Wyrok z dnia 2004-11-18 sygn. V CK 243/04

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CK 243/04

Wyrok z dnia 18 listopada 2004 r.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Stowarzyszenia Autorów (…) w W. przeciwko Michałowi K. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 4 listopada 2004 r. kasacji pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego w (...) z dnia 12 listopada 2003 r. I ACa (...) - uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w (...) do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Powód dochodzi od pozwanego zapłaty wynagrodzenia autorskiego z tytułu odbioru, nadawanego przez organizacje radiowe, programu radiowego w sklepie pozwanego.

Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo uznając, że powód nie wykazał, aby pozwany uzyskał korzyści majątkowe z tytułu odbioru programu radiowego w miejscu ogólnie dostępnym, a ciężar dowodu zaistnienia tej przesłanki spoczywał na powodzie.

Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację powoda i wyrokiem reformatoryjnym uwzględnił powództwo.

W ocenie Sądu odwoławczego, na pozwanym spoczywał obowiązek wykazania, że udostępnianie w prowadzonym przez niego sklepie audycji radiowych za pomocą posiadanych urządzeń nie łączy się z osiąganiem przez pozwanego korzyści majątkowych.

Zdaniem Sądu drugiej instancji, odtwarzanie w sklepie programów radiowych może wpływać na decyzje konsumenckie i tym samym ma co najmniej pośrednio wpływ na wielkość obrotów placówki. Odwołując się do załączonego do akt sprawy opracowania B. Kwarciaka oraz wyników przeważającej części badań prowadzonych nad tą problematyką, Sąd drugiej instancji stwierdził, że nie sposób przyjmować, by odbiór audycji radiowych w miejscu ogólnodostępnym nie łączył się choć pośrednio z osiąganiem korzyści majątkowych, a tym samym by zwalniał z obowiązku zapłaty wynagrodzenia autorskiego. Sąd odwoławczy stwierdził, że pozwany - wbrew spoczywającemu na nim obowiązkowi - nie wykazał zaistnienia przesłanki z art. 24 ust. 2 prawa autorskiego tj. nieosiągania korzyści majątkowych z publicznego odbioru audycji radiowych.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, stosownym wynagrodzeniem w rozumieniu art. 79 ust. 1 pr. aut. jest wynagrodzenie, jakie otrzymałby autor, gdyby naruszający jego prawa zawarł z nim umowę o korzystanie z utworu w zakresie dokonanego naruszenia. Takim wynagrodzeniem jest, w ocenie Sądu odwoławczego, zaproponowane pozwanemu w ramach propozycji zawarcia umowy o wynagrodzenie ustalone według tabeli wynagrodzeń autorskich, obowiązujących w okresie objętym pozwem (1999 - 2001), a stosowanej w tym czasie do wszystkich podmiotów zainteresowanych.

Kasacja pozwanego oparta została na obu podstawach kasacyjnych.

W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej skarżący zarzucił obrazę art. 6 k.c. w związku z art. 24 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie w następstwie uznania, że na pozwanym ciąży obowiązek udowodnienia faktów, z których powód wywodzi skutki prawne, a mianowicie faktu, iż poprzez osiąganie korzyści majątkowych pozwany narusza warunki licencji ustawowej z art. 24 ust. 2 powołanej ustawy.

Zarzut naruszenia art. 79 ust. 1 w związku z art. 108 ust. 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych uzasadniono jego niewłaściwym zastosowaniem wskutek przyjęcia, że stosownym wynagrodzeniem, o którym mowa w art. 79 ust. 1 ustawy, jest wynagrodzenie wskazane w Tabelach Wynagrodzeń Autorskich z 25 III 1988 r., pomimo że tabele te nie obowiązują na gruncie obowiązującej ustawy z 4 II 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

W ramach drugiej podstawy kasacyjnej pozwany zarzucił naruszenie art. 228 § 1 k.p.c. oraz art. 278 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. poprzez uznanie za fakt niewymagający dowodu, że muzyka wpływa na decyzje klientów, mimo że ustalenie tych okoliczności wymaga wiadomości specjalnych uzasadniających konieczność powołania biegłego.

Obrazę przepisu art. 328 § 2 k.p.c. uzasadniono pominięciem przedstawienia okoliczności ustalonych przez Sąd Apelacyjny, a w szczególności brakiem wskazania, czy fakt wpływu odbioru audycji radiowych w sklepie na osiąganie korzyści majątkowych został uznany przez Sąd za notoryjny czy za udowodniony przez powoda i na podstawie jakich dowodów, a nadto brakiem wskazania przyczyn niewzięcia pod uwagę dowodów osobowych oraz podstaw udowodnienia wysokości dochodzonego roszczenia.

W uzasadnieniu kasacji pozwany wywodzi, że to powód powinien był wykazać naruszenie przez pozwanego licencji ustawowej, skoro dochodzi roszczenia z tego tytułu. W ocenie skarżącego, z art. 24 ust. 2 ustawy nie wynika, że ustawodawca przyjął domniemanie, iż publiczny odbiór wiąże się z osiąganiem korzyści majątkowych.

Nadto pozwany podkreśla, że określenie wysokości żądanego wynagrodzenia na podstawie tabel wynagrodzeń nie znajduje oparcia w ustawie, a należne wynagrodzenie powinien określić Sąd w oparciu o art. 110 ustawy, a więc przy uwzględnieniu wysokości wpływów osiąganych z korzystania z utworów. Wysokość korzyści osiągniętych przez pozwanego z tego tytułu powinien wykazać powód, czego nie uczynił, wywodzi skarżący, twierdząc zarazem, że z samego faktu odbioru muzyki nie można wywodzić oczywistości związku przyczynowego ani powstania dodatkowych korzyści.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja zasługiwała na uwzględnienie wobec trafności niektórych spośród przytoczonych w niej zarzutów.

Powód wywodzi swoje roszczenie o zapłatę wynagrodzenia z faktu korzystania z utworów przez pozwanego poprzez ich publiczne udostępnianie w sklepie pozwanego, a więc w miejscu ogólnie dostępnym, za pomocą urządzeń do odbioru programu radiowego. Uwzględniając treść art. 17 i art. 21 ust. 1 i ust. 21 ustawy z 4 II 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Dz. U. z 2000 r., Nr 80, poz. 904 ze zm. (zwanej dalej "pr. aut."), stwierdzić należy, że publiczne udostępnianie utworów w taki sposób, że każdy może mieć do nich dostęp w wybranym przez siebie czasie pobytu w sklepie pozwanego, może odbywać się wyłącznie na podstawie umowy zawartej z organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, która to umowa może również określać wynagrodzenie należne z tego tytułu. W braku takiej umowy bezpośrednim źródłem obowiązku zapłaty wynagrodzenia z tytułu publicznego udostępniania utworów, poprzez odbiór programu radiowego w miejscu ogólnie dostępnym, jest przepis art. 17 pr. aut. Jest okolicznością bezsporną, że strony sporu nie łączyła stosowna umowa w przedmiocie odbioru w miejscu ogólnie dostępnym utworów nadawanych w programie radiowym, odbieranym w sklepie pozwanego za pomocą znajdujących się w nim urządzeń do odbioru tego programu.

W tej sytuacji uznać należało, że powód wywodzi skutek prawny, w postaci powstania jego uprawnienia do żądania wynagrodzenia za korzystanie z utworów, z faktu naruszenia przez pozwanego wyłącznego prawa twórcy do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszelkich polach eksploatacji. Naruszenie to przejawia się w fakcie bezumownego publicznego udostępniania przez pozwanego utworów w ramach odbioru programu radiowego w miejscu ogólnie dostępnym, którym jest sklep pozwanego, wyposażony w urządzenia do odbioru tego programu. Wymieniona postać naruszenia wyłącznego prawa twórcy ma charakter faktu prawotwórczego, bo powodującego powstanie skutku prawnego w postaci uzyskania materialnoprawnego uprawnienia do żądania wynagrodzenia. Ciężar udowodnienia tego faktu spoczywa zatem na powodzie według generalnej reguły rozkładu ciężaru dowodu wynikającej z art. 6 k.c., skoro powód z faktu tego wywodzi wystąpienie wskazanego skutku prawnego.

Odstępstwem od zasady odpłatnego korzystania z autorskich praw majątkowych jest działanie w ramach tzw. licencji ustawowej, przewidzianej w art. 24 ust. 2 pr. aut., której istota sprowadza się do uprawnienia do odbierania utworów nadawanych m.in. w programie radiowym, odbieranym za pomocą urządzeń umieszczonych nawet w miejscu ogólnie dostępnym, jeżeli tylko z takim odbiorem nie łączy się osiąganie korzyści majątkowych. Konstrukcja wymienionego przepisu nie dowodzi jednak zastrzeżenia w nim ani materialnego, ani formalnego domniemania prawnego. Brak jest również podstaw procesowych dla przyjęcia i zastosowania domniemania faktycznego w postaci uznania braku osiągania korzyści majątkowych w następstwie odbioru m.in. programu radiowego w miejscu ogólnie dostępnym. Konsekwencją braku podstaw do przyjęcia, że w art. 24 ust. 2 pr. aut. ustawodawca posłużył się instytucją domniemania, jest uznanie, że rozkład ciężaru dowodu, także w odniesieniu do przesłanki przesądzającej o korzystaniu z tzw. licencji ustawowej, określa art. 6 k.c. Określona w art. 24 ust. 2 pr. aut. przesłanka nieosiągania korzyści majątkowych w następstwie odbioru utworów nadawanych m.in. w programie radiowym w miejscu ogólnie dostępnym ma charakter faktu prawoniweczącego, bo jej wykazanie powoduje, że ustają skutki prawne faktów prawotwórczych określonych w art. 17 w zw. z art. 21 ust. 1 i ust. 2¹ pr. aut., a udowodnionych przez powoda. Przeprowadzenie dowodu wystąpienia faktu prawoniweczącego należy zatem do strony pozwanej, która z faktu tego wywodzi swoje twierdzenie o nieistnieniu praw czy obowiązków powoda. Zgodnie więc z art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu prawoniweczącego, powodującego ustanie skutków prawnych faktu prawotwórczego, spoczywa na stronie pozwanej, która powołując się na działanie w ramach tzw. licencji ustawowej powinna zatem wykazać zaistnienie ustawowej przesłanki jej wystąpienia, a więc nieosiągania korzyści majątkowych z faktu odbioru w miejscu ogólnie dostępnym utworów nadawanych w programie radiowym.

W tej sytuacji bezzasadny okazał się zarzut kasacji błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 6 k.c. w zw. z art. 24 ust. 2 pr. aut., a oparty na twierdzeniu, że na powodzie spoczywa ciężar przeprowadzenia dowodu osiągania przez pozwanego korzyści majątkowych.

Zasadny okazał się natomiast zarzut kasacji naruszenia art. 79 ust. 1 w zw. z art. 108 ust. 3 pr. aut. Trafnie zarzuca skarżący błędne stanowisko Sądu Apelacyjnego, że stosownym wynagrodzeniem w rozumieniu art. 79 ust. 1 pr. aut. jest wynagrodzenie ustalone wg tabeli wynagrodzeń autorskich pochodzących z 1988 r. (k. 31-33 akt). W orzecznictwie wyrażono już stanowisko, aprobowane przez skład orzekający w niniejszej sprawie, że stosownym wynagrodzeniem w rozumieniu art. 79 ust. 1 pr. aut. jest takie wynagrodzenie, które otrzymałby autor, gdyby osoba naruszająca jego prawa majątkowe zawarła z nim umowę o korzystanie z utworu w zakresie dokonanego naruszenia (wyrok SN z 25 III 2004 roku II CK 90/03, niepubl.). Tymczasem Sąd odwoławczy określił wysokość należnego powodowi wynagrodzenia wg tabeli wynagrodzeń powstałej w okresie poprzedzającym wejście w życie obowiązującej ustawy, a więc tabeli wynagrodzeń niespełniającej aktualnych wymogów ustawowych, bo określonych dopiero później, tj. po wejściu w życie art. 108 ust. 3 pr. aut. Nadto zasadnie podkreślono w piśmiennictwie, że nawet tabele wynagrodzeń spełniające wymogi określone przywołanym przepisem nie mają waloru aktu prawodawczego i nie wiążą stron przez sam fakt ich wydania i brak ewentualnego sprzeciwu. Okoliczność, że strona powodowa nie dysponowała tabelami spełniającymi aktualne ustawowe wymogi, nie pozbawia jej oczywiście uprawnienia do dochodzenia zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z utworów objętych jej zarządem. W takiej sytuacji, przy równoczesnym braku określenia wysokości wynagrodzenia w drodze porozumienia, wynagrodzenie powinno być określone przez Sąd, zgodnie z przesłankami wynikającymi z art. 110 pr. aut., tj. z uwzględnieniem wysokości wpływów osiąganych z korzystania z utworów i artystycznych wykonań, a także charakteru i zakresu korzystania, z tych utworów i wykonań artystycznych (uzasadnienie wyroku SN z 20 V 1999 r. I CKN 1139/97, OSNC 2000/1/6). W piśmiennictwie podkreślono, że nie jest dopuszczalne stosowanie imperatywnej normy art. 110 pr. aut. w sposób fragmentaryczny, a więc przy jej stosowaniu muszą być uwzględnione wszystkie określone nią przesłanki, zważywszy nadto, że osoby korzystające z praw objętych zbiorowym zarządem powoda, a znajdujące się w analogicznym położeniu, powinny być traktowane jednakowo. Wymóg ten jest szczególnie istotny dlatego, że przewidziane w art. 79 ust. 1 pr. aut. cywilnoprawne środki ochrony autorskich praw majątkowych przysługują wobec każdej osoby, która wkroczyła w zakres monopolu eksploatacji utworu bez zgody uprawnionego lub zezwolenia wynikającego z licencji ustawowej (wyrok SN z 26 VI 2003 r. V CKN 411/01, OSNC 2004/9/144).

Zważywszy, że Sąd Apelacyjny określił wysokość stosownego wynagrodzenia w sposób abstrahujący od przesłanek określonych w art. 110 pr. aut., opierając się wyłącznie na opłatach wynikających z tabel niespełniających wymogów ustawy obowiązującej w dacie orzekania, przeto zarzut kasacji naruszenia art. 79 ust 1 pr. aut. okazał się zasadny, co z tej przyczyny skutkowało koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku.

Trafnie zarzucono też w kasacji naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. wskutek braku wskazania w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, czy fakt wpływu odbioru programu radiowego na osiąganie korzyści majątkowych Sąd uznał za fakt notoryjny, czy też za udowodniony przez powoda, zważywszy okoliczność powołania się w uzasadnieniu wyroku m.in. na wyniki przeważającej części bliżej nieokreślonych badań prowadzonych nad tą problematyką.

Zasadnie zarzucono też w kasacji naruszenie art. 228 § 1 k.p.c. oraz art. 278 k.p.c. wskutek uznania za powszechnie znany i niewymagający dowodu fakt, że odbiór audycji radiowych może wpływać na decyzje konsumenckie, a tym samym ma co najmniej wpływ na wielkość obrotów placówki. Pomijając okoliczność, że wzrost wielkości obrotów nie może być zawsze utożsamiany z osiąganiem korzyści majątkowych, to zgodzić się należy ze skarżącym, że wyżej wskazany fakt trudno uznać za powszechnie znany i niewymagający dowodu, skoro nawet ze znajdującego się w aktach sprawy opracowania B. Kwarciaka wynika, że określony rodzaj muzyki może wręcz negatywnie oddziaływać na decyzje konsumenckie (k. 36v). Ustalenie istnienia wzajemnych omawianych relacji wymaga więc skorzystania z wiadomości specjalnych.

Jednakże samo naruszenie przepisów procesowych nie świadczy jeszcze o wystąpieniu usprawiedliwionej drugiej podstawy kasacyjnej, jeśli zarazem nie zostanie wykazane, że naruszenie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

W rozpoznawanej sprawie zaistniałe naruszenia przepisów procesowych nie mogły mieć wpływu na wynik sprawy z tej przyczyny, że ciężar dowodu faktu prawoniweczącego obciążał pozwanego, a nie powoda. Tymczasem to powód dowodził dotychczas istnienie okoliczności pozytywnej w postaci osiągania przez pozwanego korzyści majątkowych, a więc przesłanki niewystępującej w art. 24 ust. 2 pr. aut. Zarzucone w kasacji uchybienia procesowe nie mogły więc mieć wpływu na wynik sprawy, skoro sprowadziły się one do podważania wadliwości ustalenia innej okoliczności, aniżeli przesłanki określonej w art. 24 ust. 2 pr. aut. i rozstrzygającej o działaniu mieszczącym się w ramach licencji ustawowej.

W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy, uznając kasację za usprawiedliwioną ze względu na trafność zarzutu naruszenia art. 79 ust. 1 pr. aut., orzekł jak w sentencji na podstawie art. 393¹³ § 1 k.p.c.