Uchwała z dnia 1991-04-18 sygn. I KZP 2/91

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt  I KZP 2/91

Uchwała z dnia 18 kwietnia 1991 r.

Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych i społecznych, polegające na czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego (lub osoby do pomocy mu przybranej) w związku z pełnieniem obowiązków służbowych albo na użyciu przemocy w celu zmuszenia funkcjonariusza publicznego (osoby do pomocy mu przybranej) do zaniechania prawnej czynności służbowej, nie są podobnymi - w rozumieniu art. 120 § 2 k.k. - do przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu, określonych w rozdziale XXI kodeksu karnego, jeżeli nie spowodowały uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia.

Przewodniczący: sędzia J. Bratoszewski. Sędziowie: L. Kubicki (sprawozdawca), H. Kwaśny.

Prokurator w Ministerstwie Sprawiedliwości: R. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Sławomira G., oskarżonego z art. 234 § 1 k.k. w zw. z art. 60 § 1 i art. 59 § 1 k.k., po rozpoznaniu przekazanego na podstawie art. 390 § 1 k.p.k. przez Sąd Wojewódzki w Siedlcach - postanowieniem z dnia 3 stycznia 1991 r. - zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

"Czy czynności wykonawcze przestępstw, polegające na naruszeniu nietykalności cielesnej w sprawach o przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych i społecznych, uważać należy za podobne - w rozumieniu art. 120 § 2 k.k. - do przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu określonych w rozdziale XXI kodeksu karnego?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

 Uzasadnienie

 Przedstawiając zagadnienie podobieństwa - w rozumieniu art. 120 § 2 k.k. - niektórych typów przestępstw przeciwko działalności instytucji państwowych i społecznych z przestępstwami przeciwko życiu i zdrowiu, Sąd Wojewódzki w Siedlcach w przedstawionym pytaniu problem ten nietrafnie ujął w sferze podobieństwa przedmiotu czynności wykonawczej porównywanych przestępstw, podczas gdy analiza podobieństwa przestępstw w rozumieniu art. 120 § 2 k.k. dotyczyć może jedynie tożsamości lub rodzajowej bliskości przedmiotu dobra chronionego (przedmiotu ochrony), przeciwko któremu porównywane przestępstwa są skierowane. Samo podobieństwo przedmiotu czynności wykonawczej porównywanych przestępstw nie może przesądzać o podobieństwie ich przedmiotu ochrony.

Dokonując analizy podobieństwa dóbr chronionych w porównywanych przepisach prawnokarnych, należy mieć przede wszystkim na względzie doniosłe konsekwencje prawne, jakie wynikają dla sprawcy w razie uznania, że popełnione przez niego przestępstwa są podobne. Konsekwencje takiego uznania polegają oczywiście na pogorszeniu sytuacji sprawcy przestępstw podobnych w porównaniu z sytuacją sprawcy, który jest również sprawcą "powrotnym", jednakże popełnionych przez niego przestępstw nie uznano za podobne. Z tych względów wykładnia kryteriów podobieństwa przestępstw, określonych w art. 120 § 2 k.k., powinna być podporządkowana rygorom wykładni zwężającej.

Uwzględnienie tych rygorów jest tym bardziej konieczne, gdy ustalenie podobieństwa opierane jest nie na kryterium tożsamości dobra chronionego, lecz na kryterium jego "rodzajowej bliskości". Kryterium to zawiera ustawowe elementy, które są szczególnie nieostre. Element "bliskości" jest przecież z natury rzeczy stopniowalny, mogą więc występować różne stopnie "bliskości" rodzaju dobra chronionego. Na okoliczność tę zwrócono uwagę w uchwale Połączonych Izb: Karnej i Wojskowej Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 1978 r. - VII KZP 23/77 (OSNKW 1977, z. 1, poz. 1), w której stwierdzono, że uznając "podobieństwo przestępstw (...) należy mieć na względzie tylko znaczną bliskość rodzajową porównywanych dóbr". Podobnie element "rodzajowej" przynależności dobra chronionego uznać należy za bardzo cenny. Trafnie więc wskazuje się w doktrynie, że należy przejawiać jak najdalej idącą ostrożność przy uznawaniu podobieństwa przestępstw na podstawie kryterium "zbliżenia rodzajowego" dóbr prawnie chronionych. W dotychczasowej praktyce sądowej ostrożność ta nie zawsze była przejawiana w należytym stopniu.

Przedmiotem ochrony przestępstw określonych w art. 233-235 k.k. jest powaga i prawidłowa działalność instytucji państwowych lub społecznych realizowana w postaci spełniania przez funkcjonariusza publicznego obowiązków służbowych lub wykonywania prawnych czynności służbowych. Przedmiotem wzmożonej ochrony jest pełnienie obowiązków służbowych przez funkcjonariuszy organów powołanych do ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego (art. 234 k.k.). Strona przedmiotowa tych przestępstw polega na czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego (lub osoby do pomocy mu przybranej) albo m.in. na użyciu wobec niego przemocy.

Zarówno czynna napaść, jak też użycie przemocy wobec funkcjonariusza publicznego na ogół łączy się z naruszeniem jego nietykalności cielesnej. W wypadku jednak tych przestępstw nietykalność cielesna jednostki - jako jej dobro osobiste - nie stanowi dobra bezpośrednio chronionego tymi przepisami, gdyż przedmiotem ochrony jest tu przede wszystkim nietykalność funkcjonariusza publicznego, personifikującego powagę i ustawowo ustalone kompetencje określonej instytucji państwowej lub społecznej. W związku z tym przyjąć należy, że przedmiot ochrony przestępstw określonych w art. 233-235 k.k. nie jest zbliżony rodzajowo z przedmiotem ochrony przestępstwa przewidzianego w art. 182 k.k., gdyż w tym ostatnim przepisie dobrem chronionym jest inny rodzaj wartości, a mianowicie jedno z podstawowych dóbr osobistych człowieka - jego nietykalność jako atrybut autonomii i godności jednostki ludzkiej.

Z tych względów nie można także uznać podobieństwa przestępstwa określonego w art. 182 k.k. z przestępstwami przeciwko życiu i zdrowiu, określonymi w rozdziale XXI kodeksu karnego. W odniesieniu do tych przestępstw na ogół także zachodzi podobieństwo przedmiotu czynności wykonawczej, lecz przedmioty ochrony przedstawionych tu czynów karalnych są rodzajowo różne. Życie i zdrowie człowieka jest dobrem prawnym rodzajowo odmiennym od dobra prawnego w postaci poczucia autonomii i godności ludzkiej.

Czynna napaść lub użycie przemocy wobec funkcjonariusza publicznego może jednak godzić - obok przedmiotu ochrony w postaci powagi i prawidłowej działalności instytucji - również w życie i zdrowie człowieka. Na możliwość jednoczesnego naruszenia przez tego rodzaju działanie obu wymienionych przedmiotów ochrony wskazał wyraźnie ustawodawca w dyspozycji art. 234 § 2 k.k. W tych zaś wypadkach, gdy przestępstwo określone w art. 233 lub 235 k.k. polega również na uszkodzeniu ciała lub rozstroju zdrowia, zastosowanie ma art. 10 k.k. W sytuacjach więc, w których przestępstwa określone w art. 233-235 k.k. spowodowały naruszenie przedmiotu ochrony objętego rozdziałem XXI kodeksu karnego, może występować podobieństwo tych przestępstw, na co wskazano w podjętej przez Sąd Najwyższy uchwale.

OSNKW 1991 r., Nr 7-9, poz. 35