Postanowienie z dnia 2002-06-13 sygn. V KKN 275/01

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V KKN 275/01

Postanowienie z dnia 13 czerwca 2002 r.

1. Jeżeli sąd, naruszając reguły określone w art. 414 § 1 k.p.k., wyda wyrok umarzający postępowanie z przyczyn wskazanych w art. 17 § 1 pkt 1 lub 2 k.p.k., zamiast wymaganego wówczas wyroku uniewinniającego, to ograniczenie strony we wnoszeniu kasacji na niekorzyść oskarżonego od wyroku umarzającego, przewidziane w art. 523 § 3 k.p.k., nie ma zastosowania, gdyż ten ostatni przepis dotyczy jedynie ograniczeń w zaskarżaniu kasacją prawidłowo wydanych wyroków.
2. Ustalenie w postępowaniu poprawczym dopiero na rozprawie, po rozpoczęciu przewodu sądowego, niemożności przypisania nieletniemu sprawstwa czynu karalnego albo okoliczności wyłączających bezprawność czynu zarzucanego nieletniemu powinno prowadzić do wydania wyroku uniewinniającego tego nieletniego od popełnienia czynu karalnego, a nie do umorzenia postępowania.

Przewodniczący: sędzia SN H. Gradzik.

Sędziowie: SN T. Grzegorczyk (sprawozdawca),

SA (del. do SN) J. Kubiak.

Prokurator Prokuratury Krajowej: B. Drozdowska.

Sąd Najwyższy w sprawie Szymona T., Przemysława B., Łukasza K., Tomasza U. i Adriana M., wobec których jako nieletnich umorzono postępowanie poprawcze o czyn określony w art. 197 § 3 k.k., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 13 czerwca 2002 r. kasacji, wniesionej przez Prokuratora Okręgowego w G. na niekorzyść nieletnich od wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 27 kwietnia 2001 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w S. z dnia 27 listopada 2000 r.

oddalił kasację jako oczywiście bezzasadną 

Uzasadnienie

Wobec nieletnich: Szymona T., Tomasza U., Adriana M., Łukasza K., Przemysława B. i jeszcze jednej osoby wszczęto w 1997 r. postępowanie wyjaśniające, a następnie postępowanie poprawcze o czyn karalny zabroniony przez ustawę jako przestępstwo określone w art. 197 § 3 k.k. wyrokiem z dnia 21 maja 1999 r. Sąd Rejonowy w S. w Wydziale Rodzinnym i Nieletnich umorzył postępowanie wobec jednej osoby z uwagi na niepopełnienie przez nią tego czynu, a wobec pozostałych nieletnich uznał, że dopuścili się oni tegoż czynu i orzekł wobec nich zakład poprawczy, warunkowo zawieszając na okres próby jednego roku umieszczenie ich w tym zakładzie. W wyniku apelacji obrońców nieletnich Sąd Okręgowy w G., uznając, iż w postępowaniu nie wyjaśniono wszystkich nasuwających się wątpliwości i naruszono art. 7 k.p.k., wyrokiem z dnia 24 września 1999 r. orzeczenie to uchylił i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji. Sąd ten po ponownym przeprowadzeniu postępowania wyrokiem z dnia 27 listopada 2000 r. uznał, że pięciu wskazanych nieletnich dopuściło się czynu karalnego określonego w art. 197 § 3 k.k. i orzekł wobec nich zakład poprawczy, zawieszając umieszczenie ich w nim na okres próby jednego roku. Po rozpoznaniu apelacji obrońców od tego orzeczenia Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2001 r. zmienił zaskarżone orzeczenie i postępowanie wobec nieletnich umorzył na podstawie art. 21 § 2 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 (i cyt. dalej jako u.p.n.), stwierdzając, iż istnieją nie dające się usunąć wątpliwości co do tego, czy nieletni dopuścili się zarzucanego czynu karalnego.

Od wyroku tego 13 czerwca 2001 r. kasację wywiódł Prokurator Okręgowy w G. na niekorzyść nieletnich, zarzucając obrazę art. 5 § 2 i art. 7 k.p.k. Na rozprawie kasacyjnej przed Sądem Najwyższym prokurator Prokuratury Krajowej popierał kasację, choć wskazał, że w sprawie tej powinien zapaść wyrok uniewinniający, gdyż powód jego wydania określony jest w art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k., a ustalono jego istnienie na rozprawie odwoławczej. Obrońcy nieletnich wnosili o oddalenie kasacji jako oczywiście bezzasadnej, a jeden z nich o jej pozostawienie bez rozpoznania, jako że złożona po dniu 1 września 2000 r. dotyczy wyroku umarzającego, który zapadł z przyczyn innych niż wskazane w art. 523 § 3 k.p.k., a więc jest niedopuszczalna.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przede wszystkim należy odnieść się do kwestii dopuszczalności skargi kasacyjnej. Pamiętać tu należy, że, stosownie do art. 20 u.p.n., w postępowaniu poprawczym stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego ze zmianami przewidzianymi w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Rację ma jeden z obrońców nieletnich, że po nowelizacji kodeksu postępowania karnego dokonanej ustawą z dnia 20 lipca 2000 r. (Dz.U. Nr 62, poz. 717), czyli od dnia 1 września 2000 r., kasację na niekorzyść można wnieść jedynie od wyroku uniewiniającego, a od wyroku umarzającego tylko wtedy, gdy zapadł on z uwagi na niepoczytalność sprawcy albo z przyczyn wskazanych w art. 17 § 1 pkt 3 i 4 k.p.k., tzn. z uwagi na niepodleganie przez sprawcę karze lub ze względu na znikomą szkodliwość społeczną czynu. W niniejszej sprawie wydano wyrok umarzający powołując się na art. 5 § 2 k.p.k., czyli na nie dające się usunąć wątpliwości co do sprawstwa nieletnich, a więc w istocie na podstawie art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k. Stosownie jednak do art. 414 § 1 k.p.k., jeżeli okoliczności wskazane m.in. w art.17 § 1 pkt 1 k.p.k. ujawnią się dopiero na rozprawie głównej po rozpoczęciu przewodu sądowego, tym bardziej więc w postępowaniu odwoławczym, sąd wydaje wyrok uniewinniający, a nie umarzający. Rodzi się tu od razu pytanie, czy ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich nie stanowi inaczej, ale będzie to jeszcze przedmiotem dalszych rozważań. W tym miejscu należy natomiast stwierdzić, że jeżeli sąd, naruszając reguły określone w art. 414 § 1 k.p.k., wyda wyrok umarzający postępowanie z przyczyn wskazanych w art. 17 § 1 pkt 1 lub 2 k.p.k., zamiast wymaganego wówczas wyroku uniewinniającego, to ograniczenie strony we wnoszeniu kasacji na niekorzyść oskarżonego od wyroku umarzającego, przewidziane w art. 523 § 3 k.p.k., nie ma zastosowania, gdyż ten ostatni przepis dotyczy jedynie ograniczeń w zaskarżaniu kasacją prawidłowo wydanych wyroków. Stosownie zresztą do art. 118 § 1 i 2 k.p.k., znaczenie każdej czynności procesowej, w tym i sądu, ocenia się według treści złożonego oświadczenia, a niewłaściwe oznaczenie czynności procesowej nie pozbawia czynności znaczenia prawnego. W konsekwencji wyrok taki należy od strony kwestii dopuszczalności zaskarżania go kasacją traktować tak jak wyrok uniewinniający. Istota ograniczenia we wnoszeniu kasacji przez strony, przewidzianego w art. 523 § 3 k.p.k., sprowadza się do wyłączenia tej skargi na niekorzyść oskarżonego przy wyrokach innych niż uniewinniające albo umarzające z powodów odmiennych niż niepoczytalność bądź okoliczności wskazane w art. 17 § 1 pkt 3 i 4 k.p.k. Tym samym, jeżeli inna ustawa, nakazując odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu postępowania karnego, sama jednocześnie zakłada odmienny niż w art. 414 § 1 k.p.k. sposób orzekania, odpowiednie stosowanie art. 523 § 3 k.p.k. oznacza, że kasacja taka jest dopuszczalna, gdy podstawę orzeczenia stanowią okoliczności, które w postępowaniu karnym nakazywałyby na rozprawie wydać wyrok uniewinniający lub umarzający postępowanie z uwagi na niepoczytalność albo z przyczyn określonych w art. 17 § 1 pkt 3 i 4 k.p.k. Tym samym w niniejszej sprawie kasację prokuratora na niekorzyść nieletnich uznać należy za prawnie dopuszczalną.

Analizując tę skargę, trzeba jednak przyznać, iż jest ona oczywiście bezzasadna. Autor kasacji w istocie polemizuje z ustaleniami faktycznymi i ocenami dokonanymi przez sąd odwoławczy. Przedstawia własną ocenę dowodów, w szczególności dowodu z zeznań pokrzywdzonej, odmienną niż ta, jaką zaprezentował sąd, z tym jednak zastrzeżeniem, że sąd dokonał tej oceny w kontekście pozostałych dowodów - a nie jak skarżący, który porównuje poszczególne zeznania tego świadka z całego toku postępowania - i wykazał, że istnieją w tej sprawie istotne wątpliwości co do sprawstwa nieletnich, których nie da się już usunąć, a tym samym, że należy kierować się zasadą wskazaną w art. 5 § 2 k.p.k. W istocie więc uchybień prawa, na jakie wskazuje skarżący, w postępowaniu w ogóle nie było. Dlatego też kasację tę Sąd Najwyższy oddalił jako oczywiście bezzasadną.

W związku z niniejszą kasacją powstaje jednak problem rodzaju wyroku, jaki wydać powinien sąd dla nieletnich, orzekający w postępowaniu poprawczym, gdy ustala na rozprawie głównej po otwarciu przewodu sądowego albo dopiero na rozprawie odwoławczej, że nieletniemu nie można przypisać sprawstwa czynu karalnego uznanego przez prawo karne za przestępstwo. Jak już wspomniano, w postępowaniu poprawczym przewidzianym w procedurze w sprawach nieletnich stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego, ze zmianami przewidzianymi w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich (art. 20 in fine u.p.n.). W pozostałych wypadkach, a więc w drugim ze znanych postępowań głównych, czyli w postępowaniu opiekuńczo-wychowawczym stosuje się już przepisy kodeksu postępowania cywilnego o trybie nieprocesowym (art. 20 in principio u.p.n.). To ostatnie oznacza, iż wówczas sąd rodzinny orzeka zawsze postanowieniem, również wtedy, gdy czyni to na rozprawie (art. 516 w zw. z art. 514 k.p.c.), a od postanowień wydanych w pierwszej instancji przysługuje apelacja, jeżeli orzeczono co do istoty sprawy, w innych zaś wypadkach zażalenie (art. 518 k.p.c.).

W niniejszej sprawie orzekano w postępowaniu poprawczym, a sąd odwoławczy, umarzając postępowanie, powołał się na art. 21 § 2 u.p.n. W świetle tego przepisu "sędzia rodzinny nie wszczyna postępowania, a wszczęte umarza, jeżeli okoliczności sprawy nie dają podstawy do jego prowadzenia, albo gdy orzeczenie środków wychowawczych lub poprawczych jest niecelowe". Powołana treść normy wskazuje wyraźnie, że odnosi się ona do sędziego rodzinnego, a nie do sądu rodzinnego. Ustawa zaś wyraźnie rozróżnia między rozstrzyganiem przez sędziego rodzinnego i rozstrzyganiem przez sąd (por. np. art. 15, art. 21 § 1 i 2, art. 22 § 1, art. 24 § 1, art. 25 § 1 i 2, art. 25a, art. 28, art. 30 § 3-5, art. 34 § 2, art. 42, lub art. 50 u.p.n.). Przepis art. 21 § 2 u.p.n. nie ma zatem zastosowania do orzekania przez sąd rodzinny w postępowaniu poprawczym, a jedynie do postępowania prowadzonego przez sędziego rodzinnego, czyli praktycznie do tzw. postępowania wyjaśniającego (art. 33-43 u.p.n.), pełniącego tu rolę zbliżoną do zadań postępowania przygotowawczego w sprawach karnych (por. art. 33 u.p.n.). Fakt, że przepis ten umieszczono w rozdziale 1 pt. "Przepisy ogólne o postępowaniu" w ramach działu III pt. "Postępowanie przed sądem", nie oznacza, iżby jako norma ogólna miał on dotyczyć także sądu rodzinnego. W przepisach tych bowiem uregulowano ogólnie, ale i odrębnie, właściwość i czynności każdego z tych organów, ich uprawnienia oraz uprawnienia stron postępowania, regulując następnie kolejno same postępowania: wyjaśniające, opiekuńczo-wychowawcze, poprawcze i odwoławcze (rozdz. 3-7). W konsekwencji należy przyjąć, że przepis art. 21 § 2 u.p.n. nie ma zastosowania w postępowaniu poprawczym prowadzonym przez sąd rodzinny.

W doktrynie funkcjonuje jednak pogląd, że na podstawie art. 21 § 2 u.p.n., w powiązaniu z art. 55 u.p.n., zwłaszcza z jego § 2, sąd rodzinny powinien jednak umarzać postępowanie, a nie uniewinniać nieletniego, jeżeli dopiero na rozprawie ustali, że brak podstaw do przypisania mu sprawstwa czynu karalnego (zob. H. Haak: Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich w praktyce sądowej, Biblioteka Sędziego 1985, nr 33, część II, s. 3; H. Kempisy: Metodyka pracy sędziego w sprawach karnych, Warszawa 1986, s. 256; K. Grześkowiak, A. Krukowski, W. Patulski, E. Warzocha: Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich. Komentarz, Warszawa 1991, s. 152; T. Bojarski, E. Skrętowicz: Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z komentarzem, Lublin 2002, s. 61). Odwoływanie się do art. 21 § 2 u.p.n., jest - jak już wcześniej wskazano - z uwagi na jego wyraźną treść nieuprawnione. Jeżeli zaś chodzi o art. 55 u.p.n., to w § 1 zakłada on, iż gdy sąd w postępowaniu poprawczym dojdzie do przekonania, że wystarczające są środki wychowawcze, wydaje postanowienie o zastosowaniu tych środków, zaś w § 2 przyjmuje, iż w sprawie umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym sąd orzeka wyrokiem. Czy można z tego rzeczywiście wyciągnąć wniosek, że skoro nawet o zastosowaniu środka wychowawczego orzeka się w postępowaniu poprawczym postanowieniem, a wyrok wydaje przy sięganiu po środek poprawczy, to w innych wypadkach sąd rodzinny orzeka tu postanowieniem, a nie wyrokiem? Przyjąć trzeba, iż wniosek taki nie jest trafny. Rozwiązanie przyjęte w art. 55 § 1 u.p.n. jest jedynie konsekwencją tego, że z założenia środki wychowawcze mają być orzekane w postępowaniu opiekuńczo-wychowawczym, tam zaś stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego o trybie nieprocesowym, a więc - jak już wskazano - orzeka się wówczas zawsze postanowieniem. Skoro zatem potrzebę sięgnięcia po te jedyne środki dostrzeżono dopiero w postępowaniu poprawczym, sąd rodzinny powinien dostosować się do reguły orzekania środków wychowawczych, wynikającej z ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, czyli zastosować je wydając postanowienie. Z kolei z treści art. 55 § 2 u.p.n., że o środku poprawczym orzeka się wyrokiem, nie wynika jeszcze, iż tylko i wyłącznie w tej sytuacji sąd rodzinny orzeka wyrokiem. Sięganie w tym wypadku do art. 21 § 2 u.p.n. nie jest prawidłowe, skoro, jak wykazano, przepis ów nie dotyczy sądu rodzinnego. Przepis art. 55 u.p.n. należy natomiast łączyć z art. 20 u.p.n., nakazującym stosowanie odpowiednich norm procedury karnej, a przez niego - z art. 414 § 1 k.p.k. W tym układzie proceduralnym art. 55 § 1 u.p.n. o orzekaniu postanowieniem stanowi lex specialis , nawiązując do reguł stosowania środków wychowawczych określonych w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich, zaś § 2 tego artykułu nakazuje orzekać wyrokiem w sytuacji zbliżonej do skazania w rozumieniu procedury karnej, która to sytuacja nie jest wszak skazaniem stricte . Ponieważ kodeks postępowania karnego nie zna orzeczenia o środku poprawczym, zastrzeżono w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich, że stosowanie go wymaga wyroku. Nie oznacza to jednak, że tylko w tej sytuacji sąd rodzinny orzeka wyrokiem. Można jedynie twierdzić, iż nawet przy braku art. 55 § 2 u.p.n., z uwagi na wynikający z art. 20 u.p.n. nakaz odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu postępowania karnego, sąd rodzinny i tak orzekałby środek poprawczy wyrokiem, gdyż wiąże się to ze stosowaniem go po stwierdzeniu w wyniku rozprawy sprawstwa nieletniego i okoliczności nakazujących sięganie do najostrzejszego ze środków reakcji prawnej na czyn karalny nieletniego (art. 414 § 1 k.p.k.).

Skoro więc poza sytuacjami określonymi w art. 55 § 1 i 2 u.p.n., sąd rodzinny w postępowaniu poprawczym przy orzekaniu na rozprawie ma stosować odpowiednio przepisy procedury karnej (art. 20 u.p.n.), to powinien mieć wówczas na względzie art. 414 § 1 k.p.k. To zaś oznacza, że w postępowaniu poprawczym, jeżeli dopiero na rozprawie, po rozpoczęciu przewodu sądowego - tym bardziej zaś w postępowaniu odwoławczym - sąd rodzinny dochodzi do wniosku, iż nie można przypisać nieletniemu sprawstwa zarzucanego mu czynu karalnego wypełniającego znamiona przestępstwa, powinien on wyrokiem uniewinnić nieletniego od popełnienia zarzucanego mu czynu karalnego. Stanowisko takie jest reprezentowane także w doktrynie (zob. A. Gaberle, M. Korcyl-Wolska: Komentarz do ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, Gdańsk 2002, s. 201-202; P. Górecki, S. Stachowiak: Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich. Komentarz, Kraków 1998, s. 92, Kraków 2002, s. 153-154), Zauważyć tu należy, iż sędzia rodzinny, gdy po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego dochodzi do wniosku, że należy sprawę rozpoznać w dalszym postępowaniu, wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy (art. 42 § 1 i 2 u.p.n.). Jeżeli przy tym dotyczy ona czynu karalnego, postanowienie to powinno zawierać m.in. dokładne określenie zarzucanego czynu, ze wskazaniem czasu, miejsca i skutków, w tym wysokości wyrządzonej szkody, oraz innych okoliczności jego popełnienia, a także podanie przepisu ustawy karnej, pod który czyn ten podpada (art. 43 § 2 pkt 1 i 2 u.p.n.). W postępowaniu poprawczym zastępuje ono akt oskarżenia (art. 43 § 4 u.p.n.). Uznać należy zatem za naturalne stosowanie w postępowaniu poprawczym art. 414 k.p.k., zakładającego uniewinnienie w sytuacji, gdy okoliczności wskazane w art. 17 § 1 pkt 1 lub 2 k.p.k. ujawniają się dopiero w wyniku rozprawy, chyba że w grę wchodzi niepoczytalność sprawcy.

Nie można jednak zapominać, że nieletniemu odpowiadającemu w trybie postępowania w sprawach nieletnich nie przypisuje się winy, co może sugerować, iż wyrok uniewinniający jest wyłączony. Zauważyć wszak należy, że uniewinnienie oskarżonego w postępowaniu karnym nie następuje tylko wtedy, gdy nie można mu przypisać winy, ale przede wszystkim gdy nie można mu przypisać sprawstwa czynu zabronionego. Co więcej, w odróżnieniu od poprzedniej kodyfikacji, która generalnie przyjmowała, że ustalenie dopiero po otwarciu przewodu sądowego okoliczności wskazanych w ówczesnym art. 11 pkt 1 k.p.k. z 1969 r. (obecnie art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k.) powoduje wydanie wyroku uniewinniającego (art. 361 § 2 d.k.p.k.), obecny kodeks postępowania karnego zakłada, że sąd wydaje wprawdzie wyrok uniewinniający, "chyba że sprawca w chwili czynu był niepoczytalny", kiedy to jednak postępowanie umarza się, tyle że wyrokiem (art. 414 § 1 zd. 2 k.p.k.). Tym samym, gdyby sąd w postępowaniu karnym na rozprawie ustalił, że oskarżony był w chwili czynu niepoczytalny, ale też, że brak jest dostatecznych dowodów, iż jest sprawcą czynu zabronionego lub wręcz, że nie popełnił on tego czynu, to w sprawie powinien zapaść wyrok uniewinniający oskarżonego, a nie wyrok umarzający postępowanie z uwagi na jego niepoczytalność. Ten ostatni bowiem wchodzi w rachubę dopiero wówczas, gdy ustalono, że oskarżony jest jednak sprawcą czynu i w grę wchodzi tylko jego niepoczytalność, jako wyłączająca możliwość przypisania mu winy. Taka sama sytuacja zachodzi wówczas gdy w postępowaniu poprawczym ustalono, że brak podstaw do przypisania nieletniemu sprawstwa czynu karalnego wypełniającego znamiona czynu zabronionego przez prawo karne jako przestępstwo. Tylko bowiem przypisanie mu popełnienia tego czynu pozwala rozważać stosowanie wobec niego środka poprawczego. Dochodziłoby przy tym do niezrozumiałych sytuacji, gdyby przyjąć, że nieletni, który nie dopuścił się czynu zabronionego, może zawsze liczyć tylko na umorzenie postępowania, nawet jeżeli dopiero na rozprawie ustalono brak możliwości przypisania mu sprawstwa. Gdyby bowiem, jak w sytuacji określonej w art. 16 § 2 u.p.n., postępowanie prowadzono jednocześnie wobec dorosłego na zasadach ogólnych (w trybie kodeksu postępowania karnego) oraz w stosunku do nieletniego z zastosowaniem ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich i ustalono dopiero na rozprawie, że brak podstaw do przyjęcia sprawstwa obu tych podmiotów, to dorosły zostałby uniewinniony, a w stosunku do nieletniego - z tej samej przyczyny - umorzono by jedynie postępowanie. Tymczasem odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu postępowania karnego na gruncie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oznacza przecież także odpowiednie stosowanie zasady domniemania niewinności (art. 5 § 1 k.p.k.) z jej konsekwencjami, na co zwraca się również uwagę w konwencjach międzynarodowych wiążących Polskę, w tym w art. 40 Konwencji ONZ z dnia 20 listopada 1989 r. o Prawach Dziecka (Dz.U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526) oraz w regule 7.1 Wzorcowych Reguł Minimum Narodów Zjednoczonych, dotyczących wymiaru sprawiedliwości wobec nieletnich (cyt. za A. Gaberle, M. Korcyl-Wolska: op. cit., s. 470). Odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu postępowania karnego w postępowaniu poprawczym oznacza zatem także odpowiednie stosowanie jego art. 414 § 1. To zaś prowadzi do wniosku, że ustalenie w postępowaniu poprawczym dopiero na rozprawie, po rozpoczęciu przewodu sądowego, niemożności przypisania nieletniemu sprawstwa czynu karalnego albo okoliczności wyłączających bezprawność czynu zarzucanego nieletniemu (działanie w obronie koniecznej lub w stanie wyższej konieczności) powinno prowadzić do wydania wyroku uniewinniającego tego nieletniego od popełnienia czynu karalnego, a nie do umorzenia postępowania.

W niniejszej sprawie orzeczono inaczej, umarzając postępowanie, ale Sąd Najwyższy nie dostrzega możliwości wzruszenia tego orzeczenia w ramach rozpoznawanej kasacji. Wprawdzie kasacja na niekorzyść może spowodować wydanie orzeczenia na korzyść oskarżonego - tu nieletniego - (art. 434 § 2 w zw. z art. 518 k.p.k.), jednakże poza granicami zarzutów kasacyjnych - a tylko taka sytuacja wchodzi tu w rachubę - Sąd Najwyższy może orzekać wyłącznie w wypadku zaistnienia uchybień wskazanych w art. 435, 439 i 455 k.p.k. (art. 536 k.p.k.). Te jednak w tej sprawie nie zachodzą. W postępowaniu odwoławczym można byłoby rozważać sięgnięcie po art. 440 k.p.k., który nie ma jednak zastosowania w postępowaniu kasacyjnym. W postępowaniu kasacyjnym uchylenie orzeczenia i wydanie w jego miejsce wyroku uniewinniającego wchodzi przy tym w rachubę tylko wtedy, gdy skazanie było oczywiście niesłuszne, a w sprawie tej do skazania (ewentualnie zastosowania środka poprawczego jako odpowiadającego skazaniu) jednak nie doszło, gdyż postępowanie zostało umorzone (art. 537 § 2 k.p.k.). W konsekwencji Sąd Najwyższy poprzestał na oddaleniu kasacji Prokuratora Okręgowego jako oczywiście bezzasadnej.

Mając o wszystko na względzie, orzeczono jak na wstępie.

OSNKW 2002r., Nr 9-10, poz. 79