Uchwała z dnia 1993-04-23 sygn. III CZP 36/93

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 36/93

Uchwała z dnia 23 kwietnia 1993 r.

Przewodniczący: sędzia SN T. Żyznowski.

Sędziowie SN: J. Gudowski (sprawozdawca), J. Majewska.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Janiny i Tadeusza małż. Ł. oraz Marka Ł., z udziałem Teresy i Wacława małż. B., o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd rzeczą wspólną, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Jeleniej Górze, postanowieniem z dnia 22 lutego 1993 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy prawomocny wyrok, uwzględniający powództwo negatoryjne (art. 222 § 2 k.c.) jednego ze współwłaścicieli małego domu mieszkalnego i współużytkownika wieczystego działki gruntu, zakazujący drugiemu z nich dokonywania zmian społeczno-gospodarczego przeznaczenia części wspólnego domu mieszkalnego poprzez przebudowę określonego pomieszczenia (pozostającego w jego wyłącznym użytkowaniu) w celu prowadzenia działalności handlowo-usługowej, z nakazaniem doprowadzenia tego pomieszczenia do stanu poprzedniego ma powagę rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.) i stoi na przeszkodzie nowemu postępowaniu z wniosku drugiego z nich o rozstrzygnięcie na podstawie z art. 199 zd. 2 k.c., że w lokalu adaptowanym w toku poprzedniej sprawy będzie mógł bez zgody współwłaściciela nadal prowadzić działalność gospodarczą handlowo-usługową, o zmienionym wszakże asortymencie towarów i rodzaju usług, lecz o porównywalnym stopniu uciążliwości dla drugiego z nich?

Czy zatem mimo orzeczonego zakazu zmiany wyłącznie mieszkalnego przeznaczenia wspólnego budynku - zobowiązany wyrokiem negatoryjnym współwłaściciel tej rzeczy wspólnej, bez przytoczenia w osnowie wniosku opartego na podstawie z art. 199 zd. 2 k.c. istotnej zmiany sposobu korzystania, stopnia uciążliwości i charakteru dotychczasowej działalności - może, nie naruszając powagi rzeczy osądzonej, dochodzić zezwolenia sądu na kontynuowanie w tym samym zaadaptowanym lokalu działalności handlowo-usługowej, powołując się tylko na zmianę asortymentu towarów i rodzaju usług?

Czy uwzględniając taki wniosek - z powodu wskazanej w nim i dowiedzionej w toku postępowania istotnej zmiany uprzedniej podstawy sporu i przedmiotu wyrokowania - sąd orzeka także o uchyleniu zakazu zmiany przeznaczenia wspólnego budynku mieszkalnego bądź jego części?"

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Nie stoi na przeszkodzie rozstrzygnięciu przez sąd - na podstawie art. 199 k.c. - wniosku współwłaściciela małego domu mieszkalnego o zezwolenie na zmianę przeznaczenia pomieszczenia wspólnego, prawomocny wyrok uwzględniający powództwo negatoryjne innego współwłaściciela, zakazujący wnioskodawcy - na podstawie art. 222 § 2 w związku z art. 206 k.c. - dokonywania zmian przeznaczenia oraz przebudowy tego pomieszczenia.

Uzasadnienie

Umową z dnia 25 stycznia 1968 r. wnioskodawcy Janina i Tadeusz małżonkowie Ł. oraz uczestnicy Teresa i Wacław małżonkowie B. kupili od Skarbu Państwa na odrębną własność lokale nr 1 i 2, położone w K. przy ul. Bohaterów Stalingradu 28, oraz udziały w częściach wspólnych tego budynku, wynoszące dla wnioskodawców - jako nabywców lokalu nr 2 - 51/100 części, oraz dla uczestników - jako nabywców lokalu nr 1 - 49/100 części. Jednocześnie wymienieni otrzymali w użytkowanie wieczyste po 1/2 części działkę nr 143 o powierzchni 2.055 m², na której posadowiony jest budynek.

Już w opisanej umowie zainteresowani dokonali szczegółowego podziału quoad usum większości pomieszczeń wspólnych, przy czym - latem 1968 r. - uzgodnili również, że pralnię użytkować będą wnioskodawcy małżonkowie Ł., natomiast łazienkę uczestnicy małżonkowie B.

W 1990 r. wnioskodawca Marek L., syn Janiny i Tadeusza, uzyskał zezwolenie na prowadzenie pijalni piwa, którą urządził - po uprzednim przystosowaniu - w pomieszczeniu pralni. Inicjatywa wnioskodawcy była od początku zwalczana przez uczestników, zarówno na drodze administracyjnej, jak i sądowej. W wyniku działań uczestników decyzja zezwalająca na prowadzenie pijalni została uchylona, natomiast Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze - wyrokiem z dnia 12 lutego 1991 r., zmienionym w niewielkim stopniu przez orzeczenie Sądu Wojewódzkiego w Jeleniej Górze z dnia 10 października 1992 r. - zakazał wnioskodawcom czynienia zmian społeczno-gospodarczego przeznaczenia wspólnego domu mieszkalnego poprzez nakaz przywrócenia pomieszczenia pralni do stanu poprzedniego, zakaz jej przebudowy oraz powstrzymanie się od prowadzenia tam pijalni piwa. Rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego, zaaprobowane co do oceny jurydycznej oraz sposobu argumentacji przez Sąd Wojewódzki, oparte było na przepisie art. 222 § 2 k.c., zostało bowiem jednoznacznie stwierdzone, że prace adaptacyjne pralni spowodowały pęknięcie ścian kuchni uczestników, a funkcjonowanie piwiarni - zwłaszcza zapachy i hałas stanowiły dla uczestników dokuczliwą uciążliwość.

Bezpośrednio po zakończeniu powyższej sprawy wnioskodawcy - wobec braku zgody uczestników - zażądali rozstrzygnięcia przez sąd, że mogą w pomieszczeniu pralni zorganizować i prowadzić punkt handlowo-usługowy "Delikatesy-kawiarnię". We wniosku podnieśli w szczególności, że taka forma działalności gospodarczej - ze względu na jej charakter oraz umiejscowienie osobnego wejścia do pralni - w niczym nie naruszy prawa uczestników.

Postanowieniem z dnia 28 maja 1992 r. Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze uwzględnił wniosek w ten sposób, że zezwolił wnioskodawcom na prowadzenie w pomieszczeniu pralni działalności handlowo-usługowej w postaci "Delikatesów-kawiarni", z wyłączeniem sprzedaży napojów alkoholowych, nakazując zarazem wnioskodawcom, by wyłożyli sufit pomieszczenia płytkami dźwiękochłonnymi, a drzwi wejściowe tapicerką.

Rozpoznając rewizję uczestników od tego postanowienia Sąd Wojewódzki w Jeleniej Górze przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 § 1 k.p.c. przytoczone na wstępie zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wątpliwości koncentrujące się w wieloczłonowym pytaniu, odzwierciedlającym wyłaniające się przy rozpoznawaniu rewizji kwestie prawne, są w gruncie rzeczy podyktowane obawą Sądu Wojewódzkiego przed dopuszczeniem do orzekania w przedmiocie, który został już prawomocnie osądzony w innym postępowaniu. Wahania Sądu skupiają się więc w istocie na problemie powagi rzeczy osądzonej, wynikającej z wyroku wydanego po rozpoznaniu powództwa negatoryjnego jednego ze współwłaścicieli przeciwko innemu współwłaścicielowi w sprawie między tymi samymi osobami o podjęcie rozstrzygnięcia w ramach zarządu rzeczą wspólną co do czynności przekraczającej jego zwykły zakres.

Ze względu na treść art. 366 k.p.c., stwierdzającego, że wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło między stronami przedmiot rozstrzygnięcia, dokonać trzeba oceny istoty oraz granic osądu w sprawach wskazanych w pytaniu Sądu Wojewódzkiego.

Otóż, jest oczywiste, że jeżeli jeden ze współwłaścicieli narusza wynikające ze stosunku współwłasności uprawnienia drugiego współwłaściciela do korzystania z rzeczy wspólnej i czyni to w inny sposób niż przez pozbawienie go faktycznego współwładztwa, to współwłaścicielowi, którego prawo zostało dotknięte, przysługuje roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń. To swoiste roszczenie negatoryjne uzasadniają te same przyczyny, które są źródłem roszczenia o dopuszczenie do współposiadania, przewidzianego w art. 206 k.c., a określanego w nauce jako powództwo windykacyjne sui generis, obejmujące "wydobycie części" (vindicatio partis). Mówiąc ogólniej, w ramach art. 206 k.c. współwłaścicielowi przysługuje ochrona jego uprawnień przewidziana w art. 222 k.c. dla właściciela (por. też: wyrok SN z dnia 28 września 1978 r. III CRN 172/78, OSNCP 1979, z. 7-8, poz. 150).

Tak więc w omawianym przypadku podstawą prawną żądania współwłaściciela są przepisy o ochronie własności, korygowane przepisem art. 206 k.c., regulującym kwestię współposiadania oraz korzystania przez współwłaścicieli z rzeczy wspólnej. Zarazem przepisy te wyznaczają zasięg kognicji sądu, mogącego - stosownie do zgłoszonego żądania oraz wyników postępowania dowodowego - orzec jedynie nakaz przywrócenia stanu zgodnego z prawem, ewentualnie także zakaz naruszeń.

Odmienny charakter mają natomiast sprawy, w których podstawę stanowi przepis art. 199 k.c., znajdujący się na czele norm regulujących problematykę zarządu rzeczą wspólną. Sprawy te mają na celu nie doraźną ochronę współwłaściciela przed naruszeniami drugiego współwłaściciela, lecz definitywne, i przez to względnie trwałe unormowanie stosunków między współwłaścicielami, jeżeli chodzi o rozporządzenie rzeczą wspólną albo o podjęcie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Inny jest również tryb postępowania i zakres kognicji sądu, a tym samym przedmiot rozstrzygnięcia. Orzeczenie na podstawie art. 199 k.c. - wydane w postępowaniu nieprocesowym po rozpoznaniu sprawy w kręgu wszystkich zainteresowanych w rozumieniu art. 510 k.p.c. oraz w obrębie faktów ilustrujących cel zamierzonej czynności, jak też interesy współwłaścicieli - wskazuje konkretne działanie, do którego daje tytuł, a ponadto określa faktyczne i prawne ramy tego działania (tak też: uzasadnienie uchwały SN z dnia 3 kwietnia 1986 r. III CZP 5/86, OSNCP 1987, z. 2-3, poz. 29 oraz uzasadnienie uchwały siedmiu sędziów SN z dnia 8 listopada 1989 r. III CZP 68/89, OSNCP 1990, z. 6, poz. 70).

Dokonana ocena wskazuje, że w sprawach, których dotyczy zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Wojewódzki, nie ma identyczności podstaw - prawnej i faktycznej, choć nie można wykluczać podobieństwa przedmiotu osądu. Skoro jednak tożsamość roszczeń (a w następstwie ich uwzględnienia - rozstrzygnięć) w rozumieniu art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. zachodzi tylko wówczas, gdy jednakowe są nie tylko przedmiot, ale także podstawa faktyczna i prawna sporu, należało przeto udzielić odpowiedzi jak w sentencji (por. też: wyrok SN z dnia 22 kwietnia 1967 r. I CR 570/66, OSPiKA 1966, z. 7-8, poz. 158 oraz uzasadnienie postanowienia SN z dnia 9 czerwca 1971 r. II CZ 59/71, OSNCP 1971, z. 12, poz. 226).

Powracając na koniec do konkretnych okoliczności rozpoznawanej sprawy należy dodatkowo podkreślić, że wyrok Sądu Rejonowego z dnia 12 lutego 1991 r. zakazywał wnioskodawcom czynienia zmiany przeznaczenia pralni, polegającej na urządzeniu w niej pijalni piwa. Na treści wyroku zaważyła retrospektywna ocena podjętych przez wnioskodawców działań, w dokonanej postaci naruszających - jak wykazały dowody - prawa uczestników. Obecnie wnioskodawcy zamierzają zorganizować w użytkowanym przez siebie pomieszczeniu pralni "Kawiarnię-delikatesy", przy czym wniosek składają antycypująco, deklarując uczynienie nieodzownych zabezpieczeń. Podłoże sprawy, mimo pewnych zbieżności w sferze faktów, jest więc inne niż poprzednio.

Obawy Sądu Wojewódzkiego o to, że dojdzie do ponownego rozstrzygnięcia w tym samym przedmiocie nie znajdują zatem uzasadnienia, niezależnie od kierunku, jaki ostatecznie zostanie w postanowieniu co do istoty sprawy przyjęty. Nie ma także żadnych podstaw do "uchylania" zakazu orzeczonego w sprawie negatoryjnej - co sugeruje Sąd Wojewódzki w ostatniej części pytania - a w razie ewentualnej kolizji rozstrzygnięć zainteresowani będą mogli skorzystać z powództwa opozycyjnego (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.).

OSNC 1993 r., Nr 12, poz. 213