Uchwała z dnia 1993-04-30 sygn. III CZP 45/93

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt  III CZP 45/93

Uchwała z dnia 30 kwietnia 1993 r.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski.

Sędziowie SN: G. Filcek (sprawozdawca), Z. Strus.

Sąd Najwyższy w sprawie egzekucyjnej z wniosku Marii i Tadeusza małż. G. przeciwko dłużnikom Teresie i Zbyszkowi małż. R. o wymuszenie zaniechania czynności, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Koninie, postanowieniem z dnia 10 marca 1993 r., do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Jaki wpis należy pobrać od zażalenia dłużnika na postanowienie Sądu o wymierzeniu grzywny w trybie art. 1051 k.p.c.?"

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Od zażalenia na postanowienie sądu nakładające na dłużnika grzywnę (art. 1051 § 1 k.p.c.) należy pobrać wpis na podstawie § 4 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 września 1991 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 85, poz. 390 ze zm.). 

Uzasadnienie

Przedstawione zagadnienie prawne wyłoniło się w postępowaniu egzekucyjnym wszczętym w trybie art. 1051 k.p.c. na podstawie tytułu wykonawczego obejmującego zakaz przechodzenia i przejeżdżania przez działkę siedliskową wierzycieli.

Postanowieniem z dnia 6 listopada 1992 r. Sąd Rejonowy w Koninie nałożył na dłużników grzywnę w wysokości 100.000 zł za nieprzestrzeganie zakazu zawartego w tytule wykonawczym, z jednoczesną zamianą grzywny w razie jej nieściągnięcia na areszt.

Dłużnicy, reprezentowani przez adwokata, złożyli zażalenie zarzucając bezpodstawność zastosowania wobec nich środka przymusu przewidzianego w art. 1051 k.p.c.

Sąd Rejonowy odrzucił zażalenie na podstawie art. 17 u. o k.s., zajmując stanowisko, że podlegało ono opłacie stałej i powinno być przy wniesieniu przez adwokata opłacone należycie bez wezwania, skoro zaś to nie nastąpiło zażalenie należało odrzucić.

Przy rozpoznawaniu zażalenia dłużników na odrzucenie ich wcześniejszego zażalenia na postanowienie sądu z dnia 6 listopada 1992 r. nasunęła się Sądowi Wojewódzkiemu w Koninie wątpliwość, jaki wpis należy pobrać od zażalenia dłużnika na postanowienie sądu o wymierzeniu grzywny w trybie art. 1051 k.p.c..

Sąd Wojewódzki poddał w wątpliwość dopuszczalność kierowania się w obecnym stanie prawnym ogólną zasadą, że od środków odwoławczych obowiązuje taki sam wpis, jak od wniosku egzekucyjnego i wysunął sugestię, że przy braku szczególnego uregulowania tej kwestii, należy przy pobieraniu wpisu od zażalenia posłużyć się "w drodze analogii § 53 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 września 1991 r.", który to przepis dotyczy wpisu stosunkowego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rozważania co do wpisu od zażalenia na postanowienie Sądu nakładające na dłużnika grzywnę na podstawie art. 1051 k.p.c. należy poprzedzić uwagą, że postanowienie to podlega zaskarżeniu. Należy na to zwrócić uwagę dlatego, aby nasunąć niepewność wynikającą z mało wyrazistych przepisów w tym zakresie.

Przepisy o postępowaniu egzekucyjnym tworzą w zasadzie wyczerpująco unormowaną całość, obejmującą również zaskarżalność dokonanych w przebiegu tego postępowania czynności i wydanych postanowień. Jeżeli chodzi o zaskarżalność postanowień sądu, to kształtuje się ona według wyrażonej w art. 767 § 3 k.p.c. ogólnej zasady, że zażalenia na postanowienia sądu przysługują w wypadkach wskazanych w ustawie. Przez użyty w tym przepisie zwrot "w ustawie" należy rozumieć "w części drugiej kodeksu postępowania cywilnego". Kierując się wspomnianą zasadą, podstawy do złożenia zażalenia na postanowienie sądu wydane w trybie art. 1051 § 1 k.p.c. należałoby poszukiwać w przepisach o egzekucji świadczeń niepieniężnych, wśród których mieści się wspomniany przepis. Przepisy określające egzekucję takich świadczeń są jednak różnorodnie skonstruowane i o ile art. 1049 § 1 k.p.c., określając tryb egzekucji świadczenia polegającego na czynności, którą może wykonać za dłużnika także inna osoba, przewiduje od razu w swej treści zażalenie na postanowienie sądu, o tyle w treści art. 1050 i 1051 k.p.c. nie ma wzmianki o zażaleniu. Podstawy do zażalenia na postanowienie wydane w trybie tych przepisów należy szukać wobec tego poza nimi.

Zaskarżalności tych postanowień sądu wydanych w trakcie egzekucji świadczeń niepieniężnych dotyczy art. 1055 k.p.c., stanowiąc, że na postanowienia sądu co do: a) wezwania dłużnika do wykonania czynności, b) zagrożenia grzywną i c) jej zamiany na areszt oraz d) co do zabezpieczenia szkody wierzyciela - przysługuje zażalenie. Przepis ten obejmuje postanowienia, w których sąd zastosował środki przymusu przewidziane w art. 1050 § 1 i 1053 § 1 k.p.c., oraz postanowienia dokonujące zabezpieczenia szkody wierzyciela, przewidziane w art. 1051 § 2 k.p.c. W artykule 1055 k.p.c. nie wymienia się postanowień o "nałożeniu" na dłużnika grzywny. Okoliczność ta jednak nie powinna prowadzić do wniosku, że postanowienie sądu o nałożeniu grzywny, przewidziane w art. 1051 § 1 k.p.c., nie podlega zaskarżeniu, i to zarówno ze względu na wagę tego postanowienia, jak i ze względu na zaskarżalność postanowienia sądu wydanego w pokrewnej sytuacji, której dotyczy art. 768 k.p.c.

Podstawy do zażalenia na postanowienie o nałożeniu na dłużnika grzywny (art. 1051 § 1 k.p.c.) można byłoby upatrywać w art. 1055 k.p.c. wtedy, gdyby przyjąć, że postanowienie o nałożeniu grzywny, które pociąga za sobą jednoczesne orzeczenie o zmianie grzywny - na wypadek jej nieściągnięcia - na areszt (art. 1053 § 1 k.p.c.), jest w gruncie rzeczy postanowieniem dotyczącym zamiany grzywny na areszt. Byłoby to jednak nazbyt uproszczone widzenie sprawy, podczas gdy jest ona złożona, bo podstawowym i samodzielnym problemem jest zasadność nałożenia i wysokość zastosowanej grzywny, a oddzielnym, pochodnym problemem jest zamiana tej grzywny na areszt, co sprowadza się w istocie do zgodnego z prawem przeliczenia kwoty grzywny na stosowną liczbę dni aresztu. W związku z tym wypada stwierdzić, że przepisy o egzekucji świadczeń niepieniężnych nie regulują zaskarżalności postanowień sądu wydanych na podstawie art. 1051 § 1 k.p.c.

W doktrynie przedstawiany jest pogląd, że zaskarżenie wspomnianych postanowień dopuszczalne jest na podstawie art. 394 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Najwyższy podziela ten pogląd. Wobec tego zaś, że egzekucja z art. 1051 § 1 k.p.c. może być prowadzona na podstawie tego samego tytułu wykonawczego wielokrotnie i że trudno byłoby zatem uznać w każdym z takich przypadków, iż nałożenie grzywny "kończy postępowanie w sprawie", podstawy do zażalenia na postanowienie sądu nakładające grzywnę należy szukać w art. 394 § 1 pkt 5 k.p.c. Treść tego przepisu jest tak pojemna, że może zmieścić także nałożenie grzywny na dłużnika.

Przechodząc do zagadnienia przedstawionego w postanowieniu Sądu Wojewódzkiego w Koninie należy stwierdzić, że od czasu obowiązywania wspomnianego przez ten sąd rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 1967 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 24, poz. 111) do obecnie obowiązującego w tych sprawach rozporządzenia z dnia 10 września 1991 r. (Dz. U. Nr 85, poz. 390 ze zm.) przepisy o wpisach w postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym uległy istotnej zmianie. Uległ w szczególności zmianie charakter wpisu od wniosku o ukaranie grzywną dłużnika nie wykonującego obowiązku zaniechania czynności. Wcześniej wpis ten mieścił się w określonych kwotowo granicach (od ... do ...), wpis od zażalenia zaś wynosił połowę wpisu pobranego od wniosku, o czym decydował § 53 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 1967 r. i - będący odpowiednikiem tego przepisu - § 58 późniejszego rozporządzenia z dnia 26 lipca 1982 r. (Dz. U. Nr 26, poz. 188).

Od wejścia w życie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 października 1989 r. (Dz. U. Nr 60, poz. 359) i w czasie obecnie obowiązującego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 września 1991 r. (Dz. U. Nr 85, poz. 390 ze zm.) wpis od wniosku o ukaranie grzywną dłużnika nie wykonującego obowiązku zaniechania czynności lub nieprzeszkadzania czynnościom wierzyciela, ma charakter wpisu stałego (§ 46 pkt 4). Jednocześnie od tej chwili przepisy dwóch ostatnio wspomnianych rozporządzeń, dotyczące postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego, nie określają wysokości wpisu od zażalenia, innego niż wpis stosunkowy (§ 53 pkt 7).

Szukając w przedstawionym wyżej stanie prawnym odpowiedzi na pytanie Sądu Wojewódzkiego nie można zgodzić się z praktyką stosowania przy zażaleniu wpisu takiego, jak przy wniosku, bo nie ma do tego podstawy prawnej. Nie można jednak również podzielić sugestii, że w razie braku określenia w przepisach szczegółowych wpisu właściwego dla zażalenia na postanowienie nakładające na dłużnika grzywnę przewidzianą w art. 1051 § 1 k.p.c. należy stosować w drodze analogii wpis stosunkowy, i to z kilku powodów. Po pierwsze, postępowanie cywilne, w ramach którego stosuje się przepisy o kosztach sądowych, nie dopuszcza z reguły analogii. Po wtóre, zastosowanie wpisu stosunkowego może mieć miejsce tylko wtedy, gdy sprawa ma charakter majątkowy i kiedy chodzi w niej o przedmiot lub inne świadczenie, co do których wartość przedmiot sporu może być ustalona na podstawie art. 19 i nast. k.p.c. Wreszcie, po trzecie, i najważniejsze - należy kierować się zasadą prawa, że w razie braku unormowania szczegółowego należy korzystać z regulacji zawartych w przepisach ogólnych.

Począwszy od daty wejścia w życie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 października 1989 r. przepisy ogólne zarówno tego, jak i obecnie obowiązującego rozporządzenia z dnia 10 września 1991 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych przewidują w § 4 ust. 1 pkt 2 wpis stały w kwocie 20.000 zł od zażalenia na postanowienie w przedmiocie skazania na grzywnę strony, świadka i innych osób. Ten właśnie umiejscowiony w przepisach ogólnych przepis powinien mieć zastosowanie w rozpoznawanej sprawie. Jego brzmienie jest zbieżne z brzmieniem odpowiedniego fragmentu art. 394 § 1 pkt 5 k.p.c. który, jak wyjaśniono w pierwszej części uzasadnienia podjętej uchwały, stanowi podstawę złożenia zażalenia na postanowienie nakładające na dłużnika grzywnę przewidzianą w art. 1051 § 1 k.p.c. Zbieżność ta jest dodatkową okolicznością wskazującą na to, że wymieniona w powyższej uchwale Sądu Najwyższego podstawa prawna wpisu dotyczy zażalenia na postanowienie, o którym mowa w art. 1051 § 1 k.p.c., i powinna mieć do tego zażalenia zastosowanie.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy postanowił jak w uchwale (art. 391 k.p.c.).

OSNC 1993 r., Nr 11, poz. 201