Uchwała z dnia 1993-07-07 sygn. III CZP 88/93

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 88/93

Uchwała z dnia 7 lipca 1993 r.

Przewodniczący: sędzia SN C. Żuławska (sprawozdawca).

Sędziowie SN: K. Kołakowski, T. Wiśniewski.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Zarządu Fundacji Przekształceń Własnościowych (...) z siedzibą w P. o wpis do rejestru, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 7 lipca 1993 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Warszawie - Sąd Gospodarczy, postanowieniem z dnia 12 maja 1993 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"1) Czy celem fundacji może być udzielenie pożyczek na nabywanie udziałów w - powstałej na skutek przekształceń własnościowych - spółce prawa handlowego byłym pracownikom przedsiębiorstwa państwowego przekształconego w tę spółkę oraz pozostałym pracownikom tej spółki (już po jej powstaniu), a w szczególności pożyczek oprocentowanych,

2) w wypadku negatywnej odpowiedzi na powyższe pytanie - czy w wypadku stwierdzenia po zarejestrowaniu fundacji, że wpis ten, ze względu na cel fundacji, jest niedopuszczalny z uwagi na obowiązujące przepisy prawa, a nie zostały spełnione przesłanki określone w art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o fundacjach (ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. - Dz. U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203) sąd rejestrowy może z urzędu orzec o likwidacji fundacji,

3) czy jeżeli w ustalonym przez fundatora statucie fundacji nie określono zasad co do zmiany statutu i celu fundacji dopuszczalnej jest rozszerzenie przez fundatora celów fundacji na inny nie związany z celem określonym w pierwotnym oświadczeniu woli o ustanowieniu fundacji, bądź też, czy decyzję o takim rozszerzeniu celu fundacji może podjąć jeden z organów fundacji?"

podjął następującą uchwałę:

Zmiana celu fundacji, ustalonego przez fundatora i określonego w statucie, może zostać dokonana w razie, gdy statut to przewiduje i z zachowaniem przewidzianych w statucie warunków. Przyczyny likwidacji fundacji są określone w art. 15 ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203) w sposób wyczerpujący.

Uzasadnienie

Przedsiębiorstwo Instalacji Przemysłowych (...), z siedzibą w P. (...), działając przez upoważnionych przedstawicieli ustanowiło Fundację Przekształceń Własnościowych (...), która - po zatwierdzeniu jej statutu przez Ministra Przekształceń Własnościowych - została w dniu 11 lutego 1991 r. wpisana do rejestru. Zgodnie z statutem, celem Fundacji (...) jest udzielanie pracownikom Przedsiębiorstwa (...) pożyczek przeznaczonych na nabywanie przez nich udziałów spółki tworzonej drogą kapitałową prywatyzacji. W uzasadnieniu do statutu wyjaśniono, że pożyczki będą oprocentowane szczególnie nisko i udzielane na wieloletnie spłaty. Czas trwania Fundacji (...) określono w statucie jako nie oznaczony.

(...) - Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością powstała z przekształcenia Przedsiębiorstwa (...), działając przez członków zarządu ( te same dwie osoby), złożyła - w formie aktu notarialnego - oświadczenie woli o zmianach statutowego celu Fundacji (...), i wniosła o dokonanie wpisu tych zmian do rejestru Fundacji (...). W szczególności zmiany te polegały: po pierwsze, na rozszerzeniu grona uprawnionych do uzyskiwania pożyczek - przez włączenie do niego wszystkich pracowników Spółki, a zatem również tych, którzy wpierw nie byli pracownikami Przedsiębiorstwa (...), oraz, po drugie, na dodaniu drugiego celu działań Fundacji (...), którym miałoby być wspieranie - w ramach wolnych środków - państwowych i samorządowych organów oraz instytucji w realizowaniu przez nie przedsięwzięć w zakresie ochrony środowiska i oszczędzania czynników energetycznych.

Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 22 stycznia 1993 r. odmówił wpisu zmian, a równocześnie wydał postanowienie o otwarciu likwidacji Fundacji (...), stwierdzając, że jej cel, tzn. udzielanie oprocentowanych pożyczek, nie może być przedmiotem działalności fundacji, jest to bowiem czynność bankowa, która może być wykonywana jedynie przez jednostki upoważnione do tego przez prawo albo przez decyzję Prezesa NBP.

Fundacja (...) wniosła rewizję od obydwu powyższych postanowień, Sąd Wojewódzki, rozpoznając rewizję Fundacji (...), powziął wątpliwości, wyrażone w pytaniach, które skierował do Sądu Najwyższego w trybie art. 391 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wątpliwości Sądu Wojewódzkiego sprowadzają się do dwu problemów: dopuszczalności i sposobu dokonywania zmian w statucie fundacji, dotyczących celu, w jakim została ona ustanowiona, oraz dopuszczalności orzeczenia przez sąd rejestrowy z urzędu o likwidacji fundacji w razie, jeśli sąd ten oceni, że cel już zarejestrowanej fundacji jest "niedopuszczalny z uwagi na obowiązujące przepisy prawa", przy czym drugi problem rozszerzony został o dalszą wątpliwość, a mianowicie, czy statutowy cel konkretnej fundacji (udzielanie oprocentowanych pożyczek) jest takim niedopuszczalnym celem.

Sąd Najwyższy wziął pod uwagę specyficzny charakter tego rodzaju osób prawnych, jakimi są fundacje. Fundacja jest formalnie spersonifikowanym majątkiem, o którego przeznaczeniu (sposobie wykorzystania) decyduje wola fundatora, wyrażona w statucie. Jeżeli zatem zgodnie z tą wolą do statutu nie zostały wprowadzone postanowienia o możliwości zmiany ani celu fundacji statutu, to decyzja o takich zmianach nie może być podjęta.

Dodatkowo wskazać trzeba, że statut Fundacji (...) przewiduje (art. 6 ust. 1 i 2) możliwość każdoczesnej likwidacji Fundacji decyzją jej Rady i określa przeznaczenie pozostałego po zlikwidowanej Fundacji majątku, zastrzegając zarazem dla nadzorującego Fundację Ministra możliwość podjęcia decyzji o ewentualnej zmianie tego przeznaczenia. Wcześniejsza zmiana celu Fundacji - w szczególności przez jego poszerzenie - mogłaby to uprawnienie Ministra uczynić bezprzedmiotowym.

W konkretnych okolicznościach sprawy podkreślenia wymaga, że decyzja o zmianie statutowego celu Fundacji (...) nie może być podjęta przez prawnego następcę fundatora, sam fundator bowiem - wbrew redakcji pytania 3 - już nie istnieje. Uwzględnić tu bowiem trzeba tę szczególną okoliczność, że fundatorem jedynie formalnie było przedsiębiorstwo państwowe, a w rzeczywistości realizowało ono podjętą władczo przez naczelny organ administracji państwowej decyzję o przeznaczeniu - tytułem darowizny - znacznej części majątku prywatyzowanego przedsiębiorstwa państwowego (trzy miliardy dwieście milionów zł w 1990 r.) na rzecz Fundacji (...) celem uruchomienia procesu prywatyzacji. Takie przeznaczenie środków finansowych nie może być obecnie zmienione poprzez zmiany statutowego celu Fundacji (...), dokonywane przez spółkę handlową lub też przez samą tę Fundację (jej organy). Dla osiągania celów nowych i odmiennych niż wskazane w statucie Fundacji (...), mogłaby ewentualnie zostać utworzona inna fundacja albo też mogłyby mieć zastosowanie inne formy prawne ułatwień dla pracowników [w konkretnej sprawie pracowników Spółki (...)]. Również wspomaganie działań w zakresie ekologii i energetyki może, oczywiście, być realizowane sposobami innymi niż przez kierowanie na te cele środków istniejącej Fundacji (...).

W kwestii przyczyn likwidacji fundacji wskazać trzeba, że normuje je art. 15 cyt. ustawy o fundacjach. W szczególności nie wymienia on "niedopuszczalności celu" statutowego fundacji, co tłumaczy się faktem, że cel fundacji musi odpowiadać art. 1 cyt. ustawy o fundacjach, to zaś podlega kontroli sądu przy rejestracji fundacji. Fundacja może być, mianowicie, ustanowiona dla celów zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej oraz społecznie lub gospodarczo użytecznych, a w szczególności m.in. dla rozwoju gospodarki. Celem dalekosiężnym jest tu stopniowa prywatyzacja gospodarki kraju, celem bezpośrednim Fundacji (...) zaś jest udostępnienie pracownikom (załodze) Przedsiębiorstwa (...) środków finansowych na zakup (objęcie) udziałów w prywatyzowanym przedsiębiorstwie. Żaden z tych celów nie mógł być zakwestionowany w świetle przytoczonego przepisu.

Sposobem udostępniania środków finansowych jest udzielanie oprocentowanych pożyczek i tak właśnie sprecyzowano statutowy cel Fundacji (...). Jedynie ubocznie trzeba stwierdzić, że jest to cel oczywiście różny od celu instytucji bankowych, pożyczki bowiem udzielane przez Fundację (...) nie stanowią czynności bankowych, ani też jej działalność nie jest działalnością bankową. Nie ma zatem ani podstaw, ani potrzeby kwalifikowania działalności Fundacji (...) na gruncie przepisów Prawa bankowego. Zawiera ona odpowiednie umowy na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, wykorzystując nie tylko ogólną zasadę swobody działalności gospodarczej, ale i to, że mocą czynności prawnej (umowy pożyczki) strony mogą uzgodnić obowiązek płacenia odsetek od pożyczonej kwoty (art. 2 i art. 359 § 1 k.c.).

Co do roli sądu w wypadku ewentualnej likwidacji fundacji, to została ona uregulowana w art. 15 ust. 2 in fine w zw. z art. 13 ustawy o fundacjach. Jest to szczególny wypadek likwidacji fundacji w trybie sankcji za działania bezprawne (w tym - rażąco sprzeczne ze statutem) organu fundacji. Decyzja i inicjatywa podjęcia sprawy należy do organu nadzorującego fundację. Organ ten może też zwrócić się do sądu o ocenę tez bezprawności (art. 12 ust. 1 ustawy o fundacjach).

Uwzględniając powyższe, Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi jak w uchwale. Postanowił też nie obejmować uchwałą sprawy, o której mowa w pytaniu 1, jako dotyczącej zarejestrowanego już statutu Fundacji.

OSNC 1994 r., Nr 1, poz. 14