Uchwała z dnia 1993-03-11 sygn. I PZP 68/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PZP 68/92

Uchwała z dnia 11 marca 1993 r.

Przewodniczący: Prezes SN J. Wasilewski.

Sędziowie SN: A. Filcek, T. Flemming-Kulesza, J. Iwulski, A. Józefowicz, K. Kolasiński, J. Kwaśniewski, J. Łętowski, M. Mańkowska (współsprawozdawca i autor uzasadnienia), T. Romer, W. Sanetra, J. Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca), M. Tyszel.

Sąd Najwyższy, z udziałem zastępcy Prokuratora Generalnego S. Śnieżki, w sprawie z powództwa Kazimierza J. przeciwko (...) Przedsiębiorstwu Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego (...) w P. o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 marca 1993 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez skład trzech sędziów Sądu Najwyższego Pełnemu Składowi Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego:

Czy stanowi naruszenie art. 41 k.p. wypowiedzenie umowy o pracę dokonane wobec pracownika, który wykonywał pracę, a następnie bez zwłoki wykazał, że w chwili wypowiedzenia był niezdolny do pracy z powodu choroby - na zasadzie art. 22 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (jedn. tekst: Dz. U. z 1990 r. Nr 26, poz. 153)?

podjął następującą uchwałę:

Wypowiedzenie umowy o pracę pracownikowi, który świadczył pracę, a następnie wykazał, że w dniu wypowiedzenia był niezdolny do pracy z powodu choroby, nie narusza art. 41 k.p.

Uzasadnienie

Na podstawie art. 22 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (jedn. tekst: Dz. U. z 1990 r. Nr 26, poz. 153 ze zm.) skład trzech sędziów Sądu Najwyższego przedstawił składowi Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego przytoczone wyżej zagadnienie prawne, które wystąpiło na tle rozpoznawanej rewizji nadzwyczajnej Komisji Krajowej NSZZ "Solidarność", wniesionej na korzyść pracownika w sprawie sygn. akt I PRN 47/92.

Uznając zasadność przedstawienia powyższego zagadnienia skład orzekający Sądu Najwyższego wskazał, że problem skuteczności wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi w sytuacji, gdy wykonywał pracę, a następnie bez zwłoki wykazał, że w chwili wypowiedzenia był niezdolny do pracy z powodu choroby, nadal budzi wątpliwości.

Stan prawny nie uległ zmianie od wejścia w życie dekretu z dnia 18 stycznia 1956 r. o ograniczeniu dopuszczalności rozwiązywania umów o pracę bez wypowiedzenia oraz ciągłości pracy (Dz. U. Nr 2, poz. 11 ze zm.). Artykuł 17 tego dekretu, a następnie art. 41 kodeksu pracy ustanowiły zakaz wypowiedzenia umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający zakład pracy do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Na tle tych przepisów ukształtowało się orzecznictwo, że wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę dokonane w czasie jego obecności w pracy jest bezskuteczne, jeżeli pracownik bez nie usprawiedliwionej zwłoki wykaże, że w dniu wypowiedzenia był niezdolny do pracy z powodu choroby (uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 22 listopada 1968 r. III PZP 21/68, OSNCP 1969, z. 5, poz. 82). Ta zasada prawna uznana została za aktualną w świetle kodeksu pracy z mocy uchwały Pełnego Składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 listopada 1975 r. V PZP 5/75 (OSNCP 1976, z. 6, poz. 120), zgodnie z którą wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę dokonane w czasie jego obecności w pracy - jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający zakład pracy do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia - jest bezskuteczne w rozumieniu art. 46 k.p., jeżeli pracownik bez nie usprawiedliwionej zwłoki wykaże, że w dniu wypowiedzenia był niezdolny do pracy z powodu choroby. Podobnie Sąd Najwyższy orzekł w uchwale z dnia 6 września 1991 r. I PZP 41/91 ("Rejent" 1991, nr 5, s. 164, PiZS 1991, nr 11-12, s. 65, Sł. Prac. 1992, nr 4, s. 24), przyjmując, że beskuteczne w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. jest wypowiedzenie umowy o pracę dokonane wobec pracownika, który wykonywał pracę, a następnie bez zwłoki wykazał, że w chwili wypowiedzenia był niezdolny do pracy z powodu choroby.

Powyższa interpretacja zakazu wypowiedzenia umowy o pracę w okresie niezdolności pracownika do pracy z powodu choroby odstąpiła od warunku faktycznej nieobecności pracownika w zakładzie pracy i położyła akcent na obiektywnej niezdolności pracownika do pracy dotychczas przez niego wykonywanej. Niemożność świadczenia pracy z powodu choroby została utożsamiona z nieobecnością w pracy, która chroni pracownika przed wypowiedzeniem umowy o pracę w okresach zakreślonych w art. 53 k.p.

Pomimo tych jednolitych wypowiedzi Sądu Najwyższego problem budzi w dalszym ciągu wątpliwości, czego wyrazem są np. orzeczenia sądów obu instancji w sprawie, w której przedstawiono pytanie, gdzie uznano, że art. 41 k.p. chroni pracownika przed wypowiedzeniem mu umowy o pracę wyłącznie w czasie jego nieobecności w pracy.

Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zważył, co następuje:

Artykuł 41 k.p. stwierdza, że zakład pracy nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy. Jest to przepis szczególny, ustanawiający ochronę przed dokonaniem pracownikowi wypowiedzenia umowy o pracę, a warunkiem tej ochrony jest nieobecność pracownika w pracy spowodowana urlopem lub np. chorobą. Jednoznacznie zakazuje on dokonywania wypowiedzenia umowy o pracę w czasie nieobecności pracownika w pracy, a nie w czasie istnienia przyczyny usprawiedliwiającej nieobecność. Niezdolność do pracy z powodu choroby jest przyczyną usprawiedliwiającą nieobecność pracownika w pracy, sama jednak niezdolność do pracy nie zastępuje i nie przesądza o nieobecności w pracy. Jeżeli zatem omawiany przepis łączy zakaz wypowiedzenia umowy o pracę z faktyczną nieobecnością pracownika w pracy, a nie z obecnością w czasie trwania przyczyny usprawiedliwiającej nieobecność - to dotychczas stosowana wykładnia rozszerzająca tego przepisu nie jest usprawiedliwiona.

Nie wynika ona również z interpretacji art. 41 k.p. w kontekście art. 53 k.p., skoro w obu tych przepisach brak jest uzasadnienia dla pominięcia przesłanki "nieobecności pracownika w pracy". Związek między wymienionymi przepisami wyraża się w tym, że art. 41 k.p. chroni pracownika przed wypowiedzeniem mu umowy o pracę w czasie trwania okresów ochronnych, te zaś wymienia art. 53 § 1 k.p. Warunek "nieobecności pracownika w pracy", wyrażony w art. 41 k.p. jako przesłanka konieczna dla ochrony stosunku pracy przed wypowiedzeniem, występuje również w art. 53 § 1 pkt 2 k.p., w którym uznano niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby za przyczynę usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy. Do nieobecności nawiązuje też art. 53 § 3 k.p. Z przepisów tych nie można więc wywodzić, że okresami, w czasie trwania których nie można wypowiedzieć umowy o pracę, są okresy "niezdolności do pracy z powodu choroby".

Łączne stosowanie art. 41 i 53 § 1 k.p. jest konieczne ze względu na to, że pierwszy z nich, odsyłając do drugiego przepisu, wskazuje przede wszystkim na to, jaka jest długość okresów ochronnych, po upływie których dopuszczalne jest rozwiązanie stosunku pracy. W obu jednak przepisach konieczne jest spełnienie warunku w postaci usprawiedliwionej nieobecności w pracy. W pojęciu "nieobecność w pracy" mieści się "niezdolność do pracy", sama jednak "niezdolność do pracy" nie jest wystarczająca do zastosowania ochrony stosunku pracy z mocy art. 41 k.p. Wykładnia art. 41 oraz 53 § 1 i 3 k.p. wskazuje, że o zakazie wypowiedzenia nie decyduje sama tylko niezdolność pracownika do pracy spowodowana jego chorobą, ale przede wszystkim musi być spełniona druga przesłanka, którą jest nieobecność pracownika w pracy.

Interpretacja art. 41 k.p. w nawiązaniu do art. 53 k.p. oznacza tylko tyle, że wypowiedzenie umowy o pracę w okresie nieobecności pracownika w pracy spowodowanej chorobą, która uniemożliwia według obiektywnych kryteriów wykonywanie obowiązków pracowniczych, nie jest dopuszczalne, jeżeli nie upłynął okres uprawniający zakład pracy do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.

Wypowiedzenie umowy o pracę dokonane w czasie obecności pracownika w pracy jest zatem skuteczne i nie może być podważone przez ochronę stosunku pracy wynikającą z art. 41 k.p., gdyż o bezskuteczności takiego wypowiedzenia decyduje wyłącznie nieobecność pracownika w pracy. Brak jest bowiem uzasadnienia dla zastąpienia wymagania nieobecności w pracy przesłanką choroby pracownika powodującą niezdolność do pracy.

Przez obecność w pracy należy rozumieć stawienie się pracownika do pracy i świadczenie pracy, a więc wykonywanie obowiązków wynikających z umowy o pracę lub też gotowość do jej wykonywania. Wykonywanie pracy jest aktywną formą obecności pracownika w pracy i sam fakt wykonywania obowiązków pracowniczych z reguły przemawia przeciwko późniejszym twierdzeniom pracownika o jego niezdolności do pracy. Natomiast w rozumieniu art. 41 k.p. nie jest "obecnością w pracy" - obecność pracownika w zakładzie pracy bez wykonywania pracy, np. przyjście pracownika w celu złożenia świadectwa lekarskiego, czy też w celu pójścia do lekarza zakładowego ze względu na zły stan zdrowia, a także przerwanie świadczenia pracy z powodu choroby. Chodzi tu o rzeczywiste zaprzestanie wykonywania pracy. Moment przerwania pracy z powodu wystąpienia objawów chorobowych, które uniemożliwiły dalsze świadczenie pracy, stanowi początek nieobecności pracownika w pracy w rozumieniu art. 41 k.p.

Jeżeli jednak mimo otrzymanego zwolnienia lekarskiego pracownik nadal wykonuje pracę - to czas pozostawania w pracy nie może być rozumiany jako usprawiedliwiona nieobecność w pracy chroniona art. 41 k.p.

Okres ochronny przewidywany w art. 41 k.p. rozpoczyna się zatem z chwilą powstania przesłanki zakazu wypowiedzenia, tj. nieobecności pracownika w pracy z powodu choroby czyniącej go niezdolnym do pracy lub zaprzestania świadczenia pracy z tej samej przyczyny.

Odmienna interpretacja, zakładająca, że pracownik obecny w pracy i pracujący w danym momencie - wobec stwierdzonej niezdolności do pracy wskutek choroby - powinien być traktowany równocześnie jako nieobecny, nie znajduje usprawiedliwienia w treści art. 41 k.p. Z tych samych względów brak jest uzasadnienia dla rozciągnięcia ochrony prawnej przewidzianej w art. 41 k.p. również na okres niezdolności do pracy, w którym pracownik jest obecny w pracy, mimo że okres ten został następnie objęty zwolnieniem lekarskim.

Jeżeli zatem w dniu dokonania przez zakład pracy wypowiedzenia umowy o pracę pracownik jest obecny w pracy i wykonuje swoje obowiązki wynikające z umowy o pracę, to nie korzysta on z ochrony przewidzianej w art. 41 k.p.

Nie można jednak odmówić pracownikowi ochrony przed wypowiedzeniem mu umowy o pracę w sytuacji, gdy jest faktycznie chory i niezdolność do pracy została stwierdzona orzeczeniem lekarskim, ale pracownik pozostał jeszcze w pracy z uwagi na niemożność opuszczenia stanowiska pracy, np. wobec braku zastępcy, czy też do chwili przybycia innego pracownika do obsługi maszyny. Bezskuteczność wypowiedzenia umowy o pracę w takiej sytuacji, jak i w okolicznościach przybycia chorego pracownika do pracy w celu załatwienia ważnych spraw dla zakładu pracy, nie wynika jednak z art. 41 k.p., wobec braku przesłanki "nieobecności w pracy", ale powinna być oceniona w kontekście art. 45 § 1 k.p. Pozwoli to wyeliminować przypadki niesprawiedliwego pozbawienia ochrony stosunku pracy gorliwych pracowników, którzy decydują się na wykonywanie swoich obowiązków pracowniczych, mimo choroby.

Sytuacja społeczna i gospodarcza kraju zmieniła się w sposób zasadniczy w porównaniu do sytuacji w latach sześćdziesiątych, od kiedy obowiązuje rozszerzająca wykładnia art. 41 k.p. W warunkach tworzenia gospodarki rynkowej celowość dalszego stosowania takiej wykładni nie znajduje uzasadnienia.

Z tych wszystkich względów Pełny Skład Izby Administracyjnej Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego postanowił odstąpić od zasady prawnej zawartej w przytoczonej na wstępie uchwale pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1975 r. V PZP 5/75 (OSNCP 1976, z. 6, poz. 120) i na podstawie art. 22 ust. 2 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (jedn. tekst: Dz. U. z 1990 r. Nr 26, poz. 153 ze zm.) podjął uchwałę, że wypowiedzenie umowy o pracę pracownikowi, który świadczył pracę, a następnie wykazał, że w dniu wypowiedzenia był niezdolny do pracy z powodu choroby, nie narusza art. 41 k.p.

OSNC 1993 r., Nr 9, poz.40