Uchwała z dnia 1987-11-17 sygn. VI KZP 29/87

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt VI KZP 29/87

Uchwała z dnia 17 listopada 1987 r.

1. O celowości orzeczenia kary dodatkowej podania wyroku do publicznej wiadomości w szczególny sposób powinny decydować - w ramach dyrektyw określonych w art. 50 i 49 k.k. - takie przesłanki, jak: rodzaj i okoliczności popełnionego przestępstwa, uwarunkowania społeczne oraz środowiskowe pokrzywdzonego i sprawcy przestępstwa, reperkusje społeczne wywołane przestępstwem, jak również jego skutki, oraz inne podobne okoliczności, mające wpływ na spełnienie celów kary, w szczególności w zakresie jej społecznego oddziaływania.
2. Przekazanie wyroku do publikacji następuje przez przesłanie właściwemu organowi albo instytucji istotnych części wyroku w takim zakresie, aby w sposób pełny oddawał istotę popełnionego przestępstwa i orzeczonej za to przestępstwo kary.

Przewodniczący: Prezes Izby Karnej B. Dzięcioł. Sędziowie: B. Bartosik, R. Bodecki, W. Gruber, C. Łukaszewicz (współsprawozdawca), J. Mikos (sprawozdawca), W. Ochman.

Prokurator Prokuratury Generalnej: H. Minarczuk

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu skierowanego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego na podstawie art. 18 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 45, poz. 241) wniosku z dnia 9 lipca 1987 r. o wyjaśnienie przez skład siedmiu sędziów zagadnienia prawnego:

"1. Jakie kryteria (przesłanki) powinny rozstrzygać o uznaniu celowości orzeczenia kary dodatkowej podania wyroku do publicznej wiadomości?

2. W jakim zakresie powinien być publikowany wyrok, w szczególności czy publikacja jego może polegać na informacji o istotnej treści wyroku?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

Kara dodatkowa przewidziana w art. 49 k.k. jest jednym ze środków karnych i do jej wymiaru mają zastosowanie ogólne dyrektywy przewidziane w art. 50 k.k., określające także cele kary. Bardziej szczegółowe cele tej kary określone zostały w art. 49 k.k., który nakazuje mieć na względzie przy jej wymiarze przede wszystkim jej społeczne oddziaływanie oraz interes pokrzywdzonego.

Te zatem dwa względy, choć nie jedyne, mają priorytetowe znaczenie przy rozważaniu celowości orzeczenia tej kary dodatkowej.

Przez społeczne oddziaływanie kary należy rozumieć nie tylko dążenie do odstraszania innych osób od popełniania przestępstw lub przestrogę przed konsekwencjami popełnienia przestępstwa (prewencja ogólna w sensie ścisłym) czy ponadto dążenie do spowodowania postępowania sądowego wobec sprawcy przestępstwa, wzrostu poczucia bezpieczeństwa przed zagrożeniem innych jednostek i wzbudzenie zaufania do systemu prawa i jego funkcjonowania (prewencja ogólna w szerszym znaczeniu), lecz także to, że jest to środek wpływający na społeczną świadomość i kulturę prawną, oddziaływując także na poziom etyczny i moralny społeczeństwa w kierunku formowania osobowości ludzkiej przez kształtowanie pozytywnych postaw, a tym samym wzmagający ogólne procesy świadomości społecznej i w związku z tym kształtujący stosunki społeczne.

W świetle tej ustawowej przesłanki celowość orzekania kary dodatkowej przewidzianej w art. 49 k.k. wiązać należy z oceną realności wywołania pożądanych skutków z punktu widzenia społecznego oddziaływania kary, rozważanych nie abstrakcyjnie, lecz z uwzględnieniem życia społecznego, w tym zjawisk o charakterze patologicznym, ich rodzaju i stopnia nasilenia. Na tym tle, gdy ustawa dopuszcza możliwość fakultatywnego orzeczenia tej kary, wymagają wnikliwego rozważenia okoliczności bezpośrednio związane z charakterem przestępstwa, a także z osobą sprawcy. Przy obligatoryjnym charakterze orzekania tej kary rozważania takie mogą i powinny mieć wpływ na określenie sposobu i formy tej kary. Celowość orzeczenia takiej kary dodatkowej może wystąpić między innymi w razie skazania za przestępstwo większej wagi, poważnie zagrażające interesom ogólnym (społeczno-politycznym czy gospodarczym) lub też istotnym interesom indywidualnym. Orzeczenie tej kary może być też celowe w sprawach znanych opinii publicznej, budzących szersze zainteresowanie czy bulwersujących społeczeństwo, określoną grupę społeczną lub zawodową. Uzasadnieniem dla orzeczenia kary dodatkowej przewidzianej w art. 49 k.k. może być także tło kryminogenne konkretnego przestępstwa czy też okoliczności, które sprzyjały jego zaistnieniu, zwłaszcza wtedy, gdy pozostają w związku z szerszymi patologicznymi zjawiskami społecznymi.

Wzgląd na interes pokrzywdzonego jest kolejną ustawową przesłanką, mogącą przemawiać za celowością orzeczenia kary dodatkowej przewidzianej w art. 49 k.k. Wśród okoliczności wymagających ustalenia interesu pokrzywdzonego istotne znaczenie ma charakter przestępstwa i rodzaj naruszonego nim dobra. W tym zakresie należy rozważyć, czy podanie wyroku do publicznej wiadomości w szczególny sposób leży w ogóle w interesie pokrzywdzonego, tj. czy spełni rolę środka dającego mu satysfakcję moralną lub przeciwnie - może przynieść mu szkodę chociażby w postaci krzywdy o charakterze moralnym. Tak np. o ile opublikowanie wyroku w szczególny sposób może dać satysfakcję osobie pobitej z pobudek chuligańskich, napadniętej i ograbionej albo znieważonej, o tyle rozgłos wtedy, gdy chodzi np. o zgwałcenie, najczęściej łączyłby się ze szkodliwościami natury moralnej. Zauważyć ponadto należy, że przekazywane go publikacji obwieszczenia sądowe o realizacji kary dodatkowej przewidzianej w art. 49 k.k. nie powinny naruszać prawa do tajemnicy osobistej osób postronnych, w tym osób pokrzywdzonych, a także świadków czy też członków rodziny oskarżonego. Tajemnicą tą objęte są dane dotyczące kontaktów intymnych tych osób, dane o stanie zdrowia, stanie majątkowym itp.

Niezależnie od tego wskazać należy, że publikowanie w prasie danych osobowych i wizerunku świadków, osób pokrzywdzonych i poszkodowanych, zgodnie z treścią art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24 z późn. zm.) - możliwe jest tylko za zgodą tych osób. Na potrzebę ochrony w postępowaniu karnym interesów procesowych materialnoprawnych pokrzywdzonego zwracają także uwagę wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawach wzmożenia ochrony interesów pokrzywdzonego w postępowaniu sądowym w sprawach karnych (uchwała połączonych Izb Karnej i Wojskowej Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1976 r. - VI KZP 11/75, OSNKW 1977, z. 1-2, poz. 1, teza 4), a gdy chodzi o osoby pokrzywdzone przestępstwem zgwałcenia - wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawach o przestępstwa zgwałcenia (uchwała połączonych Izb Karnej i Wojskowej z dnia 21 grudnia 1972 r. - VI KZP 64/72, OSNKW 1973, z. 2-3, poz. 18). Rozważanie tych wszystkich okoliczności powinno wyprzedzać decyzję o zastosowaniu kary dodatkowej przewidzianej w art. 49 k.k., jak też mieć istotne znaczenie przy wyborze formy i sposobu określenia tej kary dodatkowej.

Jak już wskazano, kara dodatkowa przewidziana w art. 49 k.k. - podobnie jak każda kara - zgodnie z ogólną dyrektywą wynikającą z art. 50 k.k. powinna realizować cel wychowawczy w stosunku do konkretnego sprawcy. Oznacza to potrzebę rozważenia możliwości osiągnięcia tego celu kary - na tle przestępstwa i jego okoliczności, a między innymi postaci winy i stopnia zawinienia, pobudek i sposobu działania sprawcy - w odniesieniu do konkretnej osoby, charakteryzującej się określonymi właściwościami i warunkami osobistymi, uwzględniając jej dotychczasową drogę życiową i reakcję na przestępstwo. Celowość orzeczenia tej kary może np. nie występować w odniesieniu do niektórych sprawców przestępstw nieumyślnych, przypadkowych czy też w ogóle wobec tych, dla których sam fakt skazania jest już dostatecznym środkiem wychowawczego oddziaływania. Z reguły przeciwko celowości orzeczenia tej kary mogą przemawiać takie np. okoliczności, jak samorzutne naprawienie szkody, przeproszenie pokrzywdzonego czy też danie w innej formie wyrazu samokrytycznemu stosunkowi do czynu.

Także okoliczności wpływające na ograniczenie odpowiedzialności karnej z reguły przemawiać będą za odstąpieniem od orzeczenia tej kary, oczywiście wtedy, gdy jest to prawem dopuszczone. Do takich okoliczności m.in. może należeć działanie sprawcy w warunkach ograniczonej poczytalności w rozumieniu art. 25 § 2 k.k., działanie z przekroczeniem granic obrony koniecznej, a także np. prowokacja ze strony pokrzywdzonego czy też niewielka rola w przestępstwie. Nawet wówczas, gdy za celowością orzeczenia tej kary przemawiałaby któraś z innych przesłanek jej orzekania, wzgląd na wychowawczy cel kary może doprowadzić do rezygnacji z jej orzeczenia. W tym zakresie trzeba zaakcentować - nawiązując do treści tego celu kary, jakim jest społeczne jej oddziaływanie - że informacja o wyroku przekazywana do publicznej wiadomości w szczególny sposób spełni wówczas tylko swe zadanie, gdy odsłoni przestępstwo i jego okoliczności, nawiązując do osoby sprawcy ponoszącego odpowiedzialność karną. Jednym z elementów tej odpowiedzialności jest także omawiana kara dodatkowa, co w świadomości społecznej, w wypadku niezasadnego jej orzeczenia, może wywołać określone reakcje, np. przekonanie o bezwzględności czy też schematyzmie w karaniu, natomiast informacja o stosunkowo łagodnej represji karnej zastosowanej wobec danego sprawcy, bez wskazania powodów takiego orzeczenia o karze, może doprowadzić do przekonania o nadmiernej tolerancji w karaniu.

Artykuł 49 k.k. przewiduje możliwość orzeczenia kary dodatkowej podania wyroku do publicznej wiadomości przez odpowiednie obwieszczenie w zakładzie pracy, w czasopiśmie lub w inny stosowny sposób. Wynika z tego, że decyzja co do formy publikacji należy do składu orzekającego. O jej wyborze powinny decydować charakter i okoliczności przestępstwa. Tak np. o ile informacja zawarta w odpisie lub wypisie (wyciągu) wyroku w głośnej sprawie gospodarczej o charakterze aferowym o szerszym zasięgu czy to z uwagi na dziedzinę, w której powstały nadużycia, czy też z uwagi na szerzące się przestępstwa określonego rodzaju, powinna się znaleźć w środkach masowego przekazu o zasięgu ogólnokrajowym, o tyle wyroki w sprawach o przestępstwa w mniejszym stopniu zagrażające interesom ogólnym czy też mniej znane społeczeństwu i nie mające charakteru wzburzającego opinię społeczną w szerszym zakresie powinny być - jeżeli przemawia za tym całokształt okoliczności - publikowane w lokalnych organach informacji masowej albo - podawane do wiadomości publicznej w zakładzie pracy, instytucji, zrzeszeniu itp. Zresztą w orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtował się już jednolity pogląd co do tego, że sąd orzekający każdorazowo powinien rozważyć, orzekając karę dodatkową określoną w art. 49 k.k., w jakiej formie kara ta powinna być wykonana, uwzględniając charakter przestępstwa i jego okoliczności tak, aby spełnione zostały cele tej kary.

Słowo "wyrok" wymienione w treści art. 49 k.k. użyte zostało w sensie szerszym i może także dotyczyć uzasadnienia wyroku lub jego części. O celowości szerszego lub węższego podania - tak rozumianego wyroku - do publicznej wiadomości decyduje sąd orzekający, uwzględniając cele kary w kontekście charakteru i okoliczności przestępstwa w powiązaniu z osobą sprawcy. Pogląd ten zgodny jest ze stanowiskiem wyrażonym w orzecznictwie Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 20 lutego 1970 r. - Rw 123/70, OSNKW 1970, z. 4-5, poz. 41), gdzie Sąd ten stwierdził m.in., że: "Orzekając karę określoną w art. 49 k.k. sąd powinien określić dokładnie w wyroku, jaka część wyroku i ewentualnie uzasadnienia ma być ogłoszona." Węższe rozumienie określenia "wyrok" pozostawałoby w sprzeczności z celem omawianej kary dodatkowej; nie zawsze bowiem opublikowanie wyroku lub jego fragmentu spełniałoby cele, którym powinna służyć kara dodatkowa przewidziana w art. 49 k.k. W związku z tym należy podkreślić, że skoro w art. 49 k.k. użyto słowa "wyrok" (a także w art. 186 § 1 k.k.w.), oznacza to, że przedmiotem publikacji, o której mowa w art. 49 k.k., nie może być informacja o wyroku, lecz tylko wyrok, tj. jego treść, a także ewentualnie w całości lub w części treść uzasadnienia wyroku. Do takiego wniosku prowadzą sformułowania zawarte w przepisach kodeksu karnego wykonawczego (w art. 187 § 1 k.k.w. mowa jest o wypisie wyroku, a w art. 188 § 1 k.k.w. - o odpisie orzeczenia lub jego wyciągu). Mimo niejednolitości terminologii, użytej w tych przepisach, zarówno słowo "wypis", jak i słowo "odpis" czy "wyciąg" nie pozostawiają wątpliwości co do tego, że każda z tych form dotyczy ścisłego przytoczenia treści wyroku w całości lub w części, a nie może oznaczać informacji o wyroku czy też jego omówienia. Za taką interpretacją przemawia znaczenie tych słów w języku polskim; słowo "odpis" oznacza kopię całości dokumentu, słowa "wyciąg" i "wypis" oznaczają odtworzenie części dokumentu, chociaż słowo "wyciąg" może także oznaczać odpis dokumentu (por. "Słownik języka polskiego" pod red. W. Doroszewskiego, t. IX, PWN 1967, s. 1430 oraz t. X, PWN 1968, s. 150).

Orzekając zatem karę dodatkową przewidzianą w art. 49 k.k. i konkretyzując jej kształt ["(...) podanie wyroku do publicznej wiadomości w zakładzie pracy, w czasopiśmie lub w inny stosowny sposób (...)" - art. 49 k.k.], sąd określa zarazem, czy opublikowanie wyroku nastąpi przez przekazanie odpisu czy też odpowiedniego wyciągu (wypisu) z wyroku albo - przez przesłanie do publikacji odpisu (wypisu, wyciągu) z uzasadnienia wyroku. W wypadku gdy uzasadnienie wyroku nie jest sporządzone, określenie sposobu publikacji następuje w trybie art. 186 § 1 k.k.w. Przez "wypis" czy "wyciąg" z wyroku należy rozumieć rozstrzygnięcie sądu z pominięciem komparycji wyroku oraz tych jego części, które dotyczą innych oskarżonych lub innych przestępstw tego samego oskarżonego, jeżeli w związku z nimi nie orzeczono kary dodatkowej określonej w art. 49 k.k. Także i sformułowania związane z kwalifikacją prawną czynu (częstokroć polegające na przytoczeniu wielu przepisów pozostających ze sobą w związku), niezrozumiałe dla osób postronnych, mogą być odpowiednio skrócone (wtedy, gdy nie przekazuje się dla celów publikacji odpisu wyroku), co mieści się w pojęciu "wyciągu" lub "wypisu" z wyroku. Cel prawidłowego poinformowania opinii publicznej o wyroku tym bardziej będzie osiągnięty, im bardziej jasna i zrozumiała będzie treść wyroku przekazanego do publikacji. Oznacza to w praktyce, że skuteczniejszym środkiem osiągnięcia tego celu będzie stosowanie wyciągu lub wypisów z tych części wyroku, które obrazują czyn i karę, nawiązując do osoby konkretnego sprawcy, z pozostawieniem poza publikacją niezrozumiałych dla ogółu pojęć prawnych i przepisów. Jest rzeczą oczywistą, że przeznaczony do publikacji wyrok powinien w szczególności charakteryzować się poprawnością i przejrzystością sformułowań, co ma istotne znaczenie z punktu widzenia realizacji celów, które ma do spełnienia omawiana kara dodatkowa, a służyć będzie również rozwojowi świadomości prawnej wśród szerokich kręgów społeczeństwa.

OSNKW 1988 r., Nr 1, poz. 2