych na rzecz pozwanego od innych współwłaścicieli pożytków otrzymał on jedynie kwotę 4198 zł, co nie mogło zaspokoić długu w wysokości 35 000 zł, otrzymane zaś przez pozwanego kwoty dopłat nie mogą być utożsamiane z pożytkami rzeczy, gdyż - zdaniem Sądu - jest to raczej świadczenie zbliżone do ceny lub wynagrodzenia za rzecz.

Skargę kasacyjną wniósł powód, zarzucając naruszenie art. 155, 353 1 i 65 § 2 k.c., art. 60 i 65 § 2 w związku z art. 155, 319 i 353 1 k.c., jak 79 również naruszenie art. 378 § 1 w związku z art. 328 § 2 i art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 316 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Naruszenie art. 378 § 1 w związku z art. 328 § 2 i art. 391 § 1 k.p.c. miało polegać na nierozpoznaniu zarzutu naruszenia art. 60 i 65 § 2 w związku z art. 155, art. 319 i art. 353¹ k.c. przez przyjęcie, że pozwany, żądając wydania mu lokali pozostawionych we władaniu powoda, skutecznie i wyraźnie wykazał swoją wolę zaspokojenia się z przedmiotu zabezpieczenia przez pozostawienie go na własność w sytuacji, w której w umowie przewłaszczenia strony nie uzgodniły sposobu zaspokojenia z rzeczy, pozwany nie poinformował powoda o wybranym sposobie, w chwili zaś wezwania powoda do wydania lokali pozwany otrzymał już wcześniej spłaty - pożytki z rzeczy - od innych współwłaścicieli, które zaspokoiły cały dług powoda, a także zarzutu naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. przez błędne przyjęcie, że w dniu zamknięcia rozprawy, mimo zaspokojenia całego długu powoda, istniała jakakolwiek causa zatrzymania własności przedmiotu zabezpieczenia. Zarzucane w skardze naruszenie miało też polegać na niewskazaniu w uzasadnieniu żadnego przepisu prawa, choćby stosowanego odpowiednio, uzasadniającego przyjęcie, że roszczenie majątkowe powoda o zwrotne przeniesienie własności wygasło.

Zastrzeżenia te nie uwzględniają, że wynikający z art. 378 § 1 k.p.c. nakaz odniesienia się do zarzutów apelacji nie oznacza konieczności odniesienia się do każdego argumentu apelującego (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2015 r., V CSK 13/15, nie publ., z dnia 13 października 2017 r., I CSK 46/17, nie publ., i z dnia 5 października 2018 r., I CSK 608/17, "Prawo Asekuracyjne" 2019, nr 1, s. 83, oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2018 r., II CSK 203)17, nie publ., i z dnia 12 kwietnia 2019 r., I CSK 368/18, nie publ.).

Z wywodów Sądu Apelacyjnego wynika jasno, dlaczego uznał, że wezwanie do wydania lokali było równoznaczne z dokonaniem wyboru sposobu zaspokojenia przez pozwanego, częściowe otrzymanie dopłat 80 i zwrot pożytków nie mogło zaspokoić długu powoda i eliminować prawa wyboru oraz causae przysporzenia, a zobowiązanie do powrotnego przeniesienia przedmiotu przewłaszczenia wygasło. W tej sytuacji nie można też uznać, by niewskazanie wyraźnie podstawy prawnej wygaśnięcia mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Odrębną kwestią jest prawidłowość tych ocen na płaszczyźnie prawa materialnego.

Z podobnych względów nie można podzielić podnoszonego w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 316 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez przyjęcie, że w dniu zamknięcia rozprawy w Sądzie drugiej instancji istniała jakakolwiek causa zatrzymania na własność przedmiotu zabezpieczenia w sytuacji, w której pozwany otrzymał już od innych współwłaścicieli płatności z nadwyżką zaspokajające dług powoda i prowadzące do jego wygaśnięcia. W istocie zarzut ten nie zmierza do zakwestionowania przyjętego za podstawę rozstrzygnięcia "stanu rzeczy" (art. 316 k.p.c.) - jest jasne, że Sąd Apelacyjny miał m.in. na względzie płatności otrzymane przez pozwanego do dnia 30 lipca 2015 r. - lecz do podważenia prawnej oceny tego stanu rzeczy.

Naruszenia prawa materialnego skarżący dopatrzył się przede wszystkim w uznaniu, że roszczenie powoda o zwrotne przeniesienie przedmiotu przewłaszczenia wygasło, choć umowa przewłaszczenia nie przewidywała żadnego warunku ani terminu na realizację tego roszczenia - nie był nim termin spłaty pożyczki, a jego upływ oddziaływał tylko na wymagalność roszczenia o powrotne przewłaszczenie - i takiego skutku nie przewidywał też żaden przepis ani nie wynikał on z istoty przewłaszczenia. Zdaniem powoda, dla istnienia zobowiązania do powrotnego przewłaszczenia kluczowy jest wybór sposobu zaspokojenia się przez wierzyciela oraz zaspokojenie będące następstwem tego wyboru, który nie może być dowolny, gdyż dopuszczalne są tylko sposoby gwarantujące ochronę praw dłużnika i pozostałych wierzycieli w stopniu najbardziej zbliżonym do rozwiązań ustawowych przyjętych dla zastawu zwykłego lub hipoteki. Strony nie przewidziały możliwości zaspokojenia się przez przejęcie nieruchomości, a ponadto do czasu spłaty długu (zaspokojenia interesu wierzyciela przez płatności współwłaścicieli) wybór sposobu zaspokojenia nie został dokonany. W ocenie skarżącego, płatności w kwocie 60 764,45 zł od współwłaścicieli otrzymane i zatrzymane przez pozwanego do dnia 31 lipca 2015 r., stanowiące pożytki cywilne przewłaszczonego prawa, doprowadziły do spłaty zabezpieczanego długu i jego wygaśnięcia, a tym samym do wygaśnięcia tytułu przewłaszczenia, wobec czego wyrażona później przez pozwanego wola zaspokojenia się przez zatrzymanie lokali na własność nie mogła już mieć żadnego znaczenia. Za takim stanowiskiem przemawia też analogia do art. 319 k.c., a z sensu i istoty przewłaszczenia na zabezpieczenie wynika, że zaspokojenie zabezpieczonego długu prowadzi do wymagalności roszczenia o powrotne przewłaszczenie.

Dopuszczalność przewłaszczenia na zabezpieczenie nieruchomości przez długi czas wywoływała w doktrynie - i do pewnego stopnia nadal wywołuje - poważne wątpliwości, przede wszystkim dlatego, że stwarza zagrożenie dla godnych ochrony interesów dłużnika oraz innych jego wierzycieli przez ominięcie zabezpieczających te interesy norm odnoszących się do hipoteki, zwłaszcza że - w braku wyraźnej regulacji ustawowej - podstawą przewłaszczenia mogła być tylko ogólna zasada swobody umów, wkraczająca w tym przypadku, przynajmniej w aspekcie funkcjonalnym, na obszar regulowany tradycyjnie bezwzględnie obowiązującymi normami prawa rzeczowego.

Mimo zastrzeżeń znaczącej części doktryny, judykatura zaakceptowała tę instytucję, przyjmując, że charakteryzują ją dwa elementy - bezwarunkowe przeniesienie na wierzyciela własności nieruchomości w celu zabezpieczenia określonej wierzytelności oraz warunkowe zobowiązanie wierzyciela do powrotnego przeniesienia na przewłaszczającego własności nieruchomości po spłaceniu zabezpieczonej wierzytelności (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2000 r., III CKN 246/00, OSNC 2000, nr 11, poz. 213, i z dnia 8 marca 2002 r., III CKN 748/00, OSNC 2003, nr 3, poz. 33). Akceptacja ta nie jest jednak pełna, a zastrzeżenia doktryny nakazują zachowanie ostrożności i poddanie tego rodzaju umów wzmożonej kontroli pod kątem zgodności z prawem, w tym zwłaszcza z granicami swobody umów wytyczonymi w art. 353 1 k.c. Wszelkie wątpliwości interpretacyjne powinny być - w granicach, które dopuszczają art. 56 i 65 k.c. - rozstrzygane na rzecz rozwiązań 82 stwarzających gwarancje zbliżone do tych, które przewidziano w odniesieniu do hipoteki (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2011 r., V CSK 360/10, "Monitor Prawa Bankowego" 2012, nr 5, s. 18).

Dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje, że sądowa kontrola umów przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie jest szczególnie potrzebna w dwóch aspektach - proporcjonalności między wysokością długu a wartością przewłaszczanej nieruchomości, której rażące zachwianie może skutkować nieważnością umowy przewłaszczenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2010 r., II CSK 218/10, OSNC 2011, nr 6, poz. 72, z dnia 12 lutego 2016 r., II CSK 815/14, "Monitor Prawa Bankowego" 2019, nr 1, s. 13, i z dnia 31 marca 2016 r., IV CSK 372/15, OSP 2019, nr 4, poz. 35), oraz określenia mechanizmu zaspokojenia wierzyciela (w tym zwrotu nadwyżki), który również musi być zgodny z zasadami współżycia społecznego (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1995 r., I CR 7/95, OSNC 1995, nr 12, poz. 183, z dnia 28 października 2010 r., II CSK 218/10, z dnia 13 maja 2011 r., V CSK 360/10, z dnia 22 października 2014 r., II CSK 784/13, "Monitor Prawniczy" 2015, nr 16, s. 870, i z dnia 20 listopada 2015 r., III CSK 462/14, OSNC-ZD 2017, nr C, poz. 33). Istotne i wzrastające znaczenie - zwłaszcza w stosunkach konsumenckich - mogą mieć także informacje udzielone dłużnikowi przed zawarciem umowy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2016 r., V KK 316/16, OSNKW 2017, nr 4, poz. 23).

Teza Sądów meriti, że niespłacenie pożyczki w terminie skutkowało wygaśnięciem zobowiązania do powrotnego przewłaszczenia jest pozbawiona podstaw. W szczególności takiej podstawy nie stanowi dotyczące tego zobowiązania postanowienie umowy przewłaszczenia, z którego wynika, że zobowiązanie to było warunkowane "spłatą całej wierzytelności" wynikającej z umowy pożyczki bez zastrzeżenia, iż chodzi o spłatę "w terminie. Zważywszy doniosłość tej regulacji, jak również to, że została zastrzeżona w czynności prawnej sporządzonej w formie aktu notarialnego, nie może być ona w braku racji (art. 65 § 2 k.c.), których w sprawie nie zaprezentowano uzupełniana o elementy istotnie zniekształcające jej znaczenie. Argumentu takiego nie 83 dostarcza istota przewłaszczenia, która wiąże się ściśle z jego zabezpieczającym charakterem; przeciwnie, rozwiązanie, które prowadzi do definitywnej utraty przez dłużnika przewłaszczonej nieruchomości już z upływem terminu do spłaty długu, konkurujące pod względem rygoryzmu z gwarancją bankową na pierwsze żądnie, nie może być uznane za wzorcowe.

W świetle umowy przewłaszczenia niespłacenie pożyczki w terminie miało tylko to znaczenie, że stwarzało wierzycielowi możliwość zaspokojenia się z przedmiotu przewłaszczenia. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, zaspokojenie wierzyciela z przewłaszczonej rzeczy następuje nie z chwilą nabycia przez wierzyciela własności rzeczy, lecz z chwilą dokonania czynności powodującej zaspokojenie się wierzyciela z tej rzeczy i prowadzącej do umorzenia w całości lub w części zabezpieczonej wierzytelności (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1993 r., III CZP 54/93, OSNCP 1993, nr 12, poz. 219, oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2011 r., V CSK 360/10, z dnia 22 października 2014 r., II CSK 784/13, i z dnia 12 lutego 2016 r., II CSK 815/14).

Sposób zaspokojenia został określony w umowie przewłaszczenia w ograniczonym zakresie, wynika z niej bowiem jedynie, że w razie bezskutecznego upływu terminu spłaty pożyczki wierzyciel mógł zbyć albo obciążyć przewłaszczony udział. Z kolei wzmianka o aktualizującym się w takim przypadku prawie pozwanego do żądania wydania nieruchomości mogła co najwyżej sugerować, że kolejnym sposobem zaspokojenia jest zatrzymanie przedmiotu przewłaszczenia dla siebie. Nie oznacza to jednak, jak błędnie przyjęły Sądy meriti, że dług powoda mógł być - pomijając nawet bezpośrednią spłatę gotówką - umorzony tylko w ten sposób. Należy zgodzić się z poglądem, że swoboda ustalania oraz wyboru sposobu zaspokojenia z nieruchomości będącej przedmiotem przewłaszczenia nie jest nieograniczona, a jej granice wyznacza w szczególności art. 353¹ k.c.

Słuszny interes wierzyciela nie może być zaspokajany w sposób, który ignoruje cel zabezpieczenia i interesy dłużnika oraz jest oczywiście nieproporcjonalny. Dotyczy to szczególnie sytuacji, w których - co wymaga ustalenia ad casum - między wysokością zabezpieczanego długu 84 a wartością przedmiotu zabezpieczenia zachodzi istotna dysproporcja.

Cel (natura) przewłaszczenia oraz zasady współżycia społecznego wymagają poszanowania reguły proporcjonalności, która nakazuje wybór sposobu zaspokojenia możliwie najmniej dolegliwego, choćby nie został przewidziany w umowie, jeżeli czyni zadość godnemu ochrony interesowi wierzyciela. Nie ma żadnych racji przemawiających za dopuszczeniem zaspokojenia wierzyciela przez zatrzymanie własności nieruchomości, jeżeli realizując to prawo, choćby bez woli zaspokojenia, otrzymał już i zatrzymał dla siebie świadczenia pieniężne przewyższające dług, którego zabezpieczeniu przewłaszczenie miało służyć. Dokonane w sprawie ustalenia mogą wskazywać, że sytuacja taka wystąpiła w okolicznościach niniejszej sprawy. W tym kontekście nie ma znaczenia, czy świadczenia otrzymane przez pozwanego stanowiły pożytki przewłaszczonego prawa, czy też - jak w przypadku dopłat - jego częściowy ekwiwalent, wynagradzający wartość utraconego udziału, niepokrywaną wartością wyodrębnionych i przyznanych mu lokali. W każdym razie z tych właśnie świadczeń wierzyciel powinien zaspokoić się - zgodnie z wymaganiami proporcjonalności - w pierwszej kolejności, tracąc z chwilą ich przyjęcia, umożliwiającego całkowite zaspokojenie jego interesu, prawo do zaspokojenia w inny, bardziej dotkliwy dla dłużnika sposób, co oczywiście nie wyłącza obowiązku rozliczenia ewentualnej nadwyżki.

Realizacja celu zabezpieczenia ma także kluczowe znaczenie dla obowiązku zwrotu przewłaszczonego prawa (jego rzeczowego surogatu); to, że przewłaszczenie nie jest zabezpieczeniem akcesoryjnym, którego istnienie i zakres zależy bezpośrednio od istnienia i zakresu zabezpieczanego długu, nie oznacza, iż może ono trwać także wtedy, gdy interes wierzyciela został już zaspokojony. Z chwilą zaspokojenia tego interesu przedmiot przewłaszczenia albo jego rzeczowy surogat, którego uzyskanie nie zmierzało do zaspokojenia wierzyciela, powinien zostać zwrócony. Jeżeli in casu podstawą tego obowiązku nie była umowa przewłaszczenia - ze względu na to, że do zaspokojenia interesu wierzyciela doszło tu w inny sposób niż przez bezpośrednią spłatę długu - to wynikał on z celu zabezpieczenia i zasad współżycia społecznego, o których mowa w art. 56 i 65 § 1 w związku z art. 353 1 k.c. Alternatywnie w orzecznictwie wskazuje się na art. 405 k.c. jako podstawę zwrotu nadwyżki korzyści uzyskanej przez wierzyciela (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2011 r., V CSK 360/10, z dnia 22 października 2014 r., II CSK 784/13, i z dnia 20 listopada 2015 r., III CSK 462/14).

Z tych względów, na podstawie art. 398¹⁵ § 1 k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.

OSNC 2020 r., Nr 10, poz. 88