Wyrok z dnia 2014-05-15 sygn. IV KK 2/14

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV KK 2/14

Wyrok z dnia 15 maja 2014 r.

1. Subsydiarny akt oskarżenia w zakresie, w jakim nie spełnia określonego w art. 55 § 2 in princ. k.p.k. wymogu w postaci obowiązku sporządzenia i podpisania tego pisma procesowego przez adwokata lub radcę prawnego, jest obarczony brakiem formalnym, który podlega uzupełnieniu w trybie art. 120 § 1 k.p.k.
2. Subsydiarny akt oskarżenia, wniesiony z zachowaniem terminu określonego w art. 55 § 1 k.p.k. wraz z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, wywołuje skutki procesowe od chwili jego wniesienia, także w wypadku wyznaczenia pełnomocnika oraz uzupełnienia braku formalnego aktu oskarżenia po upływie tego terminu, lecz w terminie 7 dni od doręczenia pełnomocnikowi zarządzenia wzywającego do usunięcia tego braku.

Przewodniczący: Sędzia SN E. Wildowicz (sprawozdawca).

Sędziowie: SN W. Wróbel, SA (del. do SN) D. Czajkowski.

Prokurator Prokuratury Generalnej: J. Engelking.

Sąd Najwyższy w sprawie M. N. i K. N., uniewinnionych od zarzutu popełnienia czynu z art. 284 § 1 k.k., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 15 maja 2014 r. kasacji, wniesionych przez pełnomocnika oskarżyciela subsydiarnego od wyroku Sądu Okręgowego w R. z dnia 20 czerwca 2013 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w R. z dnia 20 grudnia 2012 r.,

uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w R. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Uzasadnienie

W subsydiarnym akcie oskarżenia wniesionym przez M. P. zarzucono M. N. i K. N. popełnienie przestępstwa z art. 284 § 1 k.k., polegającego na tym, że wymienieni w okresie od lutego 2010 r. do maja 2010 r., działając wspólnie i w porozumieniu, z zamiarem bezpośrednim, przywłaszczyli na szkodę pokrzywdzonego kwotę 8000 zł stanowiącą zwrot udzielonego za oskarżyciela poręczenia majątkowego w sprawie o sygn. akt Ap V Ds. (...).

Sąd Rejonowy w R., wyrokiem z dnia 20 grudnia 2012 r., uniewinnił oskarżonych M. N. i K. N. od popełnienia zarzucanego im czynu oraz rozstrzygnął o kosztach procesu.

Wyrok ten został zaskarżony apelacją przez oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego oraz jego pełnomocnika w całości na niekorzyść oskarżonych.

Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny zarzucił wyrokowi naruszenie przepisów prawa materialnego i procesowego poprzez: naruszenie zasady prawdy materialnej, odmówienie wiary zeznaniom oskarżyciela i uznanie za wiarygodne wyjaśnień oskarżonych, jak również "naruszenie przepisów postępowania mogące mieć wpływ na treść orzeczenia poprzez naruszającą zasady prawidłowego rozumowania, omijającą wskazania wiedzy i doświadczenia życiowego, nieuwzględniającą całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy, pomijającą okoliczności przemawiające na korzyść pokrzywdzonego, podczas gdy prawidłowa i wszechstronna ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego przeczy takiemu rozstrzygnięciu". Podnosząc te zarzuty, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Natomiast pełnomocnik oskarżyciela zarzucił wyrokowi błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia oraz obrazę przepisów postępowania, a mianowicie art. 4 k.p.k. i art. 7 w zw. z art. 410 k.p.k. poprzez wybiórczą ocenę materiału dowodowego. Podnosząc te zarzuty, także wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy w R., wyrokiem z dnia 20 czerwca 2013 r., utrzymał w mocy zaskarżony wyrok i zwolnił oskarżyciela subsydiarnego od kosztów sądowych postępowania odwoławczego.

Kasację od powyższego wyroku na niekorzyść oskarżonych wniósł pełnomocnik oskarżyciela subsydiarnego. Zarzucił w niej rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie:

- art. 439 § 1 pkt 9 w zw. z art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k., poprzez przyjęcie, że w sprawie brak jest skargi uprawnionego podmiotu, gdy tymczasem subsydiarny akt oskarżenia został skutecznie złożony w dniu 10 stycznia 2012 r., a zatem z zachowaniem ustawowego terminu;

- art. 55 § 2 w zw. z art. 120 § 1 i 2 k.p.k., poprzez przyjęcie, że akt oskarżenia sporządzony i podpisany przez wyznaczonego z urzędu pełnomocnika został skutecznie wniesiony w dniu 19 marca 2012 r., podczas gdy pismo pełnomocnika stanowiło jedynie uzupełnienie braku formalnego subsydiarnego aktu oskarżenia wniesionego przez pokrzywdzonego z zachowaniem terminu, stąd wywołało skutki prawne z chwilą wniesienia aktu oskarżenia przez oskarżyciela subsydiarnego, tj. w dniu 10 stycznia 2012 r.

Podnosząc tak sformułowane zarzuty, autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania.

W pisemnej odpowiedzi na kasację Prokurator Okręgowy w R. wniósł o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Kasacja zasługuje na uwzględnienie. Przed rozważeniem podniesionych w niej zarzutów wypada jednak, dla jasności wywodów, przypomnieć pokrótce przebieg postępowania.

Otóż zawiadomienie o powtórnym umorzeniu postępowania przygotowawczego przez prokuratora doręczono pokrzywdzonemu w dniu 13 grudnia 2011 r. W dniu 9 stycznia 2012 r., a więc przed upływem terminu miesięcznego z art. 55 § 1 k.p.k., pokrzywdzony złożył sporządzony osobiście akt oskarżenia. Jeszcze wcześniej, bo już w dniu 14 grudnia 2011 r., wystąpił o wyznaczenie mu pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia i podpisania subsydiarnego aktu oskarżenia. Powyższy wniosek oraz akt oskarżenia wpłynęły do Sądu Rejonowego w R. w dniu 10 stycznia 2012 r.

Sędzia Sądu Rejonowego w R. zarządzeniem z dnia 28 lutego 2012 r. na podstawie art. 81 § 1 k.p.k. i art. 78 § 1 w zw. z art. 88 § 1 k.p.k. wyznaczył pokrzywdzonemu pełnomocnika z urzędu oraz na podstawie art. 337 § 1 i 2 w zw. z art. 55 § 2 k.p.k. zwrócił pokrzywdzonemu akt oskarżenia w celu usunięcia w terminie 7 dni braku formalnego poprzez jego sporządzenie i podpisanie przez adwokata bądź radcę prawnego z zachowaniem warunków określonych w art. 332 i art. 333 § 1 k.p.k. Odpis zarządzenia doręczono pokrzywdzonemu w dniu 2 marca 2012 r., zaś ustanowionemu pełnomocnikowi w dniu 12 marca 2012 r.

W dniu 19 marca 2012 r. pełnomocnik pokrzywdzonego wniósł do Sądu Rejonowego w R. akt oskarżenia spełniający wymagania z art. 55 § 2 k.p.k.

Kluczowe znaczenie dla oceny zasadności zarzutów kasacji ma kwestia ustalenia skutków prawnych złożenia aktu oskarżenia przez wyznaczonego z urzędu pełnomocnika oskarżyciela subsydiarnego po upływie terminu, o którym mowa w art. 55 § 1 k.p.k., lecz w terminie 7 dni od doręczenia mu zarządzenia wzywającego do usunięcia braku formalnego aktu oskarżenia sporządzonego osobiście przez pokrzywdzonego.

Rozstrzygnięcie zasygnalizowanego problemu zależy w pierwszym rzędzie od odpowiedzi na pytanie o tryb kontroli warunków formalnych aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela subsydiarnego. W tej kwestii możliwe jest przyjęcie trzech rozwiązań. Do tej kontroli może mieć bowiem zastosowanie, tak jak przyjął Sąd meriti, wyłącznie art. 337 k.p.k., bądź też tylko art. 120 k.p.k., albo oba te przepisy z tym, że w trybie art. 337 k.p.k. kontrolowane są wymagania określone w art. 119, 332 i 333 § 1 k.p.k., natomiast obowiązek sporządzenia aktu oskarżenia z zachowaniem przymusu adwokacko-radcowskiego podlega kontroli na podstawie art. 120 k.p.k. (por. S. Steinborn: Węzłowe problemy subsydiarnego oskarżenia posiłkowego, Prok. i Pr. 2001, nr 12, s. 77 i n.).

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę opowiada się za ostatnim z zaprezentowanych rozwiązań. Przepis art. 55 § 2 k.p.k. wprowadza bowiem dodatkowy wymóg, który nie został wymieniony ani w art. 337 k.p.k., ani w przepisach, do których on odsyła. Nie ma zatem uzasadnionych podstaw do zastosowania, w wypadku uchybienia temu wymaganiu, rygoru z art. 337 k.p.k. Ponadto ocena skutków prawnych wniesienia poprawionego aktu oskarżenia w zakreślonym terminie jest dokonywana w świetle art. 120 k.p.k. Należy zatem przyjąć, że przepis art. 337 k.p.k. nie wyklucza całkowicie zastosowania uregulowania zawartego w art. 120 k.p.k. Dlatego Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że subsydiarny akt oskarżenia w zakresie, w jakim nie spełnia ujętego w art. 55 § 2 in princ. k.p.k. wymagania w postaci obowiązku sporządzenia i podpisania tego aktu przez adwokata lub radcę prawnego, jest obarczony brakiem formalnym, który podlega uzupełnieniu w trybie art. 120 § 1 k.p.k.

Nie ulega wątpliwości, że w tej sprawie akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego nie został sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego. Należało go przeto wezwać do usunięcia tego braku formalnego w terminie 7 dni pod rygorem uznania aktu oskarżenia za bezskuteczny. Mogło to jednak nastąpić dopiero po rozpoznaniu wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, złożonego równocześnie z aktem oskarżenia. Rozstrzygnięcie w przedmiocie tego wniosku warunkowało bowiem prawidłowość procedowania w trybie art. 120 § 1 k.p.k. W wypadku ustanowienia pełnomocnika z urzędu wezwanie do usunięcia braku formalnego należało doręczyć, wraz z zarządzeniem o wyznaczeniu, pełnomocnikowi, a w wypadku oddalenia wniosku - bezpośrednio pokrzywdzonemu. W sprawie istotne jest to o tyle, że siedmiodniowy termin do usunięcia braku formalnego aktu oskarżenia rozpoczął bieg od daty doręczenia wezwania pełnomocnikowi, a nie oskarżycielowi posiłkowemu. Wynika stąd, że brak ten został uzupełniony w zakreślonym terminie, gdyż pełnomocnik otrzymał wezwanie w dniu 12 marca 2012 r., a w dniu 19 marca 2012 r. złożył akt oskarżenia spełniający wszystkie wymagania z art. 55 § 2 k.p.k. Niewątpliwie jednak miało to miejsce po upływie terminu z art. 55 § 1 k.p.k., który zakończył bieg w dniu 13 stycznia 2012 r.

Z brzmienia art. 120 § 2 k.p.k. wynika wprost, że pismo procesowe, którego brak formalny zostanie usunięty w terminie 7 dni od daty doręczenia wezwania do jego uzupełnienia, wywołuje skutki procesowe od chwili jego wniesienia. Wezwanie do uzupełnienia braku formalnego nie uchyla zatem co do zasady zawisłości sprawy przed sądem. Wobec powyższego należało przyjąć, że subsydiarny akt oskarżenia wniesiony przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu nie stanowił odrębnej, nowej czynności procesowej, tak jak to odczytał Sąd odwoławczy, lecz był jedynie uzupełnieniem braku formalnego aktu oskarżenia wniesionego bezpośrednio przez pokrzywdzonego. Powyższe prowadzi do oczywistego wniosku, iż subsydiarny akt oskarżenia wniesiony z zachowaniem terminu z art. 55 § 1 k.p.k. wraz z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu wywołuje skutki procesowe od chwili jego wniesienia także w wypadku wyznaczenia pełnomocnika oraz uzupełnienia braku formalnego aktu oskarżenia po upływie tego terminu, lecz w terminie 7 dni od doręczenia pełnomocnikowi zarządzenia wzywającego do usunięcia tego braku.

Poczynione uwagi prowadzą do stwierdzenia, że akt oskarżenia sporządzony osobiście przez pokrzywdzonego, mimo iż jego brak formalny został uzupełniony dopiero w dniu 19 marca 2012 r., wywołał skutki procesowe od chwili jego wniesienia w dniu 10 stycznia 2012 r. Oznacza to, że akt ten został prawidłowo wniesiony przez pokrzywdzonego z zachowaniem ustawowego terminu. Trafnie wywiódł zatem skarżący, że Sąd odwoławczy dopuścił się rażącego naruszenia art. 55 § 2 k.p.k. w zw. z art. 120 § 1 i 2 k.p.k. poprzez przyjęcie, iż wniesienie aktu oskarżenia miało miejsce dopiero w dniu 19 marca 2012 r.

Nie sposób odmówić trafności także pierwszemu zarzutowi kasacji. Dostrzec jednak wypada, że nieuzasadnione przyjęcie, iż w sprawie zachodzi bezwzględna przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 pkt 9 w zw. z art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. w postaci braku skargi uprawnionego podmiotu, jest wynikiem rażącego naruszenia przepisów procesowych wskazanych w drugim zarzucie skargi kasacyjnej. Zarzut ten ma zatem charakter wtórny wobec zarzutu naruszenia art. 55 § 2 k.p.k. w zw. z art. 120 § 1 i 2 k.p.k. To bowiem błąd w ocenie skutków prawnych uzupełnienia przez ustanowionego pełnomocnika braków formalnych subsydiarnego aktu oskarżenia wniesionego przez pokrzywdzonego doprowadził Sąd odwoławczy do bezpodstawnego zastosowania art. 439 § 1 pkt 9 w zw. z art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. Istnienie braków formalnych aktu oskarżenia (skargi uprawnionego oskarżyciela) nie może być uznane za równoważne z jego całkowitym brakiem (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 września 1989 r., II KZ 56/89, OSNKW 1990, z. 4-6, poz. 22).

W konsekwencji Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w R. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Przy ponownym rozpoznaniu Sąd odwoławczy uwzględni powyższe uwagi i wskazania odnośnie do prawidłowego wniesienia w sprawie subsydiarnego aktu oskarżenia (art. 442 § 3 k.p.k.) i rozpozna oba wniesione środki odwoławcze w pełnym ich zakresie, to jest przez rozważenie wszystkich zarzutów i wniosków wskazanych przez skarżących zgodnie z normą zawartą w art. 433 § 2 k.p.k.

Kierując się powyższym, Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.

OSNKW 2014 r., Nr 12, poz. 89