Przejęcie obywatela polskiego, skazanego przez sąd państwa obcego do wykonania wyroku (art. 114 § 4 k.k.)

Rozstrzyganie w przedmiocie przyjęcia do wykonania w Polsce kary orzeczonej wobec polskiego obywatela przez Sąd Krajowy w Görlitz - Republika Federalna Niemiec odbywa się na podstawie Konwencji o przekazywaniu osób skazanych, sporządzonej w Strasburgu dnia 21 marca 1983 r.(Konwencja Strasburska) oraz Protokołu dodatkowego do tej Konwencji, sporządzonego w Strasburgu dnia 18 grudnia 1997 r.

Stosownie do art. 9 ust. 1 tej Konwencji, właściwe organy państwa wykonania powinny:

a) bądź wykonywać karę w dalszym ciągu niezwłocznie lub na podstawie orzeczenia sądowego lub administracyjnego na warunkach określonych w art. 10,

b) bądź w drodze postępowania sądowego lub administracyjnego przekształcić skazanie w orzeczenie państwa wykonania, zastępując karę wymierzoną w państwie skazania karą przewidzianą przez prawo państwa wykonania za takie samo przestępstwo, na warunkach określonych w art. 11 (konwersja).

Adresatem przepisów Konwencji Strasburskiej są państwa - strony (art. 26 Konwencji Wiedeńskiej - Prawo traktatów). Ta umowa międzynarodowa nie formułuje praw podmiotowych osób, nie zawiera przepisów adresowanych do sądu (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2009 r., I KZP 30/08, OSNKW 2009, z. 4, poz. 26), nadających się do bezpośredniego stosowania (self executing). Implementując rozwiązania konwencyjne ustawodawca polski, w interesującym tu zakresie, uregulował w art. 608-611f k.p.k. kwestię przejęcia do wykonania orzeczeń sądowych innych państw, skazujących obywateli polskich za przestępstwa. Rozwiązania normujące w art.611c k.p.k. procedurę exequatur nie są sprzeczne z art. 9-11 Konwencji Strasburskiej. Treść tych przepisów prawa polskiego, a także art. 114 § 4 k.k. musi być odczytywana z uwzględnieniem regulacji konwencyjnych.

Przyjęcie do wykonania w Rzeczypospolitej Polskiej kary orzeczonej wobec osoby przez sąd obcego państwa odbywa się niejako dwuetapowo. Najpierw sąd rozstrzyga o dopuszczalności przyjęcia do wykonania takiej kary na podstawie art. 611a k.p.k. i art. 611b k.p.k., a następnie, po przyjęciu orzeczenia do wykonania, o kwalifikacji prawnej czynu według prawa polskiego i wymiarze kary podlegającej wykonaniu (art. 611c k.p.k.).

Sąd określając tryb wykonania kary, w zasadzie, nie zajmuje się więc przesłankami dopuszczalności przejęcia orzeczenia do wykonania w Polsce, ponieważ o tym już prawomocnie rozstrzygnięto na poprzednim etapie.

W realiach niniejszej sprawy, Sąd w postanowieniu z dnia 15 czerwca 2015 r., stwierdził, nie czyniąc żadnych zastrzeżeń, że dopuszczalne jest wykonanie wyroku Sądu Krajowego w Görlitz - Republika Federalna Niemiec orzekającego wobec Roberta J. karę dożywotniego pozbawienia wolności za zabójstwo w zbiegu z usiłowaniem wymuszenia rozbójniczego w ciężkim wypadku ze skutkiem śmiertelnym oraz rozbojem ze skutkiem śmiertelnym.

Jak już wskazano, w drugim etapie, na podstawie art. 114 § 4 k.k. w zw. z art. 611c § 2 k.p.k., sąd określa tylko kwalifikację prawną czynu według polskiego prawa oraz podlegającą wykonaniu karę (lub inny środek przewidziany w tej ustawie), biorąc za podstawę:

- wyrok wydany przez sąd państwa obcego,

- karę grożącą za taki czyn w polskim prawie,

- okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą oraz wykonaną tam karę lub inny środek,

-uwzględniając różnice na korzyść skazanego.

Zgodnie z art. 11 ust. 1 Konwencji Strasburskiej w wypadku przekształcenia kary właściwe organy:

a) są związane ustaleniami stanu faktycznego, wynikającymi w sposób wyraźny lub dorozumiany z orzeczenia wydanego w państwie skazania,

b) nie mogą przekształcić kary pozbawienia wolności w karę o charakterze majątkowym, uwzględniają okres pozbawienia wolności odbyty przez skazanego oraz c) nie mogą pogarszać sytuacji skazanego ani nie są związane dolną granicą wymiaru kary przewidzianej przez prawo państwa wykonania za popełnione przestępstwo lub przestępstwa.

Sąd Apelacyjny podziela pogląd, że przyjęty przez krajowego ustawodawcę model określania kary podlegającej wykonaniu według prawa polskiego nie przewiduje wymierzania kary na nowo, stosownie do art. 53 k.k., (por. postanowienie SN z dnia 27 kwietnia 2005 r., IV KK 89/05, postanowienie SA w Gdańsku, z dnia 15 marca 2011 r., II AKz 163/11), ale adaptację tej orzeczonej przez sąd obcego państwa przy uwzględnieniu przesłanek wymienionych w art. 114 § 4 k.k. w zw. z art. 611c § 2 k.p.k. z możliwymi, acz wyjątkowymi, korektami na korzyść skazanego.

Wysłowiony w art. 114 § 4 k.k. nakaz uwzględniania różnic na korzyść skazanego, a w art. 11 ust. 1 pkt 4 Konwencji Strasburskiej zakaz pogarszania sytuacji skazanego nie są tożsame. Ten pierwszy pozwala na rozstrzyganie w kierunku poprawy sytuacji skazanego.

Wskazany nakaz i zakaz, co nie powinno budzić wątpliwości, odnoszą się nie do wszelkich okoliczności oddziałujących na położenie skazanego, ale tych które są relewantne w procesie exequatur, a więc istotnych dla określenia kwalifikacji prawnej czynu i wymiaru kary (środka określonego ustawowo) w państwie wykonania, ponieważ to o nich wtedy sąd orzeka. Chodzi zatem o treść wyroku sądu państwa skazania (w tym konsekwencje ustalonej tam wyraźnie lub dorozumianie podstawy faktycznej), orzeczoną tam karę podlegającą wykonaniu, karę grożącą za taki czyn w Polsce (w tym w relacji do kary grożącej w państwie skazania), okres faktycznego pozbawienia wolności za granicą, wykonaną tam karę (w tym warunki jej wykonywania).

Czym innym jest jednak przejęcie do wykonania kary orzeczonej w państwie skazania i określenie w procedurze exequatur kary jaka ma być wykonywana w Polsce, a czym innym samo późniejsze wykonywanie kary, do którego stosuje się prawo państwa wykonania i jedynie to państwo jest właściwe do podejmowania decyzji w tym zakresie (art. 9 ust. 3 Konwencji Strasburskiej).

W polskim systemie prawnym warunkowe przedterminowego zwolnienie jest w zasadzie instytucją prawa karnego wykonawczego ponieważ rozstrzyga o nim sąd penitencjarny w postępowaniu wykonawczym na podstawie innych przesłanek niż w wypadku wymiaru kary. Jak zauważył Sąd Najwyższy w uchwale pełnego składu Izby Karnej z dnia 11 listopada 1999 r., I KZP 15/98, dopóki decyzji o warunkowym przedterminowym zwolnieniu nie podjęto, dopóty nie można mówić o nabyciu przez osobę skazaną uprawnień, które mogłyby podlegać ochronie. Z reguły więc kwestia porównywania minimalnych okresów po których skazany mógłby ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbywania reszty kary, w państwie skazania i w państwie wykonania, nie będzie istotna w procedurze adaptacji kary na podstawie art. 114 § 4 k.k. w zw. z art. 611c § 2 k.p.k., w takim zakresie, w jakim warunki zwolnienia z odbycia reszty kary nie będą elementem wymiaru kary określonym w wyroku państwa skazania i podlegającym adaptacji w trybie exequatur (por. decyzję Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, z dnia 23 października 2012 r., 498/10, Ciok przeciwko Polsce, Lex nr 1285211). Takim elementem współtworzącym wymiar kary będzie np. ustanowienie w wyroku skazującym ograniczeń warunkowego przedterminowego zwolnienia na podstawie art. 77 § 2 k.k.(por. postanowienie SN z dnia 22 listopada 2001 r., II KKN 152/01). Podobnie konieczne będzie uwzględnienie w procesie adaptacji kary zaaprobowanego przez Ministra Sprawiedliwości RP (art. 9 ust. 2 Konwencji Strasburskiej) wniosku właściwego organu państwa skazania dotyczącego tej okoliczności.

Wymiar kary obejmuje rozstrzygnięcie co do kary i innych środków o charakterze represyjnym, w zakresie wyboru ich rodzaju i rozmiaru oraz rozstrzygnięcie wszelkich pozostałych kwestii związanych z tą karą lub z tymi środkami (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2009 r., I KZP 30/08).

Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze zobowiązany był, orzekając na podstawie art. 611c § 1 k.p.k. o karze podlegającej wykonaniu w Polsce, respektować te zawarte w wyroku Państwa skazania wyraźne i dorozumiane ustalenia dotyczące minimalnego okresu pozbawienia wolności po odbyciu którego skazanemu może być udzielone warunkowe przedterminowe zwolnienie (art. 114 § 4 k.k. w zw. z art. 611c § 2 k.p.k., art. 11 ust. 1 lit. a Konwencji Strasburskiej) zwłaszcza, gdy wcześniej rozstrzygnięto o dopuszczalności przejęcia tego wyroku do wykonania bez zastrzeżeń lub ograniczeń, a skazany został przekazany do Polski w celu wykonania kary orzeczonej przez Sąd zagraniczny wbrew swej woli.

Postanowienie SA we Wrocławiu z dnia 16 grudnia 2015 r., II AKz 488/15

Standard: 27529 (pełna treść orzeczenia)