Przedmiot ochrony; pokrzywdzony przestępstwem z art 241 k.k.)

W sprawie o przestępstwo z art. 241 § 1 k.k. osoba, której dotyczą ujawnione okoliczności, jest pokrzywdzoną w rozumieniu art. 49 § 1 k.p.k. tylko wtedy, gdy czyn ten jednocześnie wyczerpuje znamiona określone w innym przepisie karnym, którym to przestępstwem lub przestępstwem współukaranym jej dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone.

W doktrynie prawa karnego powszechnie przyjmuje się, że przedmiotem ochrony art. 241 k.k. jest prawidłowe funkcjonowanie organów szeroko pojętego wymiaru sprawiedliwości (B. Kunicka-Michalska: Przestępstwa przeciwko ochronie informacji i wymiarowi sprawiedliwości. Rozdział XXX i XXXIII Kodeksu karnego. Komentarz, Warszawa 2000, s. 21). Trafnie przy tym część komentatorów zwraca uwagę, że dopiero § 2 tego przepisu, oprócz wymiaru sprawiedliwości, wprowadza jako dodatkowy przedmiot ochrony - tajemnicę państwową oraz określone dobro osoby fizycznej (M. Szewczyk w: G. Bogdan, K. Buchała, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, P. Majewski, M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll: Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, Kraków 1999, t. II, s. 836; podobnie R. Góral: Kodeks karny. Praktyczny komentarz. Warszawa 2002, s. 394). Natomiast w odniesieniu do § 1 art. 241 k.k. chodzi o ochronę tajemnicy śledztwa (L. Gardocki: Prawo karne. Warszawa 2003, s. 285) i zabezpieczenie wymiaru sprawiedliwości przed ujemnymi skutkami przedwczesnego ujawnienia wiadomości z postępowania przygotowawczego (O. Chybiński, W. Gutekunst, W. Świda: Prawo karne. Część szczególna, Wrocław - Warszawa 1971, s. 404-405, J. Śliwowski: Prawo karne, Warszawa 1975, s. 541). Jeszcze na gruncie kodeksu karnego z 1932 r. zwracano uwagę, że ujawnienie wiadomości z postępowania przygotowawczego może ujemnie wpłynąć na jego przebieg, m.in. jako źródło sugestii dla świadków (por. L. Peiper: Komentarz do kodeksu karnego, Kraków 1936, s. 339).

Także w orzecznictwie Sądu Najwyższego jednoznacznie odczytywano omawiany przedmiot ochrony wskazując, że przedwczesne ujawnienie wiadomości z postępowania przygotowawczego może utrudnić lub uniemożliwić realizację celów tego postępowania (obecnie określonych w art. 297 § 1 i 2 k.p.k.), a mianowicie ustalenia, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo, wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy, wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie rozmiarów szkody, zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów oraz wyjaśnienie okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 1983 r., VI KZP 7/83, OSNKW 1983, z. 12, poz. 95). W tych warunkach nie ulega wątpliwości, że regulacja art. 241 § 1 k.k. chroni konkretny i określony interes ogólny i nie można wskazać indywidualnych nosicieli dobra stanowiącego przedmiot ochrony tego przepisu. Inaczej przedstawia się sprawa, gdy chodzi o normę § 2 powołanego artykułu. Ujawnienie wiadomości z rozprawy prowadzonej z wyłączeniem jawności narusza przepisy o prowadzeniu rozprawy z wyłączeniem jawności lub orzeczenie sądu o wyłączeniu jawności. Obok interesu wymiaru sprawiedliwości pojawia się jednak dodatkowy przedmiot ochrony związany z powodem, dla którego nastąpiło wyłączenie jawności. Może to być zarówno ważny interes państwa, jak i ważny interes prywatny. Właśnie w tej drugiej sytuacji można będzie mówić o bezpośrednim naruszeniu lub zagrożeniu dobra prawnego konkretnej osoby.

Trzeba jednak podkreślić, że na gruncie art. 241 § 2 k.k., to sam ustawodawca zdecydował o wprowadzeniu prawnokarnej ochrony dobra indywidualnego - obok dobra ogólnego. Uznał bowiem, że publiczne rozpowszechnianie wiadomości z rozprawy prowadzonej z wyłączeniem jawności, obok godzenia w dobro ogólne (interes wymiaru sprawiedliwości, ważny interes państwa) może naruszyć także ważny interes prywatny. Natomiast podobny układ normatywny nie został przewidziany w § 1 tego przepisu. Oznacza to, że wprawdzie publiczne rozpowszechnianie bez zezwolenia wiadomości z postępowania przygotowawczego (zanim zostały ujawnione w postępowaniu sądowym), także może godzić w jakieś indywidualne interesy, ale nie zostały one wymienione jako dobro prawne chronione tym przepisem. Należy wtedy rozważyć, czy nie wchodzi w grę zagadnienie zbiegu przepisów lub zbiegu przestępstw. Przykładowo, publiczne rozpowszechnianie bez zezwolenia wiadomości z postępowania przygotowawczego, może jednocześnie wypełniać znamiona innego przestępstwa, choćby zniesławienia (art. 212 § 1 k.k.). Również w takim przypadku znajdzie zastosowanie ogólna dyrektywa odwołująca się do konieczności prawidłowego ustalenia przedmiotu ochrony. Skoro czyn sprawcy atakuje różne dobra prawne, a więc zarówno prawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości, jak i cześć człowieka, to nic nie przemawia przeciwko temu aby uznać, że obok dobra ogólnego, jakim jest ochrona wymiaru sprawiedliwości przed ujemnymi skutkami wyjawienia wiadomości z postępowania przygotowawczego - występuje także inny przedmiot ochrony w postaci interesów jednostkowych. W takim wypadku jeden czyn narusza różne dobra prawne i w procesie toczącym się w sprawie o takie przestępstwo może wystąpić w charakterze pokrzywdzonego konkretny podmiot, którego dobro prawne zostało naruszone lub zagrożone. Konstrukcja tego rodzaju wymaga, jak wspomniano, uwzględnienia rzeczywistego i pozornego zbiegu przepisów oraz zbiegu przestępstw (W. Daszkiewicz: Prawo karne procesowe. Zagadnienia ogólne, Bydgoszcz 2000, s. 215; szerzej problematykę zbiegu przepisów mających różne przedmioty ochrony omawia W. Posnow, op. cit ., s. 12-18).

Wszystkie powyższe uwagi prowadzą do przekonania, że w sprawie o przestępstwo z art. 241 § 1 k.k. za pokrzywdzonego może być uznana osoba, której dotyczą okoliczności ujawnione z postępowania przygotowawczego tylko wtedy, gdy czyn ten wyczerpuje jednocześnie znamiona określone w innym przepisie, którym to przestępstwem lub przestępstwem współukaranym także jej dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone. W innym przypadku nie da się w sposób sensowny powiązać przedmiotu ochrony art. 241 § 1 k.k. z naruszonym dobrem konkretnej osoby.

Uchwała SN z dnia 21 października 2003 r., I KZP 29/03

Standard: 23998 (pełna treść orzeczenia)

Przedmiotem ochrony art. 255 § 1 k.k. [art. 241 k.k.] jest zapewnienie prawidłowego wymiaru sprawiedliwości przez zabezpieczenie śledztwa lub dochodzenia przed przedwczesnym rozpowszechnianiem zgromadzonych w tym stadium postępowania wiadomości, co mogłoby utrudnić lub uniemożliwić postępowanie karne lub wykrycie sprawcy przestępstwa. 

Wyrok SN z dnia 21 czerwca 1983 r., VI KZP 7/83

Standard: 39795 (pełna treść orzeczenia)