Uchwała z dnia 1992-06-11 sygn. III CZP 64/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 64/92

Uchwała z dnia 11 czerwca 1992 r.

Przewodniczący: sędzia H. Ciepła (sprawozdawca). Sędziowie SN: J. Majewska, Z. Świeboda.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Spółdzielni Usługowo-Wytwórczo-Handowej Inwalidów (...) w L. przeciwko Spółdzielni Pracy Mechaniczno-Odlewniczej (...) w L. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Jeleniej Górze postanowieniem z dnia 27 kwietnia 1992 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

Czy sprawa miądzy dwoma podmiotami gospodarczymi o zasądzenie świadczenia pieniężnego z tytułu wykonywania umowy, na podstawie której pozwany zlecił powodowi strzeżenie (dozorowanie) jego mienia, jest sprawą gospodarczą w rozumieniu art. 479¹ k.p.c.? podjął następującą uchwałę:

Sprawa między dwiema spółdzielniami o należność z tytułu umowy o dozorowanie mienia jest sprawą gospodarczą w rozumieniu art. 479(1) k.p.c. także wówczas, jeżeli dozorowanie wykracza poza przedmiot statutowej działalności, lecz ma charakter stały.

Uzasadnienie

Powodowa Spółdzielnia domagała się zasądzenia od pozwanej Spółdzielni kwoty 13.594.000 zł tytułem należności za dozorowanie mienia, w wykonaniu łączącej strony umowy o dozór, zawartej na czas nie określony.

Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze - Sąd Gospodarczy przekazał sprawę właściwemu Sądowi cywilnemu uznając, że nie ma ona charakteru sprawy gospodarczej, gdyż dozorowanie mienia wykracza poza zakres prowadzonej przez pozwaną Spółdzielnię działalności gospodarczej.

Przy rozpoznawaniu sprawy na skutek zażalenia powodowej Spółdzielni na postanowienie o przekazaniu, Sądowi Wojewódzkiemu nasunęła się wątpliwość przytoczona w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Nie można zgodzić się z regułą interpretacyjną przyjętą przez Sąd Wojewódzki, że przepisy o rozpoznawaniu spraw gospodarczych, jako szczególne, nie mogą być wykładane rozszerzająco.

Sprawy należące do procesu mogą być rozpoznawane w postępowanu zwykłym lub odrębnym. Pierwsze z nich jest przewidziane dla większości spraw cywilnych, w których droga procesu cywilnego jest dopuszczalna, przy zachowaniu form uznanych przez ustawodawcę za normalne formy procesowe. Odrębne postępowania zaś są to albo postępowania przyśpieszone i uproszczone, albo odmiennie unormowane ze względu na szczególne właściwości spraw będących ich przedmiotem. To, że są one rozpoznawane wedug odrębnych reguł nie ma znaczenia dla określenia, czy w konkretnym wypadku o taką sprawę chodzi. Decydują o tym inne przepisy, których wyładnia poddana jest ogólnym zasadom.

Pojęcie sprawy gospodarczej zostało zdefiniowane w art. 2 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gosodarczych (Dz.U Nr 33, poz. 175) oraz w art. 479¹ k.p.c. Według pierwszego z tych przepisów sprawami gospodarczymi są sprawy ze stosunków cywilnych między podmiotami gospodarczymi prowadzącymi działalność gospodarczą na zasadach określonych w odrębnych przepisach, w zakresie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej (ust. 1 art. 2), a ponadto sprawy enumeratywnie wymienione w ust. 2 art. 2, do kategorii których nie należy sprawa, w której wyłoniło się przedstawione zagadnienie. Stosownie zaś do art. 479¹ k.p.c. przepisy o postępowaniu w sprawach gospodarczych stosuje się w sprawach ze stosunków cywilnych między podmniotami gospodarczymi w zakresie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej (sprawy gospodarcze).

W świetle przytoczonego stanu prawnego dla stwierdzenia, że sprawa ma charakter gospodarczej konieczne jest kumulatywne spełnienie trzech przesłanek: 1) musi ona dotyczyć stosunków cywlnych, 2) między podmiotami gospodarczymi, 3) w zakresie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej.

Nie budzi zastrzeżeń Sądu Wojewódzkiego, że strony są podmiotami gospodarczymi, prowadzącymi statutową działalność gospodarczą. Źródłem wątpliwości jest to, czy za taką działalność w rozumieniu art. 479¹ k.p.c. może być uznana działalność pozastatutowa. Z uzasadnienia zagadnienia wynika natomiast, że źródłem tej wątpliwości jest nie to, że dozorowanie jest pozastatutową działalnością powodowanej Spółdzielni, co było przyczyną przekazania sprawy przez sąd gospodarczy sądowi cywilnemu, lecz to, czy za działalność gospodarczą może być uznana działalność wiążąca się jedynie pośrednio z prowadzoną przez pozwaną Spółdzielnię działalnością gospodarczą, dotyczy bowiem działalności pozastatutowej. A zatem istota przedstawionego zagadnienia, mimo zachodzącej sprzeczności między treścią pytania a jego uzasadnieniem, sprowadza się do wykładni pojęcia trzeciej przesłanki sprawy gospodarczej, a mianowicie, czy za działalność gospodarczą może być uznana działalność nie przwidziana w statucie.

Pojęcie działalności gospodarczej po raz pierwszy zostało zdefiniowane w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej, według którego działalnością tą, w rozumieniu ustawy, jest działalność wytwórcza, budowalana, handlowa i usługowa, prowadzona w celach zarobkowych i na własny rachunek podmiotu prowadzącego taką działalność. Z brzmienia tego przepisu wynika zatem, że ustawodawca zdefiniował omawiane pojęcie na użytek tej ustawy. Samym terminem działalności gospodarczej posługiwał się już wcześniej w wielu aktach normatywnych, w tym też w przepisach prawa spółdzielczego (art. 1). Znaczeniem tego pojęcia zajmował się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 18 czerwca 1991 r. III CZP 40/91 (OSNCP 1992, poz. 17), stwierdzając m.in., że spośród właściwości wyróżniających tę działalność wymienić profesjonalność, powtarzalność podejmowanych działań oraz uczestnictwo w obrocie gospodarczym.

Wątpliwości Sądu Wojewódzkiego dotyczące tego, czy zawarcie przez pozwaną Spółdzielnię umowy o dozorowaniu mienia pozostaje w obrębie prowadzenia działalności gospodarczej, są nieuzasadnione.

Czynności podejmowane przez podmiot gospodarczy trzeba uznać za wchodzące w zakres jego działalności gospodarczej wówczas, gdy pozostają w normalnym funkcjonalnym związku przyczynowym z tą działalnością, a w szczególności są podejmowane w celu realizacji zadań związanych z przedmiotem działalności tego podmiotu. Tylko wtedy, gdy czynności nie są dokonywane z zamiarem osiągnięcia tego celu i pozostają poza zakresem statutowego funkcjonowania podmiotu gospodarczego, jako dokonane przy okazji jego prowadzenia, można je uznać za pozbawone cech działalności gospodarczej. Taka sytuacja nie zachodzi w omawianej sprawie, gdyż zabezpieczenie obiektów i znajdującego się w nich mienia przed kradzieżą służy realizacji przedmiotu działalności gospodarczej pozwanej Spółdzielni. Do prowadzenia tej działalności niezbędnej jest bowiem posiadanie przez nią odpowiednich obiektów i urządzeń, które stanowią jej mienie. Wszelkie czynności związane z jego ochroną wchodzą, w świetle tego, co wyżej powiedziano, w zakres tej działalności. Nie może zatem budzić wątpliwości, że zlecenie przez podmiot gospodarczy dozorowania tego mienia, jak w omawianej sprawie, jest czynnością związaną bezpośrednio z działalnością gospodarczą. Aczkolwiek z przyczyn, o których dalej będzie mowa, nie można podzielić poglądu Sądu Wojewódzkiego, że sprawa ma charakter gospodarczy tylko wtedy, gdy przedmiot sporu dotyczy działalności wynikającej ze statutu, zlecenie dozorowania mienia niezbędnego podmiotowi gospodarczemu do prowadzenia działalności gospodarczej należy uznać za wynikające ze statutu, jako mieszczące się w treści określonego w statucie przedmiotu działalności gospodarczej. Trudno wymagać, aby statut wskazywał podmiotowi gospodarczemu konkretne czynności, które powinien podejmować dla ochrony swego majątku.

Wobec oczywistości tego poglądu zbędne jest szersze jego uzasadnienie. Poostała natomiast konieczna do rozważenia kwestia, czy za działalność gospodarczą może być uznana działalność nie przewidziana w statucie, co stało się przyczyną przekazania sprawy przez sąd gospodarczy sądowi cywilnemu. W materiale sprawy brak jet wypisu z rejestru sądowego, stwierdzającego, że powodowa Spółdzielnia poszerzyła zakres swojej działalności o dozorowanie mienia. Należało więc przyjąć, za sądem rejonowym, że zmiana statutu w tym przedmiocie nie została jeszcze zarejestrowana. ze względu na to, że taki wpis ma charakter konstytutywny, a zmiana przed jego dokonaniem nie wywołuje skutków prawnych (art. 66 § 4 pr. spółdz.) wymaga rozważenia kwestia, czy spełniona jest trzecia przesłanka sprawy gospodarczej w sytuacji, gdy spór dotyczy działalności pozastatutowej.

Punktem wyjścia do rozważań jest analiza przepisów art. 5, 10 i 12 prawa spółdzielczego, normujących prawny charakter statutu, w powiązaniu z przepisami ustawy o działalności gospodarczej oraz ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych. W doktrynie nie ma jednomyślności w tej materii. Ścierają się trzy stanowiska, uznające, że jest to: 1) akt normatywny prawa przedmiotowego, 2) pozaprawny akt normatywny organizacji społecznej i 3) szczególny rodzaj umowy. Przeważa teoria umowy lub szczególnej czynności prawnej. Konsekwencją uznania statutu za umowę jest stosowanie do niego przepisów prawa cywilnego dotyczących czynności prawnych. Zatem uregulowanie przepisu art. 66 § 4 prawa spółdzielczego, że nie zarejestrowana zmiana statutu w przedmiocie zmiany prowadzonej działalności nie wywołuje skutków prawnych, dotyczy skutków w obrocie między spółdzielnią a osobami trzecimi, pozostaje natomiast bez znaczenia dla pojęcia sprawy gospodarczej w rozumieniu przepisów określających tryb postępowania rozpoznawczego. Przenosząc zagadnienie na płaszczyznę ustawy o działalności gospodarczej, stwierdzić należy, że ustawodawca, stanowiąc w art. 2 tejże ustawy o zakresie prowadzonej działalności gospodarczej miał na uwadze działalność zgodną z przepisami prawa, co nie oznacza, że jeżeli podmiot gospodarczy podejmie działalność bez dopełnienia wymagań formalnoprawnych, odbiera to jej działalności charakter gospodarczy. Niedopełnienie tych wymagań spowoduje jedynie konsekwencje przewidziane w odpowiednich przepisach, np. karnych skarbowych.

Wynikająca z przepisów ustaw o działalności gospodarczej i rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych intencja ustawodawcy, jak również materialna treść powołanych ustaw, uzasadniają w pełni wniosek, że udstawodawca wiąże pojęcie sprawy gospodarczej z faktycznym prowadzeniem działalności gospodarczej. Stanowisko to znajduje potwierdzenie w art. 1 ustawy o działalności gospodarczej, według którego prowadzenie takiej działalności jest dozwolone z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa. A zatem prowadzenie jej bez zachowania tych warunków będzie nielegalne, lecz nie odbierze tej działalności gospodarczego charakteru. Dla oceny takiego charakteru prowadzonej działalności nie ma więc znaczenia, czy jest ona wpisana do rejestru spółdzielni. Rozwiązania te przesądzają o błędności odmiennego poglądu, przyjmującego, że o prowadzeniu działalności gospodarczej można mówić nie w dacie faktycznego jej podjęcia, lecz dopiero w chwili wpisu do rejestru albo w dacie jego prawomocności.

Z tych przyczyn na postawione pytanie, nieadekwatne do wątpliwości przedstawionych w jego uzasadnieniu, należało odpowiedzieć jak w sentencji uchwały, przenosząc wyjaśnienie wątpliwości do jej uzasadnienia.