Postanowienie z dnia 2002-02-12 sygn. I CZ 223/01

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CZ 223/01

Postanowienie z dnia 12 lutego 2002 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Tadeusz Wiśniewski.

Sędziowie: SN Henryk Pietrzkowski, SA Anna Owczarek (spr.).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Polskiego Towarzystwa T. przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Starostę Powiatu B. i Dyrektora B. Parku Narodowego w U. o zawarcie umowy wieczystego użytkowania i przeniesienia prawa własności, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 12 lutego 2002 r., zażalenia powoda na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 26 października 2001 r.;

uchyla zaskarżone postanowienie.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 26 października 2001 r. Sąd Apelacyjny odrzucił kasację z uwagi na wartość przedmiotu zaskarżenia (4.200 zł), niższą od wyznaczonej przepisem art. 392¹ § 1 k.p.c.

Zażalenie na powyższe orzeczenie wniósł powód. Dochodząc uchylenia postanowienia zarzucił:

- naruszenie art. 19 § 2  k.p.c. w związku z art. 25 § 1  i 3  k.p.c. przez przyjęcie że wartość przedmiotu sporu ustalona przez sąd pierwszej instancji nie jest wiążąca w dalszym postępowaniu sądowym,

- naruszenie art. 26  k.p.c. przez ponowne ustalenie wartości przedmiotu sporu przez sąd drugiej instancji mimo jej ustalenia przez Sąd pierwszej instancji,

- naruszenie art. 25 § 1  k.p.c. przez przyjęcie że nie jest dopuszczalne pośrednie orzeczenie o ustaleniu wartości przedmiotu sporu w postanowieniu o stwierdzeniu niewłaściwości i przekazaniu sprawy sądowi właściwemu,

- naruszenie art. 200 § 2  w zw. z art. 26  k.p.c. przez przyjęcie, że sąd wyższego rzędu jest uprawniony po przekazaniu mu sprawy do zbadania wartości przedmiotu sporu po jej sprawdzeniu przez sąd niższego rzędu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Orzeczenie Sądu Apelacyjnego zapadło w dniu 6 września 2001 r. Do złożenia kasacji mają zatem zastosowanie przepisy kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu obowiązującym po 1 lipca 2000 r. (art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji - Dz. U. Nr 48, poz. 554). Dopuszczalność kasacji wyznaczają kryteria przedmiotowe i wartości przedmiotu zaskarżenia wynikające z art. 392¹ k.p.c.

Poza sporem pozostaje charakter obecnej sprawy. Powództwo o zobowiązanie Skarbu Państwa do złożenia oświadczenia woli o oddaniu w użytkowanie wieczyste wydzielonej po podziale nieruchomości gruntowej i przeniesieniu nieodpłatnie własności wzniesionych na niej budynków i urządzeń, oparte na art. 207 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednol. Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543), dotyczy ukształtowania stosunków prawnych, gdyż jego przedmiotem jest żądanie ich nawiązania. Kasacja w sprawie o ukształtowanie stosunków prawnych, jako sprawie o prawa majątkowe w rozumieniu art. 392¹ § 1 k.p.c., jest dopuszczalna jedynie w wypadku, gdy wartość przedmiotu zaskarżenia przekracza dziesięć tysięcy złotych, a w sprawach gospodarczych dwadzieścia tysięcy złotych. Powszechnie przyjmuje się w orzecznictwie, że wartość przedmiotu zaskarżenia w kasacji, jeżeli kwestionowane jest rozstrzygnięcie sądu apelacyjnego w całości a żądanie zachowało tożsamość, pokrywa się z wartością przedmiotu zaskarżenia wskazaną w apelacji (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1996 r., I CKN 21/96, OSN 1997 Nr 4, poz. 42, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1997 r., III CZ 25/97, OSN 1997 Nr 10, poz. 162, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 1998 r., I CZ 151/98, OSNC 1999 Nr 5, poz. 95).

W pozwie wartość przedmiotu sporu oznaczono kwotą 4.200,- zł. Załącznik do pozwu wskazywał wartość budynków w kwocie 37.948,75 zł Sąd Rejonowy w L., nie wydając postanowienia o sprawdzeniu wartości sporu, uznał swą niewłaściwość i przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu w Krośnie. W uzasadnieniu stwierdził, że wartość przekracza 10.000,- zł "co wynika z karty środka trwałego". Sąd Wojewódzki nie podjął dalszych czynności w zakresie sprawdzenia wartości przedmiotu sporu prawidłowości przekazania sprawy i przystąpił do jej rozpoznania. Powództwo uwzględniono w całości. Apelacja pozwanego nie oznaczała wartości przedmiotu zaskarżenia. Nie zawierała także wniosku o rozpoznanie postanowienia w przedmiocie przekazania sprawy według właściwości Sądowi Wojewódzkiemu, opartego na zarzucie naruszenia art. 17 pkt 4 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym w dacie jego podejmowania (art. 380 k.p.c.). Sąd drugiej instancji zmienił zaskarżone orzeczenie i powództwo oddalił. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia - dokonując z urzędu oceny czy nie doszło do nieważności postępowania - stwierdził, że w toku postępowania przed Sądem Rejonowym nie doszło do sprawdzenia wartości przedmiotu sporu z urzędu, ani na zarzut pozwanego, stąd sprawę rozpoznano z naruszeniem przepisów o właściwości rzeczowej, co nie doprowadziło do nieważności (art. 379 pkt 6 k.p.c.). Kasacja wskazuje jako wartość przedmiotu zaskarżenia kwotę 37.948,75 zł.

Niewątpliwym jest, że Sąd Rejonowy w L. sprawdzając z urzędu wartość przedmiotu sporu oznaczona przez powoda dopuścił się uchybień, gdyż nie wydał postanowienia w przedmiocie zarządzenia dochodzenia, wymaganego w myśl art. 25 § 1 k.p.c., a następnie zaniechał jej oznaczenia określoną kwotą pieniężną w formie samodzielnego orzeczenia lub w postanowieniu o przekazaniu sprawy sądowi właściwemu. Jedynie pośrednio w uzasadnieniu wskazał, że przyjmuje kwotę wynikającą z dokumentu załączonego do pozwu. Wadliwości powyższe nie oznaczają jednak, że czynność sądowa polegająca na sprawdzeniu i ustaleniu wartości przedmiotu sporu nie została podjęta, względnie że w braku właściwej formy może być uznana za czynność nie istniejącą (non existens).

W następstwie jej dokonania sprawę rozpoznał Sąd Wojewódzki (Okręgowy) w Krośnie. Sąd ten, działając jako sąd pierwszej instancji wyższego rzędu, był uprawniony do badania z urzędu prawidłowości obliczenia wartości przedmiotu sporu dla własnych potrzeb, w tym oceny podstawy przekazania mu sprawy do rozpoznania. Negatywny jego wynik prowadziłby do przekazania sprawy z powrotem do sądu pierwszej instancji niższego rzędu (art. 200 § 2 k.p.c.). Badanie to nie wymaga podjęcia formalnej czynności sądowej i wydania orzeczenia. O jego przeprowadzeniu świadczy fakt przyjęcia sprawy do rozpoznania. Konsekwentnie nastąpiło utrwalenie właściwości sądu (perpetuatio fori - art. 15 § 1 k.p.c.) i ustalenie wartości przedmiotu sporu ze skutkiem niedopuszczalności ponownego jej badania w dalszym toku postępowania (art. 26 k.p.c.).

Postanowienia w przedmiocie ustalenia wartości przedmiotu sporu i przekazania sprawy według właściwości sądowi wyższego rzędu, którego przesłanką jest ustalenie wartości przedmiotu sporu w innej wysokości jak wskazana w pozwie, nie podlegają zaskarżeniu zażaleniem (art. 394 § 1 k.p.c., por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 1968 r. III CZP 31/68, OSN 1969, Nr 5, poz. 87). Dyspozycja art. 15 § 1 i 26 k.p.c. wyłącza ponadto możliwość stosowania art. 359 k.p.c., zezwalającego na uchylenie lub zmianę postanowień nie kończących postępowania w sprawie wskutek zmiany okoliczności sprawy. Wątpliwość budzi natomiast kwestia czy dopuszczalne jest badanie wskazanych postanowień w toku kontroli instancyjnej po wydaniu orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Zgodnie z art. 363 § 2 k.p.c., mimo niedopuszczalności odrębnego zaskarżenia, nie stają się prawomocne postanowienia podlegające rozpoznaniu przez sąd drugiej instancji, gdy sąd ten rozpoznaje sprawę, w której je wydano. W doktrynie określa się ten stan jako warunkowe przesunięcie prawomocności postanowień do momentu uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Sąd Najwyższy w obecnym składzie opowiada się za poglądem, że postanowienia sądu pierwszej instancji w przedmiocie ustalenia wartości przedmiotu sporu po sprawdzeniu oraz przekazania sprawy właściwemu sądowi wyższego rzędu, którego przesłanką było ustalenie wartości przedmiotu sporu w kwocie wyższej od wskazanej w pozwie podlegają - co do zasady - rozpoznaniu w postępowaniu apelacyjnym tylko na podstawie art. 380 k.p.c., to jest na wniosek strony i gdy miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Badanie z urzędu w aspekcie przesłanek nieważności postępowania z uwagi na treść art. 379 pkt 6 k.p.c. nie jest możliwe.

W toku postępowania przed sądem drugiej instancji wniosek taki nie został zgłoszony. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie jednak w uzasadnieniu wyroku stwierdził, że nie doszło do sprawdzenia wartości przedmiotu sporu, sprawa została rozpoznana przez sąd niewłaściwy co nie wywołało skutku procesowego w postaci nieważności postępowania. Powszechnie akceptowane jest stanowisko doktryny i orzecznictwa, że przy badaniu dopuszczalności kasacji nie jest możliwe przedstawianie i badanie zarzutów dotyczących orzeczenia zaskarżonego kasacją. Poddają się one kontroli kasacyjnej dopiero przy rozpoznawaniu tego środka odwoławczego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2001 r. I CZ 11/01, nie publ.). Pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku co do wartości przedmiotu sporu pozostaje zatem bez wpływu na ocenę powyższej kwestii w obecnym postępowaniu zażaleniowym.

Zbędne jest zajmowanie stanowiska co do możliwości stosowania art. 380 k.p.c. wprost w postępowaniu przed Sądem Najwyższym, wywołanym wniesieniem zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające kasację, co do której istnieją rozbieżności w orzecznictwie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2000 r. I CZ 259/99 nie publ., postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 1999 r. I CZ 91/99 OSP 2000, poz. 70). Brak bowiem postanowienia sądu odwoławczego o sprawdzeniu i ustaleniu wartości przedmiotu sporu. Jego wydanie było niedopuszczalne z uwagi na ograniczenie terminu wynikające z art. 25 § 1 i 2 k.p.c. Z powyższą czynnością nie może być utożsamione badanie wartości przedmiotu zaskarżenia wskazanej w kasacji, które obejmuje jedynie kontrolę podstaw wyliczenia.

Konkludując uznać należy, że wartość przedmiotu zaskarżenia odpowiada w obecnej sprawie kwocie 37.948,75 zł, tj. wartości przedmiotu sporu pozytywnie zweryfikowanej przez sąd pierwszej instancji wyższego rzędu. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie, który odwołał się do wartości przedmiotu sporu wskazanej w pozwie, jest wadliwe stąd podlega uchyleniu na podstawie art. 386 § 1 w zw. z art. 397 § 2, 393¹⁹ k.p.c.