Postanowienie z dnia 2011-07-06 sygn. IV KO 51/11

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV KO 51/11

Postanowienie

z dnia 6 lipca 2011 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Wiesław Kozielewicz (sprawozdawca).

Sędziowie: SN Michał Laskowski, SA Roman Sądej.

Sąd Najwyższy - Izba Karna w Warszawie na posiedzeniu po rozpoznaniu wniosku Prokuratora Apelacyjnego w Krakowie o wznowienie postępowania w sprawie Łukasza K. zakończonej prawomocnym postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 15 maja 2008 r., w przedmiocie określenia kwalifikacji prawnej czynu według prawa polskiego oraz określenia kary podlegającej wykonaniu

postanawia:

1. wznowić postępowanie w przedmiocie określenia kary podlegającej wykonaniu według prawa polskiego, zakończone postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 15 maja 2008 r.;
2. uchylić postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 15 maja 2008 r., oraz utrzymane nim w mocy postanowienie Sądu Okręgowego w N. z dnia 21 kwietnia 2008 r., w części dotyczącej określenia kary podlegającej wykonaniu i w tym zakresie sprawę skazanego Łukasza K. przekazać Sądowi Okręgowemu w N. do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w M. wyrokiem z dnia 24 maja 2006 r., uznał Łukasza K. winnym nielegalnego przewiezienia z Amsterdamu do Madrytu 832 gramów heroiny. Za czyn ten, stanowiący przestępstwo przeciwko zdrowiu publicznemu, określony w art. 369 i 369-6 (o) hiszpańskiego Kodeksu karnego, wymierzył mu karę 9 lat i jednego dnia pozbawienia wolności.

Na podstawie Konwencji o przekazywaniu osób skazanych sporządzonej w Strasburgu dnia 21 marca 1983 r. (Dz. U. z 1995, Nr 51, poz. 279) przeprowadzono postępowanie w sprawie przejęcia do wykonania w Polsce kary pozbawienia wolności orzeczonej wobec Łukasza K. Sąd Okręgowy w N., na podstawie art. 609 § 1 k.p.k. i art. 611 § 1 k.p.k. oraz art. 611a k.p.k., uznał za dopuszczalne przejęcie na terytorium Polski do dalszego wykonania kary 9 lat i 1 dnia pozbawienia wolności (postanowienie z dnia 2 października 2007 r. Następnie Sąd Okręgowy w N. wydał w dniu 21 kwietnia 2008 r., na mocy art. 114 § 4 k.k. i art. 611c § 1 k.p.k., postanowienie w zakresie określenia kwalifikacji prawnej czynu według prawa polskiego, za który ścigany został skazany wyrokiem Sądu Okręgowego w M., oraz określenia kary podlegającej wykonaniu. Przyjął, że czyn przypisany Łukaszowi K. wyczerpuje znamiona przestępstwa z art. 55 ust. 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485 ze zm.) i określił wymiar podlegającej wykonaniu w Polsce kary pozbawienia wolności na 9 lat, zaliczając jednocześnie na poczet tak orzeczonej kary okres rzeczywistego pozbawienia wolności na terenie Hiszpanii i terenie Polski od dnia 15 sierpnia 2005 r. do dnia 21 kwietnia 2008 r. Rozstrzygnięcie to utrzymał w mocy Sąd Apelacyjny ostanowieniem z dnia 15 maja 2008 r. Koniec odbywania orzeczonej wobec skazanego Łukasza K. kary przypada na dzień 15 sierpnia 2014 r. W trakcie odbywania tak określonej dalszej części kary na terytorium Polski doszło w Hiszpanii do zmiany ustawy, na mocy której został skazany Łukasz K. Ustawa Ley Organica 5/2010 z dnia 22 czerwca 2010 r. zmieniła hiszpański Kodeks karny, stanowiąc, że przestępstwo przeciwko zdrowiu publicznemu dotyczące substancji powodujących poważny uszczerbek na zdrowiu i w znacznej ilości, ścigane na mocy art. 368 i 369 ust. 1 (6) wymienionego Kodeksu karnego, zagrożone jest karą pozbawienia wolności od lat 6 i jednego dnia do lat 9, a gdy nałożona kara pozbawienia wolności przekracza tę granicę, podlega rewizji. Zgodnie z przepisem końcowym (art. 7) ustawa ta zobowiązuje do "rewizji prawomocnych wyroków skazujących wydanych wcześniej, na mocy których skazany odbywa karę". Na tej podstawie Sąd Okręgowy w M. postanowieniem z dnia 30 listopada 2010 r., obniżył wymiar kary orzeczonej wobec Łukasza K. z 9 lat i jednego dnia na 6 lat i jeden dzień. To prawomocne orzeczenie weszło w życie w dniu 23 grudnia 2010 r. Według tego orzeczenia zakończenie kary powinno nastąpić z dniem 15 sierpnia 2011 r.

W dniu 3 czerwca 2011 r. do Sądu Najwyższego wpłynął wniosek Prokuratora Apelacyjnego o wznowienie postępowania zakończonego postanowieniem Sądu Okręgowego w N. z dnia 21 kwietnia 2008 r., utrzymanym w mocy przez Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 15 maja 2008 r. Na zasadzie art. 540 § 1 pkt 2 lit. b k.p.k. oraz art. 547 § 2 k.p.k. Prokurator Apelacyjny wniósł o wznowienie postępowania w przedmiocie określenia wysokości kary pozbawienia wolności orzeczonej wobec Łukasza K. podlegającej wykonaniu na terytorium Polski oraz o uchylenie wymienionych wyżej postanowień Sądu Okręgowego w N. i Sądu Apelacyjnego, i przekazanie sprawy do Sądu Okręgowego w N. do ponownego rozpoznania. Skarżący podniósł, że wobec zmiany prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w M., stanowiącego podstawę wykonania kary pozbawienia wolności przez Łukasza K. w Polsce, zaistniały przesłanki do ponownego określenia kary pozbawienia wolności podlegającej wykonaniu w Polsce.

Sąd Najwyższy zważył co następuje.

Wniosek Prokuratora Apelacyjnego należy uznać za zasadny.

Aktualnie skazany Łukasz K. odbywa karę 9 lat i jednego dnia pozbawienia wolności orzeczoną przez Sąd Okręgowy w M. Wymiar tej kary w Hiszpanii został jednak zmieniony i obecnie kara orzeczona wobec Łukasza K. przez Sąd Okręgowy w M. w sprawie o sygn. (...) wynosi 6 lat i jeden dzień pozbawienia wolności.

Konwencja o przekazywaniu osób skazanych sporządzona w Strasburgu dnia 21 marca 1983 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 51, poz. 279, dalej powoływana jako konwencja strasburska) przewiduje w art. 9 ust. 1, że w razie przekazania skazanego do wykonywania kary w innym państwie właściwe organy państwa wykonania powinny:

a) bądź wykonywać karę w dalszym ciągu niezwłocznie lub na podstawie orzeczenia sądowego lub administracyjnego na warunkach określonych w 10 (tryb adaptacji, tzw. "proste przekazanie"),

b) bądź w drodze postępowania sądowego lub administracyjnego przekształcić skazanie w orzeczenie państwa wykonania, zastępując karę wymierzoną w państwie skazania karą przewidzianą przez prawo państwa wykonania za takie samo przestępstwo, na warunkach określonych w 11 (tryb przekształcenia, tzw. exequatur).

Skazany Łukasz K. przekazany został do Polski w trybie art. 9 ust. 1 lit. b w zw. z art. 11 konwencji strasburskiej (...). W wypadku przekształcenia kary w trybie art. 11 konwencji strasburskiej stosuje się przepisy proceduralne państwa wykonania. Ten tryb przekazania pozwala na zastąpienie kary orzeczonej w jednym państwie karą najbardziej odpowiednią zgodnie z prawem wewnętrznym państwa wykonania. Przy przekształceniu kary właściwe organy:

a) są związane ustaleniami stanu faktycznego, wynikającymi w sposób wyraźny lub dorozumiany z orzeczenia wydanego w państwie skazania,

b) nie mogą przekształcić kary pozbawienia wolności w karę o charakterze majątkowym,

c) uwzględniają okres pozbawienia wolności odbyty przez skazanego oraz

d) nie mogą pogarszać sytuacji skazanego ani nie są związane dolną granicą wymiaru kary przewidzianej przez prawo państwa wykonania za popełnione przestępstwo lub przestępstwa.

Sąd Okręgowy w N., orzekając o wykonaniu wobec skazanego kary 9 lat i jednego dnia pozbawienia wolności przekształcił ją na karę 9 lat pozbawienia wolności, jako karę najbardziej odpowiadającą wymierzonej przez Sąd Okręgowy w M. i zgodną z wymaganiami konwencji strasburskiej.

Zgodnie z przepisami prawa polskiego przekształcenie kary wobec osoby przekazanej na podstawie art. 11 konwencji strasburskiej (ale również w sytuacji gdy przekazanie nastąpi w trybie art. 10 konwencji strasburskiej) odbywa się w ten sposób, że na mocy art. 611c § 1 i 2 k.p.k. po przejęciu orzeczenia do wykonania sąd określa kwalifikację prawną czynu według prawa polskiego oraz karę lub środek podlegające wykonaniu i ich wymiar. Określając karę lub środek podlegające wykonaniu, sąd stosuje unormowania zawarte w art. 114 § 4 k.k. Celem orzekania w trybie art. 611c k.p.k. jest dostosowanie przejętego orzeczenia do polskiego systemu prawnego, aby w ten sposób umożliwić jego wykonanie w Polsce. Określenie kwalifikacji prawnej czynu według prawa polskiego, w trybie art. 611c § 1 k.p.k. w zw. z art. 11 konwencji strasburskiej, nie jest ponownym osądzaniem skazanego, lecz zastąpieniem kary wymierzonej w państwie skazania, karą przewidzianą przez prawo państwa wykonania za takie samo przestępstwo (por. Z Barwina, Glosa do uchwały SN z dnia 3 marca 2009 r., I KZP 30/08, Cz.PKiNP 2009, nr 2, s. 137; L. Gardocki, Zarys prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 1985, s. 102-104, s. 229; M. Hudzik, Glosa do postanowienia SN z dnia 27 kwietnia 2005 r., IV KK 89/05, WPP 2005, nr 3, s. 152; H. Kuczyńska, Wybrane problemy przekazywania skazanych na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego, Palestra 2006, nr 9-10, s. 51-54; M. Płachta, Przekazywanie skazanych pomiędzy państwami, Kraków 2003, s. 588-589; S. Steinborn w: J. Grajewski, L. K. Paprzycki, S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom II, Warszawa 2010, s. 1051-1057).

Z powyższego wynika, że Sąd Okręgowy w N. jedynie orzekł o wykonaniu kary wymierzonej przez Sąd Okręgowy w M. Sam prawomocny wyrok skazujący, stanowiący podstawę do wykonywania kary na terytorium RP, wydany został właśnie przez ten ostatni sąd. Przekazanie skazanego do wykonania wyroku nie oznacza, że państwo przekazujące traci możliwość wpływania na wysokość lub rodzaj kary orzeczonej wobec skazanego. Co więcej, tylko ono jest właściwe do dokonywania ewentualnych korekt takiego orzeczenia. Nie ulega więc wątpliwości, że tylko Sąd Okręgowy w M. miał możliwość wpływania na wysokość kary orzeczonej wyrokiem skazującym wydanym przez ten Sąd. Również art. 13 konwencji strasburskiej stanowi, że państwo skazania jest wyłącznie właściwe w przedmiocie dopuszczalności postępowania zmierzającego do zmiany orzeczenia.

Zgodnie z art. 114 § 4 k.k., jeżeli nastąpiło przejęcie obywatela polskiego, skazanego prawomocnie przez sąd obcego państwa, do wykonania wyroku na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, sąd określa według polskiego prawa kwalifikację prawną czynu oraz podlegającą wykonaniu karę lub inny środek przewidziany w tej ustawie; podstawę określenia kary lub środka podlegającego wykonaniu stanowi wyrok wydany przez sąd państwa obcego, kara grożąca za taki czyn w polskim prawie, okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą oraz wykonana tam kara lub inny środek, z uwzględnieniem różnic na korzyść skazanego. Sąd polski określa więc wymiar kary przede wszystkim biorąc pod uwagę wyrok sądu państwa obcego. W sytuacji zatem, gdy kara wymierzona przez sąd państwa obcego (Hiszpanii) uległa zmianie, zmieniły się również przesłanki, na których Sąd Okręgowy w N. opierał swoje rozstrzygnięcie. Okazało się, że aktualnie skazany odbywa karę w wymiarze wyższym niż kara, którą orzeczono w decyzji rewidującej wyrok skazujący w zakresie wymiaru kary. Wprawdzie kara, którą obecnie odbywa skazany nie przekracza maksimum przewidzianego w kodeksie karnym Hiszpanii, bowiem obecnie czyn określony w art. 369 i 369-6 (o) hiszpańskiego Kodeksu karnego zagrożony jest karą od 6 lat i jednego dnia do 9 lat, a Sąd Okręgowy w N. działając na podstawie art. 611c k.p.k. jako karę do wykonania na terytorium RP określił 9 lat pozbawienia wolności, jednak nie ulega wątpliwości, że państwo przyjmujące skazanego nie może zaostrzać kary wymierzonej w państwie skazania, za względu na rodzaj lub wymiar. Co więcej, z konwencji strasburskiej wynika zakaz pogarszania sytuacji skazanego. W obecnej sytuacji nie ulega wątpliwości, że konieczne jest ponowne orzeczenie o wysokości przekazanej do wykonania kary.

W opisanej sytuacji, aby sąd mógł ponownie wypowiedzieć się co do wysokości kary, którą powinien odbywać skazany Łukasz K., konieczne okazało się wznowienie postępowania w przedmiocie określenia wysokości kary pozbawienia wolności orzeczonej wobec Łukasza K. podlegającej wykonaniu na terytorium Polski na podstawie art. 540 § 1 pkt. 2 lit. b k.p.k. w zw. z art. 11 ust. 1 konwencji strasburskiej, uchylenie postanowienia Sądu Okręgowego w N. z dnia 21 kwietnia 2008 r. oraz postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 15 maja 2008 r. i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Okręgowemu w N. do ponownego rozpoznania.

Zauważyć jednak należy, że w polskim prawie karnym procesowym brak podstawy prawnej wprost pozwalającej na wzruszenie prawomocności postanowienia sądu o określeniu kwalifikacji prawnej i wymiaru kary na podstawie art. 611c k.p.k. i art. 114 § 4 k.k., w przypadku, gdy wyrok sądu państwa obcego uległ zmianie. Orzeczenie sądu państwa obcego nie może być w żadnym razie uznane za "rozstrzygnięcie organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez RP", o którym mowa w art. 540 § 2 k.p.k., a który to przepis daje odrębną podstawę prawną do wznowienia postępowania karnego.

Przypomnieć należy, że z mocy art. 540 § 1 pkt. 2 lit. b k.p.k. postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem wznawia się, jeżeli po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody nie znane przedtem sądowi, wskazujące na to, że skazanego skazano za przestępstwo zagrożone karą surowszą. Przepis ten znajdzie więc zastosowanie w sytuacji, gdy zakwalifikowano czyn z przepisu przewidującego surowszą karę niż norma, którą rzeczywiście naruszył (T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Warszawa 2008, s. 1138). Nowe fakty lub dowody będące tu podstawą wzruszenia wyroku i wznowienia postępowania mają więc podważać poprzednio dokonane ustalenia i uzasadniać przyjęcie z wysokim prawdopodobieństwem, że w wyniku wznowienia postępowania zapadnie orzeczenie odmienne od poprzedniego, zwłaszcza uniewinniające lub skazujące za przestępstwo zagrożone karą łagodniejszą (J. Grajewski w: J. Grajewski, L. K. Paprzycki, S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom II, Warszawa 2010, s. 359).

Wprawdzie przyjmuje się, że instytucja wznowienia postępowania ma zasadniczo zastosowanie do postępowań zakończonych prawomocnym orzeczeniem rozstrzygającym o odpowiedzialności karnej, to nie ulega wątpliwości, że może również znaleźć zastosowanie także i do tych postępowań, które są prowadzone po uprawomocnieniu się orzeczenia rozstrzygającego o fakcie głównym, np. do postępowań wykonawczych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2010 r., III KO 96/09). Nic nie stoi na przeszkodzie, by na podstawie art. 540 § 1 pkt 2 lit. b k.p.k. w zw. z art. 10 ust. 1 konwencji strasburskiej wznowić zakończone prawomocnym orzeczeniem postępowanie toczące się na podstawie art. 114 § 4 k.k. i art. 611c § 1 k.p.k. w sprawie określenia kwalifikacji prawnej czynu według prawa polskiego oraz określenia kary podlegającej wykonaniu, gdy po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody nie znane przedtem sądowi, wskazujące na to, że skazanego przekazanego Rzeczypospolitej Polskiej w celu odbycia przez niego kary pozbawienia wolności, przejęto na podstawie wyroku skazującego go za przestępstwo zagrożone karą surowszą, niż jest nią zagrożone obecnie. Zastosowanie przepisu art. 540 § 1 pkt 2 lit. b k.p.k. do tego postępowania będzie miało miejsce na zasadzie analogii, gdyż de facto nie miało miejsce "skazanie" przez sąd polski, bowiem skazania dokonał sąd hiszpański. Nie miało też miejsca skazanie "za przestępstwo zagrożone karą surowszą", gdyż podstawą orzekania Sądu Okręgowego w N. nie była ustawa hiszpańska, a przepisy prawa polskiego. W istocie więc sąd będzie tu orzekał na podstawie nie przepisu ustawy przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność karną, a na podstawie treści orzeczenia, które ulegało zmianie w wyniku zmiany ustawy. Brak jednak innej podstawy prawnej, która mogłaby tu znaleźć zastosowanie. Nie może mieć tu zastosowania art. 4 § 2 k.k., który mówi o tym, że jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie. Sąd polski nie orzeka bowiem na podstawie przepisów prawa materialnego, a jedynie przekształca karę wymierzoną przez sąd państwa obcego w karę opierającą się na polskiej kwalifikacji prawnej.

Na kanwie rozważanego stanu wyłania się też kwestia zakresu, w jakim sprawa powinna zostać wznowiona i przekazana sądom do ponownego rozpoznania. Chodzi o odpowiedź na pytanie, czy w tym wypadku nie powinno mieć miejsca ponowne wszczęcie całego postępowania w przedmiocie dopuszczalności przejęcia wyroku do wykonania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Sąd Najwyższy uznał, że powtórzeniu powinna podlegać tylko procedura dotycząca rozstrzygnięcia o karze, prowadzona na podstawie art. 611c k.p.k. Orzeczenie wydane przez Sąd Okręgowy w M. nie stanowiło bowiem wyroku ponownie skazującego Łukasza K., lecz jest jedynie postanowieniem "rewidującym" wymiar kary. Sam wyrok skazujący, przekazany do wykonania na terytorium RP, nie ulegał zmianie, ani nie został zastąpiony nowym wyrokiem, o czym zresztą mowa w samym orzeczeniu rewidującym wymiar kary: "w wyżej przytoczonej sprawie wydano wyrok, który jest prawomocny w każdym przypadku, którego część normatywna brzmi: "orzekamy, że należy skazać i skazujemy K. Łukasza", a następnie, w części dotyczącej zmiany wprowadzonej do wymiaru kary: "w oparciu o te same powody, z jakich w wyroku ustalono karę pozbawienia wolności, należy dokonać rewizji w odniesieniu do nowego wymiaru kary nakładając karę 6 lat i 1 dnia pozbawienia wolności".

Jak już wspomniano wyżej, celem orzekania w trybie art. 611c k.p.k. jest dostosowanie przejętego orzeczenia do polskiego systemu prawnego w drodze przekształcenia (lub adaptacji) orzeczenia wydanego przez sąd obcego w orzeczenie zgodne z prawem państwa, w którym ma być ono wykonane. Procedura przekształcenia kary polega na zastąpieniu kary wymierzonej w państwie skazania sankcją przewidzianą przez prawo państwa wykonania za takie samo przestępstwo. Zdaniem Sądu Najwyższego w przypadku, gdy kara wymierzona w państwie obcym ulega zmianie, jest oczywiste, że procedura przekształcenia kary powinno zostać przeprowadzona ponownie. Określając ponownie na podstawie art. 114 § 4 k.k. podlegającą wykonaniu karę lub inny środek przewidziany w tej ustawie według polskiego prawa, sąd powinien wziąć pod uwagę nowy wymiar kary orzeczonej przez sąd państwa obcego. Należało zatem wznowić postępowanie jedynie w przedmiocie określenia wysokości kary pozbawienia wolności orzeczonej wobec Łukasza K. podlegającej wykonaniu na terytorium Polski, gdyż omawiane dane, wynikające z orzeczenia Sądu Okręgowego w M., przesłanego Sądowi Okręgowemu w N., wskazują na zaistnienie dużego prawdopodobieństwa tego, że w wyniku wznowienia postępowania w sprawie określenia kary podlegającej wykonaniu zapadnie orzeczenie odmienne od poprzedniego (wymierzające łagodniejszą karę za przestępstwo popełnione przez Łukasza K.).