Uchwała z dnia 1985-06-18 sygn. VI KZP 8/85

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt VI KZP 8/85

Uchwała 7 sędziów z dnia 18 czerwca 1985 r.

Umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym nie jest pozbawieniem wolności w myśl art. 256 § 1 k.k.

Przewodniczący: sędzia J. Mikos (sprawozdawca). Sędziowie: J. Gaj, C. Gajewski, S. Kaliński, Z. Kwiecień, J. Ostaś (współsprawozdawca), E. Porębski.

Prokurator Prokuratury Generalnej: A. Kabat.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu przekazanego przez Ministra Sprawiedliwości na podstawie art. 18 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 30 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 45, poz. 241) zagadnienia prawnego, skierowanego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego do rozpoznania przez skład siedmiu sędziów, a mianowicie:

"Czy umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym jest pozbawieniem wolności w myśl art. 256 § 1 k.k.?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

 W myśl art. 256 § 1 k.k., podlega karze ten: "(...) kto uwalnia się sam, będąc pozbawiony wolności albo umieszczony w ośrodku przystosowania społecznego na podstawie orzeczenia sądu lub prawnego nakazu wydanego przez inny organ państwowy".

Ustalona wykładnia art. 256 § 1 k.k. przyjmuje, że określenie "pozbawienie wolności", użyte w tym przepisie, ma szeroki zakres. Obejmuje ono pozbawienie wolności będące wynikiem kary (pozbawienia wolności, kary aresztu wojskowego, kary aresztu za wykroczenia), zastosowania środka zabezpieczającego (art. 100 i 102 k.k.), środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania (art. 217 k.p.k.), środka przymusu w postaci zatrzymania przez MO (art. 206 k.p.k.) oraz umieszczenia w zakładzie leczniczym w celu obserwacji (art. 184 k.p.k.).

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 26 sierpnia 1977 r. - VII KZP 30/77 (OSNKW 1977, z. 9, poz. 94) wyjaśnił, że umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym w myśl obowiązujących przepisów, tj. kodeksu karnego z 1932 r. (rozdział XI), nie jest wprawdzie karą, stanowi jednak środek izolacyjny połączony z faktycznym pozbawieniem wolności. Taki charakter umieszczenia w wymienionym zakładzie, według uchwały, uzasadnia twierdzenie, że stanowi ono pozbawienie wolności w rozumieniu art. 256 § 1 k.k.

Przepisy kodeksu karnego z 1932 r., regulujące odpowiedzialność nieletnich, zostały uchylone ustawą z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. Nr 35, poz. 228). W związku z nowym ujęciem przez tę ustawę umieszczenia w zakładzie poprawczym wyłoniła się potrzeba ponownego rozważenia możliwości stosowania art. 256 § 1 k.k. wobec osoby, która sama uwolniła się z zakładu poprawczego. Łącząca się z tym problematyka stała się przedmiotem pytania Ministra Sprawiedliwości.

W ujęciu cytowanej ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich umieszczenie w zakładzie poprawczym jest jednym z przewidzianych w niej środków zapobiegania i zwalczania demoralizacji oraz przestępczości nieletnich. W myśl art. 5 tej ustawy: "Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środki poprawcze w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym; kara może być orzeczona tylko w wypadkach prawem przewidzianych, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego". Wymieniony przepis oddzielnie mówi o środkach wychowawczych i poprawczych z jednej strony oraz odrębnie o karze - z drugiej strony. Ustawa stanowi następnie, że sąd orzeka o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym (por. np. art. 6), natomiat skazuje go wtedy, gdy wymierza mu karę (por. np. art. 13).

Należy także podkreślić i ten fakt, że z treści przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 maja 1983 r. w sprawie organizacji i zasad pobytu nieletnich w zakładach poprawczych (Dz. U. Nr 26, poz. 126) wyraźnie wynika, iż zakład poprawczy "jest specjalną placówką wychowawczą o charakterze resocjalizacyjnym" (§ 1 rozporządzenia). Natomiast wspomniane rozporządzenie w § 66 przewiduje pięć rodzajów zakładów poprawczych (dopuszczając możliwość tworzenia innych rodzajów zakładów lub ich filii) o różnym stopniu nadzoru wychowawczego, zależnym od stopnia zdemoralizowania nieletniego. Tak np. przykładowo można wskazać, że zakład poprawczy dla nieletnich zdemoralizowanych w mniejszym stopniu prowadzi pracę wychowawczą z wychowankami w środowisku otwartym. Tego typu zakłady poprawcze wykazują duże podobieństwo do zakładów wychowawczych oraz innych placówek opiekuńczo-wychowawczych.

Lektura cytowanej ustawy wskazuje na to, że rezygnuje ona z represji jako środka stosowanego wobec nieletnich. Głównym celem tej ustawy - jak to zresztą wprost wynika z jej art. 3 § 1 - jest dobro nieletniego, rozumiane jako osiągnięcie korzystnych zmian w jego osobowości i zachowaniu się. Zmiany te powinny umożliwić nieletniemu prawidłowy jego rozwój oraz właściwe funkcjonowanie zarówno w życiu osobistym, jak i społecznym. W tej sytuacji utrzymany w ustawie środek poprawczy - umieszczenie w zakładzie poprawczym utracił swój dawny charakter quasi-kary i stał się w istocie swoistym, wyjątkowym środkiem o zadaniach wychowawczych.

Uwzględniając te unormowania, należy stwierdzić, że na ich tle brak wystarczających podstaw do twierdzenia, iż umieszczenie w zakładzie poprawczym wykazuje istotniejsze podobieństwo do kary pozbawienia wolności. Wypływa z tego wniosek, że obowiązujące przepisy nie dają podstaw do uznania, iż umieszczenie w zakładzie poprawczym stanowi pozbawienie wolności w rozumieniu art. 256 § 1 k.k.

Uzupełniając argumenty wynikające z przepisów cytowanej ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich i rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, należy dodatkowo wskazać na spostrzeżenia wynikające z rozważań nawiązujących do przedmiotu ochrony art. 256 § 1 k.k. Wymieniony przepis umieszczony został w rozdziale XXXIII kodeksu karnego, zatytułowanym: "Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości". Rodzajowym przedmiotem ochrony przepisów zgrupowanych w tym rozdziale jest wymiar sprawiedliwości. W wypadku art. 256 § 1 k.k. zaś chodzi o tę postać wymiaru sprawiedliwości, która polega na realizacji państwowego prawa karania.

Wykładnia uwzględniająca tak określony przedmiot ochrony art. 256 § 1 k.k. prowadzi do wniosku, że "pozbawienie wolności", o którym mowa w tym przepisie, musi być aktem wymiaru sprawiedliwości we wskazanym wyżej znaczeniu, tj. realizacji państwowego prawa karania. W świetle wcześniejszych uwag, dotyczących charakteru umieszczenia w zakładzie poprawczym, nie może budzić wątpliwości, że orzeczenie wymienionego środka, nie będącego karą, nie stanowi realizacji owego prawa karania. Wzgląd ten przemawia także za udzieleniem przeczącej odpowiedzi na pytanie sformułowane we wniosku Ministra Sprawiedliwości.

OSNKW 1985 r., Nr 11-12, poz. 86