Uchwała z dnia 1994-03-23 sygn. III CZP 6/94

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 6/94

Uchwała z dnia 23 marca 1994 r. 

Przewodniczący: sędzia SN T. Żyznowski.

Sędziowie SN: F. Barczewska (sprawozdawca), Z. Świeboda.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Heleny T. i Weroniki Z. o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 28 lutego 1994 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Płocku, postanowieniem z dnia 8 grudnia 1993 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"a) Czy art. 618 § 3 k.p.c. w związku z art. 688 k.p.c. ma zastosowanie także do sporu o prawo własności spadkowej nieruchomości, co do którego, do zapadnięcia prawomocnego postanowienia o dziale spadku, droga sądowa była niedopuszczalna;

b) czy osoba trzecia, nie będąca spadkobiercą, roszcząca sobie prawo współwłasności łącznej ze spadkobiercą części majątku spadkowego na podstawie ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych, która nie brała udziału w postępowaniu o dział spadku, może, po zapadnięciu prawomocnego postępowania działowego, dochodzić swych praw jedynie poprzez wniesienie skargi o wznowienie postępowania na podstawie 524 § 2 k.p.c.?"

podjął następującą uchwałę:

Niemożność dochodzenia roszczeń, przewidziana w art. 618 § 3 k.p.c. w związku z art. 688 k.p.c. nie dotyczy spraw o stwierdzenie własności nieruchomości nabytej na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250 ze zm.) w sytuacji, gdy prawomocne postanowienie o dziale spadku zostało wydane przed przekazaniem tych spraw sądom (art. 4 ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych, Dz. U. Nr 11, poz. 81).

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego:

Sąd Rejonowy w Płocku postanowieniem z dnia 12 czerwca 1978 r. dokonał działu spadku po Stanisławie i Józefie małżonkach Z. w ten sposób, że gospodarstwo rolne o powierzchni 11,63 ha wraz z zabudowaniami i inwentarzem martwym przyznał na własność Maksymilianowi Z., a działkę gruntu o powierzchni 0,20 ha przydzielił na własność Dionizemu Z., orzekł też o spłatach i dopłatach. Postanowienie to uprawomocniło się. Uczestnikami tego postępowania byli między innymi: Helena T., Marian Z. i Dionizy Z., mąż Weroniki Z.

Postanowieniem z dnia 30 kwietnia 1993 r., wydanym w niniejszej sprawie, Sąd Rejonowy w Płocku, uwzględniając wniosek Heleny T. i Weroniki Z., stwierdził, że stały się one wraz ze swymi mężami z dniem 4 listopada 1971 r. właścicielami działek opisanych w pkt 1 i 2 sentencji oraz że Helena i Marian T. oraz Zofia i Marian Z. stali się z mocy prawa współwłaścicielami działki opisanej w pkt 3 sentencji. Sąd ten ustalił, że wyżej wymienieni w dacie wejścia w życie ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych byli samoistnymi posiadaczami w dobrej wierze opisanych w sentencji nieruchomości, przy czym posiadanie to trwało nieprzerwanie przez okres 5 lat, a zatem z mocy art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 4 listopada 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych stali się ich właścicielami.

Przy rozpoznawaniu sprawy na skutek rewizji uczestników postępowania Bogumiły i Andrzeja O. Sądowi Wojewódzkiemu w Płocku nasunęły się wątpliwości przedstawione w powołanych na wstępie pytaniach prawnych. 

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Postępowanie o dział spadku ma charakter kompleksowy, gdyż sąd w postępowaniu tym dokonuje nie tylko podziału, ale równocześnie rozpoznaje cały kompleks stosunków między współspadkobiercami i wypływające stąd prawa. Sąd w postępowaniu tym rozstrzyga:

a) spory o istnienie uprawnienia do żądania działu spadku,

b) spory między współspadkobierami o to, czy pewien przedmiot należy do spadku,

c) o roszczeniach przewidzianych w 686 k.p.c.

Do wszystkich tych spraw, zgodnie z treścią art. 688 k.p.c., stosuje się odpowiednio ograniczenie przewidziane w art. 618 § 2 i 3 k.p.c. Zgodnie z nimi z chwilą wszczęcia postępowania o dział spadku nie jest dopuszczalne prowadzenie samodzielnego postępowania sądowego w wyżej wymienionych sprawach; sprawy te, najczęściej prowadzone w postępowaniu procesowym, należy przekazać do dalszego rozpoznania w trybie postępowania nieprocesowego sądowi prowadzącemu postępowanie o dział spadku. Po zapadnięciu prawomocnego postanowienia działowego uczestnicy tego postępowania nie mogą dochodzić już tych roszczeń, choćby nie były one zgłoszone w tym postępowaniu.

Z powyższych unormowań wynika, że kodeks postępowania cywilnego, odmiennie od przepisów obowiązujących przed jego wejściem w życie, uznał zupełną równorzędność obu trybów postępowania rozpoznawczego, kasując obowiązującą uprzednio możliwość odesłania uczestników postępowania w sprawach związanych z działami na drogę postępowania procesowego.

Celem takiego unormowania było usprawnienie i przyspieszenie postępowania działowego.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że swoista prekluzja przewidziana w art. 618 § 3 k.p.c. w związku z art. 688 k.p.c. w sprawach o dział spadku dotyczy tylko spraw, które mogły być dochodzone na drodze sądowej, a które w związku z zasadą kumulacji i zrównania obu postępowań rozpoznawczych powinny być zgłoszone w postępowaniu o dział spadku lub przekazane do tego postępowania.

Zasady wynikającej z art. 618 § 3 k.p.c. nie można rozciągać na sytuacje dotyczące stwierdzenia nabycia własności nieruchomości rolnej, które z woli ustawodawcy zostały unormowane w sposób szczególny w ustawie z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250 ze zm.). W świetle przepisów tej ustawy nabycie własności następowało z mocy samego prawa, bez potrzeby podejmowania jakichkolwiek czynności ze strony uprawnionych, stwierdzenie zaś tego nabycia następowało w drodze postępowania administracyjnego, wszczętego z urzędu lub na wniosek, a nie na drodze postępowania sądowego. Do organów administracyjnych należało ustalenie i ocena całokształtu okoliczności, od których zależało nabycie nieruchomości przez rolnika będącego jej samoistnym posiadaczem.

Zasadnicza zmiana trybu rozpoznawania tych spraw i ustanowienie kompetencji sądów powszechnych nastąpiło dopiero z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 11, poz. 81 ze zm.). Uchylając ustawę o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych ustawodawca wyraźnie zastrzegł, że nabycie na jej podstawie nieruchomości rolnych zachowało moc, jako nabycie z mocy prawa, bez względu na to, czy do dnia 6 kwietnia 1982 r. zostało stwierdzone przez właściwy organ administracyjny, czy też do tej daty do stwierdzenia takiego nie doszło.

Mając więc na uwadze okoliczność, że w okresie, gdy było prowadzone postępowanie o dział spadku po Stanisławie i Józefie małżonkach Z., sprawy o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości w trybie przepisów ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych było wyłączone z drogi sądowej i należały do postępowania administracyjnego, na pierwsze z przedstawionych pytań prawnych udzielono odpowiedzi jak w podjętej uchwale.

Uwzględniając treść tej odpowiedzi należy stwierdzić, że nie zachodzi potrzeba podejmowania uchwały w przedmiocie drugiego z przedstawionych zagadnień prawnych, gdyż udzielenie odpowiedzi nie jest konieczne do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Już tylko na marginesie można podnieść, że jak wynika z decyzji z dnia 30 czerwca 1973 r., znajdującej się w aktach, postępowanie w sprawie o dział spadku toczyło się już z wniosku Mariana Z. przed władzą administracyjną o stwierdzenie tytułu własności jego i żony Zofii do posiadanej nieruchomości, pozostałej w spadku po ojcu wnioskodawcy, co uszło uwagi Sądu I instancji przy rozstrzyganiu sprawy.

Z tych wszystkich względów orzeczono jak w sentencji.

OSNC 1994 r., Nr 11, poz. 205