Postanowienie z dnia 1974-03-08 sygn. I CZ 36/74

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CZ 36/74

Postanowienie z dnia 8 marca 1974 r.

Przy sprzedaży nielicytacyjnej z art. 865 k.p.c. komornik nie może udzielać kredytu ani wydawać rzeczy bez zapłaty ceny nabycia, może jednak ustalić w umowie z jednostką gospodarki uspołecznionej sposób rozliczenia bezgotówkowego, z tym zastrzeżeniem, że przejście własności i wydanie rzeczy nastąpi dopiero po dokonaniu zapłaty.

Przewodniczący: sędzia J. Krajewski (sprawozdawca).
Sędziowie: Z. Wasilkowska, S. Dmowski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie sprawy ze skargi Powiatowej Spółdzielni Pracy Usług Wielobranżowych w K. na czynności komornika Sądu Powiatowego dla Warszawy-Pragi na skutek zażalenia Powiatowej Spółdzielni Pracy Usług Wielobranżowych w K. na postanowienie Sądu Powiatowego dla Warszawy-Pragi z dnia 21 grudnia 1972 r., zmienił zaskarżone orzeczenie w części oddalającej skargę w ten sposób, że postanowienie komornika z dnia 24 lipca 1972 r. uchylił w całości.

W toku postępowania egzekucyjnego komornik sądowy dokonał zajęcia części do produkcji długopisów, których wartość została określona na kwotę 148.500 zł. W dniu 21.06.1971 r. Powiatowa Spółdzielnia Pracy Usług Wielobranżowych w K. wystawiła zamówienie na nabycie części zajętych półfabrykatów, przy czym według kopii tego zamówienia transakcja obejmowała towary o wartości 30.000 zł, a należność miała być uregulowana przelewem. Z zamówieniem tym zgłosił się u komornika w dniu 30.07.1971 r. pracownik Spółdzielni Jerzy S. Według treści przedstawionego zamówienia transakcja obejmowała towary o wartości 132.600 zł, a należność miała być uregulowana w drodze inkasa. Na podstawie tak brzmiącego zamówienia i upoważnienia do odbioru komornik wydał okazicielowi towary o wartości 151.000 zł. Jak się później okazało, Jerzy S. przestał pracować w Spółdzielni w dniu 30.06.1971 r., przerobił zamówienie w ten sposób, że powiększył wartość towarów o ponad 100.000 zł, a na miejsce skreślonego słowa "przelewem" wpisał "inkaso", odebrane zaś towary przywłaszczył sobie. Ponadto upoważnienie do odbioru towaru uprawniało go do podjęcia rzeczy nie u komornika sądowego, lecz u komornika Wydziału Finansowego w W.

Pismem z dnia 24.12.1971 r. komornik wezwał Spółdzielnię do zapłaty należności, a po bezskutecznym upływie zakreślonego terminu wydał postanowienie o ściągnięciu należności i skierował egzekucję do rachunku bankowego Spółdzielni. Na podstawie tego zajęcia Narodowy Bank Polski przesłał zajętą kwotę do depozytu sądowego. W skardze na czynności komornika Spółdzielnia domagała się uchylenia postanowienia o ściągnięciu należności. Sąd Powiatowy uchylił to postanowienie tylko co do kwoty 18.400 zł, wychodząc z założenia, że czynność komornika była w zasadzie prawidłowa, skoro działał on w zaufaniu do złożonego zamówienia i osoby odbierającej.

Skoro zaś cena sprzedaży nie została zapłacona, komornik na podstawie art. 865 § 1 k.p.c. miał obowiązek ściągnięcia należności. Ponieważ jednak wydał więcej towarów, niż to wynikało z zamówienia, co do tej części postanowienie komornika było wadliwe.

W toku rozpoznawania zażalenia na to postanowienie Sądu Powiatowego Sąd Wojewódzki na podstawie art. 391 k.p.c. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne: "Czy komornik jako organ prowadzący egzekucję był uprawniony - na podstawie art. 865 KPC - do wydania postanowienia w przedmiocie ściągnięcia z rachunku nabywcy ruchomości w Narodowym Banku Polskim ceny nabycia w formie inkasa bezakceptowego?"

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W związku z przedstawionym zagadnieniem prawnym wyłania się przede wszystkim pytanie, czy komornik mógł wydać postanowienie o ściągnięciu należności, a następnie potraktować je jako tytuł wykonawczy, uprawniający do wszczęcia egzekucji z rachunku bankowego.

Kodeks postępowania cywilnego przewiduje możliwość wydawania przez komornika postanowień, i to nawet takich, które mogą stanowić tytuł egzekucyjny, skoro np. według art. 764 KPC może on ukarać określoną osobę grzywną w wysokości do tysiąca złotych. Nie ma jednak w obowiązującym prawie przepisu, który by pozwalał na traktowanie takich postanowień jako tytułów wykonawczych. Przeciwnie, np. według § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 8 grudnia 1965 r. w sprawie egzekucji sądowej grzywien, kar pieniężnych, opłat sądowych i kosztów postępowania sądowego (Dz.U. Nr 54, poz. 336; zm. Dz.U. z 1969 r. Nr 4, poz. 29) prawomocne orzeczenia nakładające obowiązek uiszczenia grzywny mogą być wykonywane jedynie na polecenie sądu. Nawet tam, gdzie przepisy pozwalają expressis verbis komornikowi ściągnąć określoną kwotę (np. art. 872 § 3 k.p.c.), o ściągnięciu orzeka sąd (art. 873 k.p.c.).

Wynika to z ogólnej zasady, że komornik jest organem wykonawczym sądu.

Komornik zatem, w świetle obowiązujących przepisów kodeksu postępowania cywilnego, nie jest uprawiony do wszczęcia egzekucji na podstawie własnego postanowienia. Jeżeli zachodzi potrzeba wykonania takiego postanowienia, wykonanie może nastąpić wyłącznie na podstawie orzeczenia sądu. Zaskarżona więc czynność komornika, polegająca na dokonaniu zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego dłużnika, nie znajduje oparcia w obowiązujących przepisach.

Pozostaje jeszcze do rozważenia zagadnienie, czy komornik, dokonujący sprzedaży zajętych rzeczy na podstawie art. 865 k.p.c., może określić sposób zapłaty ceny nabycia jako zapłatę w drodze inkasa. Stosownie do cytowanego przepisu, zajęte ruchomości nie używane, stanowiące przedmiot obrotu handlowego, komornik sprzedaje jednostkom handlu uspołecznionego. Przepis ten nie określa sposobu sprzedaży, a zapowiedziane w jego § 3 rozporządzenie wykonawcze nie zostało wydane. W tych warunkach ogólne odesłanie do instytucji sprzedaży mogłoby przemawiać za dopuszczalnością wszelkich sposobów zapłaty ceny nabycia, a więc i inkasa bankowego, skoro taką formę zapłaty przewidują przepisy finansowe obowiązujące jednostki gospodarki uspołecznionej. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 26 maja 1971 r. w sprawie form rozliczeń z tytułów umów sprzedaży, umów dostawy, zlecenia i innych umów pomiędzy jednostkami gospodarki uspołecznionej (Dz.U. Nr 14, poz. 137), nakładające na te jednostki obowiązek rozliczeń bezgotówkowych ponad kwotę 5.000 zł (§ 2), rozróżnia dwa rodzaje inkasa bankowego: inkaso bezakceptowe, gdy chodzi i zapłatę należności opartych na tytułach egzekucyjnych sądowych, arbitrażowych lub administracyjnych (§ 5 ust. 5), oraz inkaso uzależnione od akceptu dłużnika (§ 5 ust. 1).

Istota inkasa akceptowego polega na tym, że jeśli dłużnik odmówi akceptacji, bank zwraca wierzycielowi żądanie zapłaty. Transponowanie tej instytucji na grunt art. 865 k.p.c. mogłoby prowadzić do sytuacji, w której komornik wydałby sprzedany towar i mógłby nie otrzymać należności. Zachodziłaby wtedy konieczność poszukiwania należności w szczególnej drodze, która nie musiałaby gwarantować otrzymania zapłaty (np. w razie niewypłacalności słabej finansowo spółdzielni).

Przy wykładni art. 865 k.p.c. z tego punktu widzenia należy mieć na uwadze, iż dokonywana w tym trybie sprzedaż ma szczególny charakter, jako że jest dokonywana w toku egzekucji, która w sposób szybki i pewny ma prowadzić do realizacji wyroku. Brak w tym zakresie szczegółowych przepisów co do formy sprzedaży zmusza do zastosowania analogii.

Cel sprzedaży z art. 865 k.p.c. przekonuje, iż instytucja ta zastępuje licytację w tych sytuacjach, w których ustawodawca nie chce, aby określone rzeczy stały się przedmiotem obrotu nieuspołecznionego. Na taki cel instytucji wskazuje okoliczność, że sprzedaż rzeczy używanych odbywa się z reguły w drodze licytacji oraz że w razie niemożności sprzedaży w trybie przewidzianym przez art. 865 KPC także przedmioty nie używane muszą być sprzedane w drodze licytacji (art. 867). Bliskość obu instytucji uzasadnia wniosek, iż do kwestii nie uregulowanych w art. 865 k.p.c. należy stosować przez analogię przepisy o sprzedaży w drodze licytacji publicznej.

Obowiązujący w omawianym zakresie art. 871 k.p.c. stanowi, iż nabywca na licytacji musi zapłacić cenę nabycia natychmiast, a gdy przekracza ona kwotę 5.000 zł, reszta ceny musi być zapłacona do godziny dwunastej dnia następnego. Z przepisu tego wynika niewątpliwy wniosek, że wydanie rzeczy nie może nastąpić bez uiszczenia ceny nabycia. Takie uregulowanie pozostaje w zgodzie z istotą i celem egzekucji, która przecież nie może prowadzić do dalszego procesu o zapłacenie ceny nabycia.

Z drugiej jednak strony przepis art. 871 k.p.c. nie może być wykładany w sposób rygorystyczny w tym rozumieniu, że wyłączałby obrót bezgotówkowy. Skoro - wedle postanowień cyt. rozporządzenia Ministra Finansów - jednostki gospodarki uspołecznionej muszą dokonywać rozliczeń w sposób bezgotówkowy, to wymaganie to musi się również odnosić do nabycia na licytacji publicznej i w drodze sprzedaży nielicytacyjnej. Należy zatem cytowany przepis interpretować w ten sposób, aby jego wykładnia uwzględniała w dostateczny sposób oba wymagania: umożliwiała jednostkom gospodarki uspołecznionej obrót bezgotówkowy, jednocześnie zaś respektowała szczególny charakter sprzedaży egzekucyjnej.

Z celu więc postępowania egzekucyjnego oraz przepisów rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 26 maja 1971 r. w sprawie form rozliczeń z tytułu umów sprzedaży, umów dostawy, zlecenia i innych umów pomiędzy jednostkami gospodarki uspołecznionej (Dz.U. Nr 14, poz. 137) wynika, że przy sprzedaży nielicytacyjnej z art. 865 KPC komornik nie może udzielić kredytu ani wydawać rzeczy bez zapłaty ceny nabycia, może jednak ustalać w umowie z jednostką gospodarki uspołecznionej przewidziany w cyt. rozporządzeniu sposób rozliczenia bezgotówkowego, z tym zastrzeżeniem, że przejście własności i wydanie rzeczy nastąpi dopiero po dokonaniu zapłaty. Skoro komornik, wychodząc z odmiennych założeń, wydał rzecz bez otrzymania zapłaty, czynność tę należy uznać za wadliwą. Z powyższych względów, na podstawie art. 767 k.p.c., orzeczono jak w sentencji.

OSNCP 1975 nr 3, poz. 39