Wyrok z dnia 1983-06-21 sygn. VI KZP 7/83

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt VI KZP 7/83

Wyrok z dnia 21 czerwca 1983 r.

1. Przedmiotem ochrony art. 255 § 1 k.k. jest zapewnienie prawidłowego wymiaru sprawiedliwości przez zabezpieczenie śledztwa lub dochodzenia przed przedwczesnym rozpowszechnianiem zgromadzonych w tym stadium postępowania wiadomości, co mogłoby utrudnić lub uniemożliwić postępowanie karne lub wykrycie sprawcy przestępstwa. Zakres dóbr chronionych art. 2 pkt 7 ustawy z dnia 31 lipca 1981 r. o kontroli publikacji i widowisk (Dz. U. Nr 20, poz. 99) jest znacznie szerszy. Obejmuje on nie tylko dobra chronione art. 255 § 1 k.k., lecz także cześć i dobre imię każdego obywatela.
2. Ujawnienie wiadomości z postępowania przygotowawczego za zezwoleniem uprawnionego organu procesowego nie stanowi przestępstwa przewidzianego w art. 255 § 1 k.k., mimo że nastąpiło bez zgody innych zainteresowanych stron - w rozumieniu art. 2 pkt 7 cytowanej ustawy.
3. Wiadomościami z postępowania przygotowawczego w rozumieniu art. 255 § 1 k.k. mogą być tylko wiadomości uzyskane przez sprawcę z materiałów dochodzenia lub śledztwa w okresie od wszczęcia postępowania przygotowawczego do rozpoczęcia rozprawy głównej. A zatem ten, kto po rozpoczęciu rozprawy głównej rozpowszechnia publicznie bez zezwolenia wiadomości z postępowania przygotowawczego, pomimo nieujawnienia ich jeszcze na rozprawie, nie popełnia przestępstwa określonego w art. 255 § 1 k.k.
4. Udostępnienie przez prezesa sądu - na podstawie art. 142 § 1 k.p.k. - akt sprawy "innej osobie" nie uprawnia tej osoby do publicznego rozpowszechniania zawartych w nich wiadomości z postępowania przygotowawczego - do czasu rozpoczęcia rozprawy głównej.

Przewodniczący: sędzia W. Żebrowski. Sędziowie: Z. Bartnik Z. Halota, J. Kosiński (sprawozdawca), J. Mikos, W. Ochman, S. Pawela (sprawozdawca).

Prokurator Prokuratury Generalnej: A. Kabat.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu wniosku Prokuratora Generalnego PRL z dnia 19 lutego 1983 r. - skierowanego przez Pierwszego Prezesa na podstawie art. 29 ust. 2 ustawy - z dnia 15 lutego 1962 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 11, poz. 54 z późn. zm.) w celu rozpoznania przez skład siedmiu sędziów - o wydanie uchwały zawierającej odpowiedź na następujące zagadnienia prawne:

,,1. Czy przedmiot ochrony art. 255 § 1 k.k. oraz zakres dóbr chronionych przez art. 2 pkt 7 ustawy z dnia 31 lipca 1981 r. o kontroli publikacji i widowisk (Dz. U. Nr 20, poz. 99) pokrywają się?

2. Czy ujawnienie wiadomości z postępowania przygotowawczego, jednakże bez zgody innych zainteresowanych stron - w rozumieniu art. 2 pkt 7 cytowanej ustawy - stanowi przestępstwo przewidziane w art. 255 § 1 k.k., jeżeli zachowanie sprawcy wyczerpuje ponadto pozostałe znamiona określone w tym przepisie?

3. Czy «wiadomości z postępowania przygotowawczego» w rozumieniu art. 255 § 1 k.k. stanowią tylko wiadomości uzyskane przez sprawcę w toku toczącego się śledztwa lub dochodzenia, czy też są nimi również wiadomości pochodzące ze sprawy skierowanej już do sądu wraz z aktem oskarżenia, jednakże dotychczas nie ujawnione na rozprawie?

4. Czy udostępnienie przez prezesa sądu - na podstawie art. 142 § 1 k.p.k. - akt sprawy «innej osobie» upoważnia tę osobę do ujawnienia zawartych w nich wiadomości z postępowania przygotowawczego?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

W myśl art. 255 § 1 k.k. odpowiedzialności karnej podlega ten, "kto przed rozprawą główną rozpowszechnia publicznie bez zezwolenia wiadomości z postępowania przygotowawczego". Z treści tego przepisu oraz wykładni systemowej wynika, że przedmiotem ochrony art. 255 § 1 k.k. jest dobro wymiaru sprawiedliwości. Przedwczesne rozpowszechnienie wiadomości zgromadzonych w postępowaniu przygotowawczym mogłoby utrudnić lub uniemożliwić postępowanie karne lub wykrycie sprawcy przestępstwa. Publiczne rozpowszechnienie takich wiadomości bez zezwolenia jest karalne. Przepis ten odnosi się tylko do wiadomości z postępowania przygotowawczego, poprzedzającego rozprawę sądową.

Omawiany zakaz nie dotyczy ani samego i aktu popełnienia przestępstwa, ani faktu prowadzenia postępowania przygotowawczego, obejmuje bowiem wyłącznie "wiadomości z postępowania przygotowawczego", to znaczy fakty i oceny mające związek z przedmiotem postępowania karnego, to jest z postępowaniem zmierzającym do wyjaśnienia okoliczności konkretnego przestępstwa oraz ujawnienia jego sprawcy.

Wynika z tego: że przewidziany w art. 255 § 1 k.k. zakaz publicznego rozpowszechniania wiadomości z postępowania przygotowawczego nie dotyczy komunikatów urzędowych wydawanych przez uprawnione do tego organy, pod warunkiem że zawierają one wyłącznie informacje o wszczęciu postępowania przygotowawczego, jego zakończeniu oraz o wniesienia aktu oskarżenia.

Zakres dóbr chronionych art. 2 pkt 7 ustawy z dnia 31 lipca 1981 r. o kontroli publikacji i widowisk (Dz. U. Nr 20, poz. 99) jest znacznie szerszy. Przepis ten stanowi: "Korzystając z wolności słowa i druku w publikacjach i widowiskach nie można (...) ujawnić bez zgody zainteresowanych stron wiadomości z postępowania przygotowawczego oraz rozpowszechniać wiadomości z rozprawy sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności." Wynika z tego, że przepis ten obejmuje nie tylko dobra składające się na. przedmiot ochrony art. 255 § 1 k.k., ale także cześć i dobre imię każdego obywatela.

Naruszenie przewidzianego w art. 2 pkt 7 cytowanej ustawy zakazu ujawniania wiadomości z postępowania przygotowawczego zdarza się nie tylko wtedy, gdy rozpowszechniane wiadomości objęte są przedmiotem ochrony art. 255 § 1 k.k., ale również wówczas, gdy są one chronione przez inne przepisy, np. art. 178 lub 260 k.k., a także przepisy kodeksu cywilnego; osoba zatem naruszająca zakaz zawarty w art. 2 pkt 7 tej ustawy może odpowiadać na podstawie art. 255 § 1 k.k. tylko wtedy, gdy ujawnione przez nią wiadomości pozostają jednocześnie pod ochroną wymienionego art. 255 § 1 k.k.

Pomiędzy art. 255 § 1 k.k. a art. 2 pkt 7 cytowanej ustawy występują różnice dotyczące podmiotu uprawnionego do wyrażenia zgody (zezwolenia) na ujawnienie wiadomości z postępowania przygotowawczego.

Warunkiem odpowiedzialności przewidzianej w art. 255 § 1 k.k. jest rozpowszechnianie publiczne, "bez zezwolenia" wymienionych w nim wiadomości. Z treści omawianej normy wynika, że wspomniane zezwolenie musi pochodzić od organu procesowego, który ma prawo decydować o tym, jakie wiadomości mogą być podane do publicznej wiadomości bez szkody dla postępowania przygotowawczego.

Ze względu na to, że zakaz wynikający z art. 255 § 1 k.k, obowiązuje do momentu rozpoczęcia rozprawy głównej, należy przyjąć, iż po wpłynięciu aktu oskarżenia do sądu wspomnianego zezwolenia może udzielić również sąd właściwy do rozpoznania sprawy lub prezes tego sądu.

Natomiast art. 2 pkt 7 powołanej ustawy łączy sformułowany w nim zakaz ze "zgodą zainteresowanych stron". Ustalenie zakresu pojęcia: "strona zainteresowana" nastręcza trudności, ponieważ powołana ustawa o kontroli publikacji i widowisk nie zawiera wyjaśnienia tego określenia, nie odsyła również w tym zakresie do innych aktów prawnych.

Przy wykładni określenia "strona zainteresowana" występują dwie możliwości. Ze względu na to, że art. 2 pkt 7 cyt. ustawy używa tego określenia w swej zasadniczej części w odniesieniu do postępowania przygotowawczego, można by twierdzić, że należy je interpretować według reguł postępowania karnego sformułowanych w art. 35 i nast. k.p.k. Możliwy do przyjęcia jest również pogląd, że określenie. "strona zainteresowana" odpowiada w omawianej sytuacji pojęciu strony w rozumieniu przepisów da w omawianej sytuacji pojęciu strony w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania administracyjnego.

Powołana ustawa o kontroli publikacji i widowisk adresowana jest do organu administracyjnego, jakim jest Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk, i dotyczy spraw publikacji rozstrzyganych w trybie postępowania administracyjnego. Artykuł 11 tej ustawy stanowi, że: "Postępowanie w sprawach należących do właściwości organów kontroli publikacji i widowisk toczy się według przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, ze zmianami wynikającymi z przepisów niniejszej ustawy." Decyzje dotyczące zakazu publikacji i widowisk mogą być zaskarżone do Naczelnego Sądu Administracyjnego na zasadach i w trybie określonych w kodeksie postępowania administracyjnego (art. 15 cytowanej ustawy).

Wynika z tego, że o tym, kto jest "stroną zainteresowaną" w rozumieniu art. 2 pkt 7 cytowanej ustawy, decydują przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, a w szczególności jego art. 28 i 29. Według tych przepisów stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Stronami mogą być osoby fizyczne i osoby prawne, a jeżeli chodzi o państwowe jednostki organizacyjne oraz organizacje społeczne - również jednostki nie mające osobowości prawnej.

W związku z tymi różnicami unormowań co do podmiotu uprawnionego do wyrażenia zgody (zezwolenia) na ujawnienie wspomnianych wiadomości - istnieje potrzeba ustalenia, jaki jest wpływ ,,zgody zainteresowanej strony" na ujawnienie wiadomości z postępowania przygotowawczego na odpowiedzialność przewidzianą w art. 255 § 1 k.k. Należy wyrazić pogląd, że "zgoda strony zainteresowanej" nie ma wpływu na odpowiedzialność przewidzianą w art. 255 § 1 k.k., gdyż nie mieści się w treści pojęcia: "zezwolenie", przewidzianego w tym przepisie. Zezwolenie bowiem - jak to już stwierdzono - wydaje organ prowadzący postępowanie przygotowawcze, a po wpłynięciu do sądu aktu oskarżenia - sąd lub prezes tego sądu. Ujawnienie zatem wiadomości z postępowania przygotowawczego za zezwoleniem takiego organu procesowego, jednakże bez zgody innych zainteresowanych stron, nie stanowi przestępstwa określonego w art. 255 § 1 k.k.

Wykładnia gramatyczna art. 255 § 1 k.k., a zwłaszcza użytego w nim zwrotu: "przed rozprawą główną", prowadzi do jednoznacznego wniosku, że karalność z tego przepisu ustaje wówczas, gdy rozpowszechnianie bez zezwolenia wiadomości postępowania przygotowawczego następuje po rozpoczęciu rozprawy głównej niezależnie od tego, czy wiadomości te zostały już na rozprawie ujawnione. Stanowisko odmienne, a mianowicie że określona wiadomość z postępowania przygotowawczego może być rozpowszechniona publicznie bez zezwolenia dopiero po jej ujawnieniu w toku rozprawy głównej, nie znajduje uzasadnienia w treści art. 255 1§ 1 k.k., który warunku takiego nie zawiera. Interpretacja taka byłaby więc wykładnią nie tylko rozszerzającą, ale wprost contra legem.

Analizując treść art. 255 § 1 k.k., należy również uwzględnić, że bezpośrednim przedmiotem ochrony omawianej normy prawnej jest zabezpieczenie wymiaru sprawiedliwości przed ujemnymi skutkami przedwczesnego ujawnienia wiadomości z postępowania przygotowawczego. Publiczne bowiem ujawnienie tych wiadomości w czasie toczącego się śledztwa lub dochodzenia mogłoby utrudnić lub niekiedy wręcz uniemożliwić ustalenie faktu popełnienia przestępstwa, istotnych jego okoliczności oraz sprawcy czynu. Po zamknięciu postępowania przygotowawczego i wniesieniu do sądu aktu oskarżenia wraz z zebranym i utrwalonym materiałem dowodowym w sprawie nie zachodzi już obawa powstania przedstawionej sytuacji, i dlatego ustawodawca penalizuje publiczne rozpowszechnianie tych wiadomości tylko do czasu rozpoczęcia rozprawy głównej.

Artykuł 142 § 1 k.p.k. uprawnia strony oraz ich obrońców, pełnomocników i przedstawicieli ustawowych oraz przedstawicieli społecznych, którzy zostali dopuszczeni do udziału w postępowaniu, do udostępnienia im akt sprawy sądowej i sporządzenia z nich odpisów. Innym osobom akta te mogą być udostępniane za zgodą prezesa sądu.

To uprawnienie prezesa sądu do udostępnienia akt "innej osobie" nie zawiera ograniczeń praw tej osoby w zakresie wykorzystywania uzyskanych w ten sposób wiadomości, ale nie oznacza to, że przez udostępnienie akt uchylone zostają inne obowiązujące w tym względzie przepisy, a zwłaszcza art. 255 § 1 k.k. i art. 2 pkt 7 powołanej ustawy. Przewidziana w art. 142 § 1 k.p.k. decyzja prezesa sądu o udostępnieniu akt "innej osobie" nie jest równoznaczna z zezwoleniem przewidzianym w art. 255 § 1 k.k. oraz nie zastępuje zgody "zainteresowanych stron" w rozumieniu art. 2 pkt 7 powołanej ustawy. Wspomniana decyzja uprawnia osobę, której akta zostały udostępnione, jedynie do zapoznania się z materiałami sprawy. Treść art. 142 § 1 k.p.k. decyzja prezesa sądu o udostępnieniu akt "innej osobie" nie jest równoznaczna z zezwoleniem przewidzianym w art. 255 § 1 k.k. oraz nie zastępuje zgody "zainteresowanych stron" w rozumieniu art. 2 pkt 7 powołanej ustawy. Wspomniana decyzja uprawnia osobę, której akta zostały udostępnione, jedynie do zapoznania się z materiałami sprawy. Treść art. 142 1§ 1 k.p.k. jednoznacznie dowodzi, że tak określone uprawnienie dotyczy wszystkich osób wymienionych w tym przepisie. Publiczne rozpowszechnianie zatem uzyskanych w ten lub jakikolwiek inny sposób wiadomości z postępowania przygotowawczego może nastąpić wyłącznie przy zachowaniu warunku wymienionego w art. 255 § 1 k.k., a ich ujawnienie - art. 2 pkt 7 cytowanej ustawy.

Jest oczywiste - wobec uprzednio wyrażonego poglądu - że osoba, której udostępniono akta sprawy sądowej, nie odnosi odpowiedzialności przewidzianej w art. 255 § 1 k.k., jeżeli uzyskane w ten sposób wiadomości z postępowania przygotowawczego będzie rozpowszechniała publicznie po rozpoczęciu rozprawy głównej.

OSNKW 1983 r., Nr 12, poz. 95