Uchwała z dnia 2019-11-08 sygn. III CZP 26/19

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt III CZP 26/19

UCHWAŁA

Dnia 8 listopada 2019 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Marta Romańska

SSN Katarzyna Tyczka-Rote

Protokolant Bożena Kowalska

w sprawie z wniosku (...) Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego Niestandaryzowanego Funduszu Sekurytyzacyjnego w G. przeciwko D. S.

o nadanie klauzuli wykonalności na rzecz następcy prawnego wierzyciela, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 8 listopada 2019 r., zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Rejonowy w W.

postanowieniem z dnia 5 kwietnia 2019 r., sygn. akt VII Co (…),

"Czy poświadczenie przez notariusza w trybie art. 88 zd. 2 ustawy z dnia 14.02.1991 r. - Prawo o notariacie (j.t.: Dz.U. z 2017 r., poz. 2291 ze zm.), że stawająca przed nim osoba uznała podpis na dokumencie prywatnym za własnoręczny, jest urzędowym poświadczeniem podpisu w rozumieniu art. 788 § 1 k.p.c.?"

podjął uchwałę:

Dokument z podpisem uznanym przez notariusza za własnoręczny (art. 88 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie, jedn. tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 540 ze zm.) jest dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym w rozumieniu art. 788 § 1 k.p.c.

UZASADNIENIE

Wnioskodawca (...) Fundusz Inwestycyjny Zamknięty Niestandaryzowany Fundusz Sekurytyzacyjny w G. wniósł o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu – prawomocnemu nakazowi zapłaty z wydanemu w dniu 12 sierpnia 2002 r. przez Sąd Rejonowy, w postępowaniu upominawczym toczącym się przeciwko pozwanej D. S., na rzecz powoda T. S.A. w W., poprzednika prawnego wnioskodawcy. Jako źródło następstwa prawnego wskazano umowę sprzedaży wierzytelności z dnia 29 września 2017 r., zawierającą notarialne poświadczenie własnoręczności podpisów, stwierdzające, że wierzyciel uznał złożony na tej umowie podpis za własny (własnoręczny).

Postanowieniem z dnia 3 grudnia 2018 r. referendarz w Sądzie Rejonowym oddalił wniosek, podnosząc, że przyjęcie oświadczenia o uznaniu wcześniej złożonego podpisu za własny nie jest równoznaczne z urzędowym poświadczeniem podpisu w rozumieniu art. 788 § 1 k.p.c. w związku z art. 88 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (jedn. tekst: Dz.U. z 2017 r., poz. 2291 ze zm. – dalej: „Pr.not.”).

Rozpoznając skargę na to postanowienie, złożoną przez wnioskodawcę, Sąd Rejonowy przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia przytoczone na wstępie zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Cechą prawa procesowego, oprócz jego naturalnego formalizmu, jest także pragmatyzm i skuteczność. Dotyczy to w szczególności prawa egzekucyjnego (wykonawczego), którego funkcją nadrzędną jest właśnie skuteczność. Przepis art. 788 k.p.c., którego dotyczy rozstrzygane zagadnienie prawne, jest normą prawa procesowego – co jeszcze do niedawna wywoływało istotne wątpliwości (por. uzasadnienie uchwały Sąd Najwyższego z dnia 13 maja 2015 r., III CZP 15/15, OSNC 2016, nr 5, poz. 56) – określającą za pomocą jakich dowodów w skuteczny sposób należy wykazać przejście na inną osobę uprawnień albo obowiązków stwierdzonych tytułem wykonawczym. Przepis stwierdza, że takim dowodem jest dokument urzędowy albo dokument prywatny z podpisem urzędowo poświadczonym; w wyniku jego przedłożenia sądowi dochodzi do wykazania następstwa i nadania tzw. klauzuli przenośnej, umożliwiającej osobie uprawnionej wszczęcie przeciwko osobie zobowiązanej egzekucji prowadzącej do realizacji obowiązku wynikającego z tytułu egzekucyjnego.

Na gruncie praktyki notarialnej kształtowanej tradycją oraz przepisami ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (jedn. tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 540 ze zm. – dalej: „Pr.not.”) przyjmuje się, że istnieją dwa rodzaje poświadczenia podpisu. Jeden występuje wtedy, gdy notariusz poświadcza, że osoba złożyła podpis w jego obecności, a drugi wtedy, gdy poświadcza, że w jego obecności osoba uznała podpis za własny (art. 88 w związku z art. 96 i 79 pkt 2 Pr.not.). Istotne jest to, że w obu przypadkach notariusz ma obowiązek stwierdzić tożsamość osoby, gdyż notarialne poświadczenie własnoręczności podpisu jest stwierdzeniem, iż podpis na dokumencie prywatnym pochodzi od osoby określonej, zidentyfikowanej (art. 85 Pr.not.). Ustawodawca uznaje, że w obu przypadkach dochodzi do urzędowego poświadczenia własnoręczności podpisu; w obu przypadkach podpisowi na dokumencie nadaje się charakter urzędowy (art. 2 § 2 Pr.not), natomiast w pozostałym zakresie dokument zachowuje charakter prywatny. Nie ma przy tym żadnych rzeczowych argumentów przemawiających za tezą, że podpis uznany w obecności notariusza za własny ma mniejszą moc niż podpis w obecności notariusza fizycznie złożony lub zgoła jest tej mocy pozbawiony.

Niezależnie od tych racji, a także od zauważalnej w judykaturze tendencji do elastycznego i pragmatycznego traktowania wymagań formalnych stawianych przez art. 788 k.p.c. (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2010 r., III CZP 98/10, OSNC 2011, nr 9, poz. 92, i z dnia 13 maja 2015 r., III CZP 15/15), trzeba podkreślić, że zarówno w działaniu organów państwowych, jak i obywateli – stron i uczestników postępowania – należy doszukiwać się i oczekiwać przede wszystkim wzajemnego zaufania oraz poczucia odpowiedzialności. Interakcja nasycona uprzedzeniami, niewiarą lub nielojalnością dehumanizuje stosunki prawne, w tym także stosunki procesowe, i deformuje ich obraz. W razie zresztą jakichkolwiek wątpliwości dotyczących wartości dowodowej dokumentu prywatnego, o którym mowa w art. 788 k.p.c., niewykluczone jest przeprowadzenie stosownego dochodzenia (art. 760 § 2 k.p.c.). W związku z tym należy założyć, że jeżeli podpis na dokumencie nie był złożony w obecności notariusza, to jego następcze uznanie przed notariuszem za własnoręczny jest z punktu widzenia art. 788 k.p.c. wystarczające.

W konsekwencji uzasadniona jest teza, że dokument z podpisem uznanym przed notariuszem za własnoręczny – podobnie jak dokument podpisany w obecności notariusza (art. 88 Pr.not.) – jest dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym w rozumieniu art. 788 § 1 k.p.c.

Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 12/2021

Dokument z podpisem uznanym przez notariusza za własnoręczny (art. 88 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie, jedn. tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 540 ze zm.) jest dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym w rozumieniu art. 788 § 1 k.p.c.

(uchwała Sądu Najwyższego z 8 listopada 2019 r., III CZP 26/19, J. Gudowski, M. Romańska, K. Tyczka-Rote, OSNC 2020 nr 6, poz. 47; BSN 2019 nr 11–12, s. 10; Rej. 2019, nr 12, s. 209; R.Pr., Zeszyty Naukowe 2019, nr 4, s. 18; Prok. i Pr. 2020 nr 3, poz. 53)

Glosa

Katarzyny Woch, Studia Prawnicze KUL 2020, nr 2, s. 403

Glosa ma charakter aprobujący.

Autorka podzieliła stanowisko Sądu Najwyższego, że dokument z podpisem uznanym przed notariuszem za własnoręczny jest dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym w rozumieniu art. 788 § 1 k.p.c. Wskazała, że glosowane orzeczenie wyczerpuje wątpliwości orzecznicze, jakie mogą wystąpić przy ocenie dokumentu prywatnego z podpisem notarialnie poświadczonym (a zatem jednego z rodzajów urzędowego poświadczenia podpisu) w kontekście dowodu przejścia uprawnień (obowiązków) na następcę prawnego pierwotnego wierzyciela (dłużnika).

Zdaniem autorki glosy, Sąd Najwyższy zasadnie nie podzielił obaw Sądu Rejonowego odnośnie do tego, że możliwość uznania przed notariuszem podpisu na dokumencie prywatnym za własnoręczny stwarza poważne niebezpieczeństwo dla obrotu prawnego. Glosatorka dodała jednak, iż argumentacja przywołana przez Sąd Najwyższy na poparcie swojego stanowiska (aczkolwiek trafnego) może wywoływać pewne wątpliwości. Autorka zarzuciła Sądowi Najwyższemu, że nie odwołał się do statusu prawnego notariuszy i ich roli w polskim systemie prawnym. Podkreśliła, że nie można tracić z pola widzenia, iż notariusz jest zawodem zaufania publicznego, a jego zadaniem jest właśnie zapewnienie bezpieczeństwa obrotu prawnego. Notariusz, dokonując każdej czynności notarialnej, a zatem także poświadczenia podpisu w sposób, o którym mowa w art. 88 zdanie drugie Prawa o notariacie, jest związany obowiązkami przewidzianymi w przepisach tego Prawa, w szczególności w art. 81 oraz art. 86. Notariusz jest zobligowany zatem odmówić poświadczenia uznania podpisu za własnoręczny, w sytuacji, gdy uzna, że czynność ta jest sprzeczna z prawem. Nie wolno mu również dokonać tej czynności, jeżeli poweźmie wątpliwość, czy strona czynności notarialnej ma zdolność do czynności prawnych.

W dalszej części glosy autorka wskazała, że wbrew poglądowi Sądu Najwyższego, w przypadku jakichkolwiek wątpliwości dotyczących wartości dowodowej dokumentu prywatnego, o którym mowa w art. 788 k.p.c., trudno mówić o celowości zastosowania art. 760 § 2 k.p.c., zgodnie z którym, w przypadku gdy według przepisów niniejszego Kodeksu zachodzi potrzeba wysłuchania strony, wysłuchanie odbywa się, stosownie do okoliczności, przez spisanie protokołu w obecności lub nieobecności drugiej strony albo przez oświadczenie strony złożone na piśmie lub za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.

Podsumowując, autorka stwierdziła, że, pomimo trafności stanowiska Sądu Najwyższego, wydaje się, iż komentowane orzeczenie nie spowoduje znaczącego wzrostu uwzględniania wniosków o nadanie klauzuli wykonalności (art. 788 § 1 k.p.c.) na podstawie dokumentów prywatnych z podpisem urzędowo poświadczonym, w szczególności umowy cesji z podpisem notarialnie poświadczonym. Podkreśliła, że z orzecznictwa sądów powszechnych wynika, że przeszkodą do uzyskania klauzuli wykonalności na rzecz następcy prawnego na podstawie tego rodzaju dokumentu prywatnego z podpisem urzędowo poświadczonym jest nie tyle problem zachowania jego formy w odniesieniu do samej umowy cesji, ile jej załączników zawierających wykaz wierzytelności objętych treścią umowy lub ogólnikowego sformułowania klauzuli poświadczeniowej. M.K.

***************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 06/2022

Glosa

Katarzyny Woch, Studia Prawnicze KUL 2020, nr 2, s. 403

Glosa ma charakter aprobujący.

Zdaniem autorki, uchwała trafnie rozstrzyga wątpliwości, jakie mogą wystąpić przy ocenie dokumentu prywatnego z podpisem notarialnie poświadczonym, w kontekście dowodu przejścia uprawnień (obowiązków) na następcę prawnego pierwotnego wierzyciela (dłużnika). Glosatorka rozwinęła argumentację, która legła u podstaw stwierdzenia przez Sąd Najwyższy, że przewidziane w Prawie o notariacie dwie formy poświadczenia podpisu są równoważne.

W kontekście uznania przed notariuszem podpisu na dokumencie prywatnym za własnoręczny i ewentualnych, trafnie odrzuconych przez Sąd Najwyższy obaw względem skutków takiego uznania dla bezpieczeństwa obrotu, zdaniem autorki, pewne wątpliwości budzi pominięcie problematyki statusu prawnego notariuszy i ich roli w systemie prawnym.

Autorka zakwestionowała możliwość zastosowania art. 760 § 2 k.p.c. w postępowaniu klauzulowym, podzielając pogląd, że w sprawie o nadanie klauzuli wykonalności na podstawie art. 788 k.p.c. wysłuchanie strony może mieć jedynie charakter pomocniczy.

Glosę do komentowanej uchwały opracował także A.J. Szereda (Rej. 2020, nr 10, s. 82). Omówił ją również T. Zembrzuski, „Uznanie przed notariuszem podpisu na dokumencie za własnoręczny a nadanie tzw. przenośnej klauzuli wykonalności” (MoP 2020, nr 15, s. 809). K.W.

*********************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 03/2021

Glosa

Andrzeja J. Szeredy, Rejent 2020, nr 10, s. 82

Glosa ma charakter aprobujący.

Autor wskazał, że znaczenie glosowanej uchwały wiąże się przede wszystkim z nową, obowiązującą od dnia 21 sierpnia 2019 r., regulacją zawartą w art. 804  § 1 k.p.c. Jego zdaniem, uchwała Sądu Najwyższego odgrywa istotną rolę praktyczną ze względu na to, że wyjaśnia jeden z problemów rysujących się na gruncie czynności poświadczeniowych.

Komentator wyróżnił dwa sposoby notarialnego poświadczenia podpisu. Na podstawie art. 88 zdanie pierwsze Pr.not. klauzula notarialna obejmuje poświadczenie złożenia (własnoręcznego) podpisu w obecności notariusza, a na podstawie art. 88 zdanie drugie i trzecie Pr.not. notariusz poświadcza fakt złożenia wobec niego oświadczenia o uznaniu dokumentu za własnoręcznie podpisany. W świetle brzmienia art. 88 Pr.not. nie ma wątpliwości, że każda ze wskazanych klauzul notarialnych prowadzi do zachowania formy pisemnej z podpisem notarialnie (urzędowo) poświadczonym, obie bowiem metody poświadczenia własnoręczności podpisu stanowią określone ustawą sposoby sporządzenia dokumentu urzędowego. Odmiennie niż Sąd Najwyższy, glosator przyjął jednak, że urzędowy charakter dotyczy jedynie adnotacji notariusza, nie rozciąga się natomiast na poświadczany podpis, gdyż Prawo o notariacie nadaje charakter urzędowy jedynie czynnościom notarialnym.

Autor odniósł się również do zasygnalizowanej przez Sąd Najwyższy „kształtowanej tradycją praktyki notarialnej” i wyjaśnił, że wskazany w uchwale sposób sporządzenia dokumentu urzędowego ma długą historię normatywną. Podkreślił, że regulacja zawarta w art. 788 w związku z art. 760 k.p.c. nie daje podstaw do zastosowania art. 789¹ k.p.c., a więc odwołującego się do sytuacji, w której wierzyciel nie może uzyskać dokumentu stwierdzającego zbycie przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego albo gdyby uzyskanie takiego dokumentu byłoby nadmiernie utrudnione. Wysłuchanie przez sąd (art. 760 § 2 k.p.c.) nie daje podstaw do zastosowania środków przymusu przewidzianych w przepisach art. 916 i 917 k.p.c. o wyjawieniu majątku.

Komentator zwrócił uwagę, że w kontekście ostatnich zmian legislacyjnych nadanie klauzuli wykonalności na podstawie art. 788 § 1 k.p.c. w zasadzie będzie następowało jedynie wtedy, gdy organ egzekucyjny prawomocnym postanowieniem nie dopuści uprawnionego do udziału w postępowaniu lub odmówi wszczęcia egzekucji.

W konkluzji autor stwierdził, że właściwe wydaje się rozszerzenie ustawowo zakreślonej kognicji sądu w postępowaniu klauzulowym i wprowadzenie regulacji ułatwiającej wierzycielowi uzyskanie tytułu wykonawczego w razie następstwa prawnego.

Glosowaną uchwałę omówił T. Zembrzuski, „Uznanie przed notariuszem podpisu na dokumencie za własnoręczny a nadanie tzw. przenośnej klauzuli wykonalności” (MoP 2020, nr 15, s. 809). An.T.