Postanowienie z dnia 1999-01-15 sygn. II CKN 147/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 147/98

Postanowienie z dnia 15 stycznia 1999 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Z. Strus.

Sędziowie SN: Z. Kwaśniewski, M Sychowicz (spr.).

Sąd Najwyższy Izba Cywilna po rozpoznaniu w dniu 15 stycznia 1999 r. na rozprawie sprawy z wniosku Marii M. z udziałem Anety M., Mieczysława B. i Bartłomieja B. o zniesienie współwłasności na skutek kasacji uczestnika Bartłomieja B. od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w P. dnia 14 sierpnia 1997 r., postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie w części obejmującej punkty I, II i III oraz orzeczenie o kosztach postępowania za drugą instancję i w tym zakresie przekazać sprawę Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 14 sierpnia 1997 r. Sąd Wojewódzki w P. zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w R. z dnia 7 listopada 1996 r. i zniósł współwłasność nieruchomości zabudowanej położonej w R., o powierzchni 0,1138 ha, dla której prowadzona jest księga wieczysta Kw nr 7, w ten sposób, że nieruchomość tę przyznał na współwłasność Marii M. i Anecie M. po 1/2 części dla każdej z nich (pkt I), zasądził od Marii M. i od Anety M. na rzecz Bartłomieja B., tytułem spłaty, kwoty po 10.523,64 zł, płatne w terminie jednego miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia z odsetkami ustawowymi w razie uchybienia terminu płatności (pkt II i III) i zasądził od Mieczysława B. na rzecz Marii M. i Anety M., z tytułu rozliczenia pożytków oraz nakładów, kwoty po 15.679,98 zł płatne w terminie jednego miesiąca od daty uprawomocnienia się orzeczenia z odsetkami ustawowymi w razie uchybienia terminu płatności (pkt IV i V), wartość przedmiotu sprawy określił na kwotę 171.700.75 zł, oddalił apelację uczestnika postępowania Mieczysława B. w pozostałej części i wzajemnie zniósł między uczestnikami koszty postępowania apelacyjnego. Wydając to orzeczenie Sąd Wojewódzki uznał, że nie zasługuje na uwzględnienie wniosek uczestnika postępowania Bartłomieja B. zniesienia współwłasności nieruchomości przez ustanowienie odrębnej własności lokali w budynku znajdującym się na tej nieruchomości i przyznanie własności tych lokali tym współwłaścicielom, którzy z nich obecnie korzystają. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego takie rozwiązanie nie sprzyjałoby usunięciu zaognionego, wieloletniego i utrwalonego konfliktu między rodziną M. i rodziną B. a przeciwnie, mogłoby stanowić zarzewie nowych nieporozumień. Poza tym przyznanie Bartłomiejowi B. własności lokali zajmowanych przez rodzinę B. dwukrotnie przekraczałoby jego udział we współwłasności, co naruszałoby interes Marii i Anety M. Wreszcie sytuacja majątkowa Bartłomieja B. nie pozwoliłaby na spłacenie przez niego pozostałych współwłaścicieli nieruchomości.

Wymienione na wstępie postanowienie zaskarżył kasacją uczestnik postępowania Bartłomiej B. Kasacja oparta została na obu podstawach kasacyjnych (art. 393¹ k.p.c.). Skarżący zarzucił naruszenie przepisów procesowych - art. 233 § 1 i art. 328 § 1 k.p.c. przez nie rozważenie całości materiału dowodowego i dokonanie sprzecznych ze sobą ustaleń faktycznych, art. 299 k.p.c. przez nie przesłuchanie w charakterze strony uczestniczki postępowania Anety M. i art. 617, art. 607, art. 244 § 1 i art. 308 k.p.c. przez ustalenie kręgu współwłaścicieli i ich udziałów we współwłasności na podstawie nie poświadczonej kserokopii odpisu z księgi wieczystej, a także naruszenie prawa materialnego - art. 211 k.c., art. 7 ust. 1 i art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali przez zniesienie współwłasności nieruchomości przez przyznanie jej na współwłasność dwom współwłaścicielom, pomimo istnienia przesłanek do ustanowienia odrębnej własności lokali na rzecz Bartłomieja B. Skarżący wniósł o uchylenie postanowienia Sądu Wojewódzkiego w pkt I, II i III oraz poprzedzającego go postanowienia sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy w tym zakresie temu sądowi do ponownego rozpoznania.

Wnioskodawczyni Maria M. i uczestniczka postępowania Aneta M. wniosły o oddalenie kasacji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przytoczone w kasacji zarzuty naruszenia przepisów postępowania nie są zasadne.

Przepis art. 233 § 1 k.p.c. dotyczy zasad oceny dowodów. Oceniając wiarygodność i moc dowodów przeprowadzonych przez Sąd Wojewódzki Sąd ten nie przekroczył granic swobodnej ich oceny, zakreślonych przez wymieniony przepis. Przepis ten nie może zaś być wykorzystany - jak zdaje się czynić skarżący - do podważania ustaleń stanowiących podstawę wydania zaskarżonego postanowienia.

Uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia nie można zarzucić, iż sporządzone zostało z naruszeniem art. 328 § 2 k.p.c. (w związku z art. 391 k.p.c.). Zawiera mianowicie wszystkie te elementy, które powinno zawierać uzasadnienie orzeczenia sądu drugiej instancji ze względu na zakres apelacji i treść rozstrzygnięcia.

Przesłuchanie stron (uczestników postępowania) jest dowodem fakultatywnym (art. 299 k.p.c.). Dopuszczając ten dowód sąd powinien jednakże w zasadzie przesłuchać wszystkie strony (uczestników postępowania) - art. 302. Nie przesłuchanie przez Sąd Wojewódzki uczestniczki postępowania Anety M. nie jawi się jednakże jako uchybienie mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Okolicznościami, które ze względu na zakres dopuszczonego w sprawie dowodu z przesłuchania uczestników postępowania mogły być objęte zeznaniami Anny M., nie były fakty sporne, istotne dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 k.p.c.), ale okoliczności mające wyrażać stanowisko tej uczestniczki postępowania co do sposobu zniesienia współwłasności. Stanowisko to zostało zaś już przedstawione w sposób dostateczny przez pełnomocnika procesowego Anety M.

Już do wniosku wszczynającego postępowanie w sprawie powinien być dołączony odpis z księgi wieczystej stwierdzający stan prawny nieruchomości (art. 607 k.p.c.). Odpis taki, ale stwierdzający nieaktualny stan prawny, został dołączony. W związku ze zmianą stanu prawnego nieruchomości powinien być dołączony odpis aktualny. Warunku tego nie spełnia dołączenie nie poświadczonej kserokopii takiego odpisu (k. 41). Rozstrzygnięcia sprawy w takiej sytuacji nie można jednak uznać za rozstrzygnięcie zapadłe z naruszeniem przepisów postępowania mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy, gdy nikt z uczestników postępowania nie kwestionował stanu prawnego nieruchomości określonego we wniosku i nie czyni tego nawet kasacja.

Stosownie do art. 211 k.c. zniesienie współwłasności przez podział rzeczy wspólnej ma pierwszeństwo przed innymi sposobami zniesienia współwłasności. Podziałem rzeczy wspólnej, gdy jest nią nieruchomość zabudowana, jest w szczególności ustanowienie odrębnej własności lokali w budynku znajdującym się na nieruchomości. Według art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (Dz. U. Nr 85, poz. 388 z późn. zm.) ustanowienie tej własności może nastąpić z mocy orzeczenia sądu znoszącego współwłasność nieruchomości. W rozpoznawanej sprawie zostało ustalone, że nie zachodzą przeszkody natury technicznej do wyodrębnienia lokali w budynku znajdującym się na nieruchomości. W tej sytuacji nie da się odeprzeć zarzutu kasacji, ze wobec niewystarczającego rozważenia wszystkich okoliczności występujących w sprawie, które mają istotne znaczenie dla sposobu zniesienia współwłasności, zaskarżone postanowienie wydane zostało z naruszeniem art. 211 k.c.

Złe stosunki pomiędzy współwłaścicielami stanowią ważny powód przemawiający przeciwko pozostawieniu ich we wspólnocie, która w razie zniesienia współwłasności polegającej na ustanowieniu odrębnej własności lokali nadal by trwała (art. 3, 12 i 13 ustawy o własności lokali). Okoliczność ta nie stanowi jednakże bezwzględnej przesłanki wyłączającej zniesienia współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokali. Należało ją rozważyć na tle całokształtu sytuacji zachodzącej w sprawie.

Obecny współwłaściciel nieruchomości Bartłomiej Barski uwikłany jest w konflikt z rodziną M. jedynie ze względu na przynależność rodzinną. Jak wydaje się, podobne stwierdzenie odnosi się - odpowiednio - do Anety M. Należało więc rozważyć, czy złe stosunki między rodzinami M. i B. stanowią dostateczny powód do prognozowania niemożliwości zgodnego współdziałania obecnych współwłaścicieli nieruchomości w korzystaniu z niej i w zarządzaniu nieruchomością w razie dalszego pozostawania ich we współwłasności zwłaszcza, że ograniczałoby się ono tylko do części nieruchomości.

Wydając zaskarżone postanowienie Sad Wojewódzki nie wziął w dostatecznym stopniu pod uwagę, iż rozstrzygnięcie sprawy dokonane tym postanowieniem spowodowało, iż Bartłomiej B. pozbawiony został własności udziału w nieruchomości, która od wielu lat stanowiła współwłasność jego rodziny i z którą związany jest przez całe swoje życie. Rozważenia wymagało, czy jego interes mógłby zostać zaspokojony - bez uszczerbku dla interesu pozostałych współwłaścicieli nieruchomości - przez zniesienie współwłasności nieruchomości polegające na ustanowieniu odrębnej własności lokali, przy czym należało uwzględnić możliwość - czego Sąd Wojewódzki nie uczynił - przyznania Bartłomiejowi B. nie tylko wszystkich lokali zajmowanych obecnie przez rodzinę B., ale części z nich, w szczególności lokalu użytkowego i to nie koniecznie tego, z którego rodzina ta obecnie korzysta. Nie można przy tym pominąć i tej okoliczności, że w przeciwieństwie do pozostałych współwłaścicieli nieruchomości Bartłomiej B. prowadzi działalność gospodarczą w jednym z lokali użytkowych.

Przy ocenie możliwości wchodzących w grę sposobów zniesienia współwłasności nieruchomości należało oczywiście mieć na względzie wielkość udziałów poszczególnych współwłaścicieli i w miarę możności wybrać taki sposób zniesienia współwłasności, z którym nie łączyłyby się spłaty lub dopłaty albo nie były one znaczne. Wypada zauważyć, że postulat ten - przynajmniej w przybliżeniu - mógłby zostać spełniony w razie przyznania Bartłomiejowi B. jednego z lokali, np. jednego z trzech lokali użytkowych. Taki sposób zniesienia współwłasności uwzględniałby zarazem sytuację majątkową Bartłomieja B., wykluczającą możliwość obciążenia go wysoką dopłatą na rzecz pozostałych współwłaścicieli nieruchomości.

Kierując się względami przytoczonymi w punkcie II Sąd Najwyższy uwzględnił kasację i na podstawie art. 393¹³ § 1 oraz art. 393¹⁹ w związku z art. 108 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c. postanowił jak w sentencji.