Postanowienie z dnia 2002-02-07 sygn. I CKN 572/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 572/00

Postanowienie z dnia 7 lutego 2002 r.

Przewodniczący: SSN Mirosław Bączyk.

Sędziowie SN: Gerard Bieniek (spr.), Antoni Górski.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie postanowieniem z dnia 11.03.1999 r. w sprawie z wniosku Adama D. z udziałem Agnieszki K. o podział majątku spółki cywilnej zmienił orzeczenie sądu I instancji i ustalił, że majątek spółki stanowią: kasety wideo w ilości 681 sztuk, wyposażenie w postaci 4 regałów, lady, 2 plastikowych taboretów, krzesła i radia tranzystorowego oraz zysk spółki na dzień 30.11.1994 r. w kwocie 1.514 zł. Podziału tego majątku dokonał w ten sposób, iż wnioskodawcy przyznał 276 kaset, radio i 2 plastikowe taborety, zaś ucz. postępowania przyznał 405 kaset, regały, ladę i krzesło. Ustalił także, iż wnioskodawca otrzymał należną mu część zysku w kwocie 613,68 zł i orzekł o kosztach. W sprawie tej ustalono, iż strony wiązała umowa spółki cywilnej z dnia 22.04.1994 r., przy czym wnioskodawca wniósł wkład pieniężny w kwocie 6.500 zł, co stanowiło 40,6% całego majątku spółki, który wynosił w chwili zawiązania spółki 16.000 zł. W okresie istnienia spółki wnioskodawcy została wypłacona kwota 2.570 zł z tytułu udziału w zysku. W dniu rozwiązania spółki tj. 30.11.1994 r. wartość majątku wspólnego wspólników wyrażała się kwotą 21.899 zł, zaś wartość udziału wnioskodawcy kwotę 8.890 zł. W skład majątku spółki wchodziło jej wyposażenie tj. 4 regały, lada, 2 taborety, krzesło i radio oraz zbiór kaset.

Sąd I instancji uznał, iż skoro wnioskodawca nie posiada koncesji na prowadzenie wypożyczalni kaset, fizyczny podział zbioru kaset nie byłby uzasadniony. Zbiór ten przyznał zatem w całości uczestniczce postępowania i zasądził od niej na rzecz wnioskodawcy spłatę w wysokości 6.314 zł z odsetkami.

Sąd Okręgowy - rozpoznając apelację uczestniczki postępowania - nie podzielił oceny prawnej sądu I instancji i przyjął, iż skoro uczestniczka postępowania nie prowadzi obecnie działalności gospodarczej, to brak przeszkód, aby zniesienie współwłasności dokonać przez podział w naturze. Zarówno bowiem zbiór kaset liczący 681 sztuk, jak i wyposażenie mogą być fizycznie podzielone. Takiego też podziału dokonał w powołanym na wstępie postanowieniu.

Wnioskodawca od tego orzeczenia wniósł kasację. Jako podstawy kasacyjne wskazał: naruszenie prawa materialnego tj. art. 875 w zw. z art. 211 k.c. przez przyjęcie, iż podział fizyczny zbioru kaset - jako zbioru rzeczy nie jest sprzeczny z przepisami ustawy i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Nadto zarzucił naruszenie art. 45 k.c. przez uznanie, iż kasety są jedną rzeczą, a nie zbiorem rzeczy. Zarzucił też naruszenie przepisów postępowania tj. art. 316, 325 i 328 § 2 k.p.c., co mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Wskazując na powyższe wniósł o zmianę orzeczenia poprzez oddalenie apelacji uczestniczki postępowania od postanowienia sądu I instancji, względnie jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 875 § 1 k.c. od chwili rozwiązania spółki cywilnej (co nastąpiło w niniejszej sprawie) do wspólnego majątku wspólników (objętego do chwili rozwiązania spółki współwłasnością łączną) stosuje się odpowiednie przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem reguł wynikających z art. 875 § 2 i 3 k.c. tzn. uprzednia konieczność zapłaty długów, zwrot wkładów, a przy podziale nadwyżki należy przestrzegać udziałów w jakich wspólnicy uczestniczyli w zysku. Odpowiednie stosowanie przepisów o współwłasności ułamkowej oznacza, iż w rachubę wchodzą przepisy art. 195-212 k.c. Wśród nich istotne znaczenie w niniejszej sprawie ma art. 211 k.c. regulujący sposób zniesienia współwłasności przez podział rzeczy wspólnej. Takiego podziału może żądać każdy ze współwłaścicieli, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami prawa lub społeczno- gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo też pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy albo znaczne zmniejszenie jej wartości. Zastosowanie tego przepisu w niniejszej sprawie zostało zakwestionowane w kasacji (zarzut naruszenia art. 875 w związku z art. 211 k.c.), w szczególności do przedmiotu współwłasności w postaci 681 kaset wideo. Zarzuca się, iż taki zbiór kaset zgromadzony w tzw. wypożyczalni kaset, jest zbiorem rzeczy, a zatem jego podział fizyczny jest sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Do tego sprowadzają się w istocie zarzuty kasacji. Podejmując ten problem wskazać należy, iż w doktrynie prawa cywilnego wyróżnia się: zbiór rzeczy niezorganizowany, zbiór rzeczy uzupełniających się oraz zorganizowany zbiór rzeczy wzajemnie dobranych. Najbardziej uchwytne cechy posiada zbiór rzeczy uzupełniających się, który przedstawia pełną wartość dopiero w razie zestawienia dwu lub więcej rzeczy wzajemnie się uzupełniających (np. encyklopedia w kilku tomach). Użyteczność i wartość poszczególnych rzeczy - poza tego rodzaju zbiorem - zazwyczaj albo w ogóle nie istnieje, albo jest znikoma, a w każdym bądź razie jest znacznie niższa od użyteczności i wartości całego zbioru. Z tego też względu przedmiotem obrotu (czynności prawnych) jest z reguły cały taki zbiór, natomiast przedmiotem praw rzeczowych i posiadania są zawsze poszczególne rzeczy.

Zorganizowany zbiór rzeczy obejmuje rzeczy wzajemnie dobrane i złączone organizacyjnie wspólnym ich przeznaczeniem. Jako zorganizowana całość zbiór także ma własną (samodzielną) wartość i użyteczność, które przewyższają użyteczność i wartość wszystkich z osobna wziętych rzeczy wchodzących w skład zbioru (np. komplet mebli, serwis stołowy). Także w tym przypadku przedmiotem obrotu z reguły jest cały zbiór, natomiast prawa rzeczowe i posiadanie odnoszą się do poszczególnych rzeczy wchodzących w skład zbioru. Najmniej wyraziście przedstawia się niezorganizowany zbiór rzeczy jednorodnych - jako jednolity przedmiot, mierzony wagą, objętością lub liczbą poszczególnych rzeczy. Taki zbiór może być w obrocie traktowany jako całość, ale też każdą rzecz wchodzącą w skład zbioru można traktować odrębnie. Zależy to od woli stron. Wartość takiego zbioru jest w zasadzie równa sumie wartości poszczególnych rzeczy wchodzących w skład zbioru. Także w tym przypadku przedmiotem praw rzeczowych i posiadania są zawsze poszczególne rzeczy.

Odnosząc tę charakterystykę poszczególnych zbiorów rzeczy do okoliczności niniejszej sprawy, w której chodzi o zbiór kaset wideo liczący 681 sztuk, wykorzystywany przez strony w ramach prowadzonej tzw. wypożyczalni kaset wideo, należy stwierdzić, iż można go zakwalifikować jako niezorganizowany zbiór rzeczy. Jest to bowiem zbiór rzeczy jednorodnych, (kaset wideo) mierzony liczbą wchodzących w jego skład przedmiotów. Jak to wyżej stwierdzono, od woli stron zależy, czy przedmiotem obrotu jest cały zbiór, czy poszczególne rzeczy, wszakże prawo własności dotyczy poszczególnych rzeczy. W konkretnej sprawie chodzi o zniesienie współwłasności kaset wideo wchodzących w skład zbioru. Gdyby tego zniesienia strony dokonały umownie, to od ich woli zależałoby, czy zbiór przejmie jeden z nich, czy też dokonają podziału zbioru w sensie przejęcia poszczególnych kaset na wyłączną własność przez poszczególnych współwłaścicieli. W sytuacji sądowego zniesienia współwłasności rzeczy tworzących niezorganizowany zbiór, podział rzeczy w naturze musi uwzględniać negatywne przesłanki zawarte w art. 211 k.c. tj. sprzeczność z przepisami ustawy, sprzeczność ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy, jak również podział nie może pociągać za sobą zamiany rzeczy lub znacznego zmniejszenia jej wartości. W odniesieniu do niezorganizowanego zbioru rzeczy istotna jest oczywiście przesłanka społeczno-gospodarczego przeznaczenia rzeczy. W konkretnym przypadku nie chodzi o przeznaczenie poszczególnych kaset wideo, lecz całego zbioru kaset, który wykorzystywano w ramach tzw. wypożyczalni kaset. W tym kontekście uzasadniona jest teza, iż zbiór kaset wideo wykorzystywany celem prowadzenia działalności gospodarczej (tzw. wypożyczalnia kaset) stanowi niezorganizowany zbiór rzeczy; dokonując zniesienia wspólności rzeczy wchodzących w skład zbioru przez podział Sąd winien - w ramach art. 211 k.c. - uwzględnić gospodarcze przeznaczenie rzeczy stanowiących niezorganizowany zbiór, które z reguły przemawia za odstąpieniem od podziału, jako sposobu zniesienia współwłasności.

Tej okoliczności Sąd Okręgowy w ogóle nie brał pod uwagę w niniejszej sprawie; nie dokonał w tym względzie ani ustaleń, ani oceny prawnej. Przeciwnie nie poczynił nawet ustaleń, co do tego jakie konkretnie kasety stanowią współwłasność, jaka jest ich wartość, a tym samym jakie konkretnie kasety przyznaje na wyłączną własność wnioskodawcy i uczestniczce postępowania. Praktycznie zatem postanowienie o podział majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej nie nadaje się do wykonania. Zarzuty kasacyjne są zatem usprawiedliwione, co skutkuje uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu (art. 393¹³ k.p.c.).