Uchwała z dnia 1997-11-18 sygn. I KZP 31/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KZP 31/97

Uchwała z dnia 18 listopada 1997 r.

Przestępstwem "przeciwko mieniu popełnionym z użyciem przemocy", w rozumieniu art. 60 § 2 k.k., może być każde przestępstwo - w którym przedmiotem ochrony jest mienie - popełnione przez fizyczne oddziaływanie na osobę bezpośrednio lub pośrednio (tzn. poprzez postępowanie z osobą trzecią lub oddziaływanie na rzecz).

Przewodniczący: sędzia S. Zabłocki.

Sędziowie: P. Kalinowski, E. Strużyna (sprawozdawca).

Prokurator Prokuratury Krajowej: R. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Marka J. i Mirosława Ś., po rozpoznaniu przekazanego na podstawie art. 390 § 1 k.p.k. przez Sąd Wojewódzki w Bielsku Białej, postanowieniem z dnia 29 lipca 1997 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

"Czy zawarty w art. 60 § 2 k.k. zwrot «lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia» dotyczy wyłącznie przestępstw, w których przemoc skierowana została wobec osoby, czy też również tych, gdzie przemoc dotyczy rzeczy?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

Wątpliwości wyrażone w przekazanym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym powstały w postępowaniu odwoławczym, toczącym się na skutek apelacji wniesionej na korzyść oskarżonego, skazanego nieprawomocnym wyrokiem za przestępstwo kradzieży z włamaniem (art. 208 k.k.) popełnione w warunkach recydywy specjalnej wielokrotnej, określonej w art. 60 § 2 k.k.

Wymagany dla wystąpienia multirecydywy układ, stanowiący podstawę uprzedniego skazania oskarżonego w niniejszej sprawie, w warunkach określonych w § 1 art. 60 k.k., tworzą umyślne przestępstwa przeciwko mieniu (według kolejności ich popełnienia): kradzież szczególnie zuchwała - art. 208 k.k., kradzież zwykła - art. 203 § 1 k.k., zniszczenie mienia o charakterze chuligańskim - art. 212 § 1 w zw. z art. 59 § 1 k.k. i kradzież szczególnie zuchwała - art. 208 k.k. Układ wymagany dla wystąpienia recydywy specjalnej zwykłej (art. 60 § 1 k.k.) tworzy każde z wymienionych przestępstw z każdym z pozostałych.

Sąd Rejonowy, ustalając, że kradzieży z włamaniem oskarżony dopuścił się działając w warunkach określonych w art. 60 § 2 k.k., wyraził pogląd, że zawarty w treści tego przepisu zwrot "inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy" oznacza każde przestępstwo przeciwko mieniu dokonane z użyciem przemocy skierowanej bezpośrednio przeciwko osobie, pośrednio - przez skierowanie jej wobec rzeczy, oraz - jak przy przestępstwie zniszczenia mienia - z użyciem przemocy tylko przeciwko rzeczy.

Sąd Wojewódzki powziął wątpliwość, czy taka interpretacja cytowanego pojęcia jest prawidłowa, czy też pojęcie to obejmuje jedynie wszystkie przestępstwa przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy "kierowanej bezpośrednio lub pośrednio wobec osoby", natomiast nie odnosi się "do przestępstwa zniszczenia mienia z art. 212 k.k., gdzie przemoc kierowana jest wyłącznie wobec rzeczy".

Wątpliwości Sądu Wojewódzkiego nie są pozbawione podstaw. Zawarty w art. 60 § 2 k.k. zwrot "inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy" może bowiem wywoływać trudności interpretacyjne, powodujące w praktyce niejednolite ujmowanie przesłanek recydywy specjalnej wielokrotnej.

Wyodrębnienie w art. 60 § 2 k.k. kategorii przestępstw przeciwko mieniu, których popełnienie jest warunkiem multirecydywy, nastąpiło poprzez wymienienie przestępstwa kradzieży z włamaniem oraz wskazanie na sposób popełnienia każdego "innego" przestępstwa przeciwko mieniu. W stosunku do tego "innego" przestępstwa przeciwko mieniu - a więc przestępstwa, którego celem nie musi być korzyść majątkowa w rozumieniu art. 120 § 3 k.k. - obowiązuje wymóg popełnienia tego przestępstwa z zastosowaniem przez sprawcę przemocy.

Kodeks karny, używając pojęcia "przemoc" na określenie znamienia sposobu działania, nie wyjaśnia treści tego pojęcia. Brak ustawowego określenia pojęcia "przemocy" od dawna prowadzi do poszukiwania jego znaczenia - głównie na gruncie przestępstwa zmuszania - w doktrynie i orzecznictwie, gdzie powszechnie utożsamiane jest z użyciem siły fizycznej. W ujęciu prawnokarnym istota przemocy wiązana jest także z "użyciem środków fizycznych" (W. Wolter: Prawo karne, Warszawa 1947, s. 179; T. Hanausek: O niektórych granicach pojęcia przemocy w prawie karnym, PiP 1967, nr 10, s. 584) lub "oddziaływaniem fizycznym" (I. Andrejew: Polskie prawo karne w zarysie, Warszawa 1986, s. 378) - a więc pojęciami szerszymi niż "użycie siły" - a także z pojęciem "czynności fizycznej" (M. Siewierski: Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1958, s. 345), przejętym następnie przez judykaturę. Przemoc określona została jako "szeroko pojęta czynność fizyczna" np. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 1974 r. Rw. 403/74, OSNKW 1974, z. 11, poz. 216, postanowieniu z dnia 16 stycznia 1976 r. VI KZP 36/75, OSNPG 1976, z. 3, poz. 21 oraz uchwale z dnia 27 kwietnia 1994 r. I KZP 8/94, OSNKW 1994, z. 5-6, poz. 28.

Na uwagę zasługuje definicja przemocy sformułowana na gruncie polskiego prawa karnego przez T. Hanauska: "przemocą jest takie oddziaływanie środkami fizycznymi, które uniemożliwiając lub przełamując opór zmuszanego, ma albo nie dopuścić do powstania lub wykonania jego decyzji woli, albo naciskając aktualnie wyrządzoną dolegliwością na jego procesy motywacyjne nastawić tę decyzję w pożądanym przez sprawcę kierunku" (Przemoc jako forma działania przestępnego, Kraków 1966, s. 65).

Ujęcie to, akceptowane w doktrynie, wskazuje na takie istotne cechy przemocy, jak: oddziaływanie środkami fizycznymi - czyli stosowanie takich środków, które mogą wywołać bezpośrednio obiektywną zmianę u osoby zmuszanej lub w jej środowisku; pokonywanie oporu osoby zmuszanej, przy czym może to być również uniemożliwienie oporu, a także aktualnie wyrządzaną dolegliwość - element ten w połączeniu z podstawowym kryterium oddziaływania środkami fizycznymi pozwala na rozgraniczenie przemocy i groźby (por. A. Spotowski w: System prawa karnego, t. IV, O przestępstwach w szczególności, cz. II, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1989, s. 41).

Nie jest kwestionowane w nauce i judykaturze to, że przemoc może polegać zarówno na bezpośrednim oddziaływaniu na osobę zmuszaną, jak i na oddziaływaniu na jej środowisko - a więc otaczające ją rzeczy oraz na pozostające z nią w ścisłym powiązaniu osoby. W doktrynie zwraca się jednak wyraźnie uwagę na fakt, że o "przemocy" można mówić jedynie wówczas, gdy przedmiotem zamachu jest nie rzecz, ale człowiek, natomiast rzecz jest tylko przedmiotem bezpośredniego działania (O. Chybiński, W. Gutekunst, W. Świda: Prawo karne. Część szczególna, Warszawa 1965, s. 116). Jak trafnie zauważył T. Hanausek, sformułowanie "przemoc przeciwko rzeczy" może wprowadzać w błąd, gdyż w rzeczywistości nie chodzi tu "o żadne działanie zwrócone przeciwko rzeczy (zamach przeciw rzeczy), lecz o przemoc wywartą na człowieku" (Przemoc jako ... s. 139). Podobny pogląd wyraził I. Andrejew (Ustawowe znamiona czynu, Warszawa 1978, s. 185), pisząc: "przemoc - zawsze skierowana na innego człowieka - niekiedy polega na bezpośrednim oddziaływaniu na rzeczy (a tylko pośrednio na człowieka)".

Pogląd, że przemoc polega na wszelkim fizycznym oddziaływaniu, nie tylko bezpośrednim, na osobę, prezentuje wielu przedstawicieli doktryny (por. M. Surkont: Zmuszanie z art. 167 k.k. w związku z innymi przestępstwami, "Palestra" 1988, nr 10, s. 71, 74; Przestępstwo zmuszania w polskim prawie karnym, Gdańsk 1991, s. 65 i nast.; J. Bafia, Polskie prawo karne, Warszawa 1989, s. 336; K. Buchała, Prawo karne materialne, Warszawa 1980, s. 689). Także w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego nie ulega wątpliwości, że pojęcie "przemocy" w prawie karnym zawsze łączy się z osobą. W powołanych wcześniej orzeczeniach Sąd Najwyższy jako przemoc traktuje skierowanie czynności fizycznej "bezpośrednio przeciwko samemu pokrzywdzonemu, co zniewala go do poddania się woli sprawcy i określonego zachowania się bądź to przeciwko rzeczy posiadanej przez pokrzywdzonego, przez co swoboda woli pokrzywdzonego - w zakresie posiadania tej rzeczy czy władania nią lub korzystania z niej - zostaje ograniczona". Także w orzeczeniach dotyczących przestępstw przeciwko mieniu - głównie kradzieży zuchwałej - przemoc określana jest jako użycie siły fizycznej "skierowanej przeciwko osobie bezpośrednio albo pośrednio przez oddziaływanie na rzecz" (por. wyroki: z dnia 4 maja 1971 r. V KRN 141/71 nie publik.), a także z dnia 21 czerwca 1978 r., I KR 123/78 (OSN P.G. 1979 r., z. 3 poz. 44); Kodeks karny z orzecznictwem, Gdańsk 1996, s. 64).

W świetle powyższych okoliczności fizyczne oddziaływanie na rzecz w celu przywłaszczenia, krótkotrwałego użycia, zniszczenia, uszkodzenia itp. nie jest "przemocą" w sensie prawnokarnym, jeżeli nie jest oddziaływaniem na człowieka (osobę pokrzywdzonego), uniemożliwiającym lub przełamującym jego opór. Nie każda zatem kradzież szczególnie zuchwała (art. 208 k.k.) może być zakwalifikowana jako przestępstwo przeciwko mieniu "popełnione z użyciem przemocy". Nie jest także możliwe generalne wyłączenie z kręgu przestępstw przeciwko mieniu "popełnionych z użyciem przemocy" przestępstwa zniszczenia mienia (art. 212 § 1 i 2 k.k.).

Do kręgu omawianych przestępstw bez wątpienia podlega zaliczeniu m.in. zabór pojazdu z użyciem przemocy (art. 214 § 3 k.k.), a więc oddziaływaniem na osobę (np. przez wyrwanie z ręki kluczyków, wypchnięcie kierowcy z pojazdu itp.). Brak tym samym racjonalnych podstaw do wyłączenia z tego kręgu przestępstwa zniszczenia mienia popełnionego w podobny sposób, tzn. poprzez fizyczne oddziaływanie na osobę (np. wyrwanie przedmiotu z ręki lub odepchnięcie od rzeczy - i następnie jej zniszczenie).

Odpowiadając na zawarte w przedstawionej kwestii wątpliwości należy stwierdzić, że przestępstwem przeciwko mieniu popełnionym z użyciem przemocy (art. 60 § 2 k.k.) może być każde przestępstwo - w którym przedmiotem ochrony jest mienie - popełnione poprzez oddziaływanie na osobę środkiem fizycznym bezpośrednio lub pośrednio (poprzez postępowanie z osobą trzecią lub oddziaływanie na rzecz).

OSNKW 1998 r., Nr 1-2, poz. 2