Uchwała z dnia 1992-05-15 sygn. I PZP 28/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PZP 28/92

Uchwała z dnia 15 maja 1992 r. 

Przewodniczący: sędzia SN J. Skibińska-Adamowicz.

Sędziowie SN: J. Borkowski (sprawozdawca), A. Józefowicz.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora W. Bryndy, w sprawie z powództwa Handlowej Spółdzielni Spożywców (...) w Ł. przeciwko Jadwidze B. i Jolancie U. o odszkodowanie z tytułu niedoboru, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Łodzi postanowieniem z dnia 25 marca 1992 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

Czy w razie przejęcia części zakładu pracy (sklep) przez inny zakład pracy, nowy zakład pracy ma obowiązek zawarcia z pracownikami przejętego wraz z powierzonym tym pracownikom mienia byłego zakładu pracy - pisemnej umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej za powierzone mienie, a w przypadku odpowiedzi twierdzącej,

czy niezawarcie w tych warunkach pisemnej umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej skutkuje zwolnienie pracowników od odpowiedzialności za niedobór z art. 124 k.p., jeżeli z zachowania stron wynika, iż uznały one za wiążącą umowę o wspólnej odpowiedzialności materialnej zawartą z byłym zakładem pracy?

podjął następującą uchwałę:

W razie przejęcia części zakładu pracy (sklepu) przez inny zakład pracy wraz z pracownikami, których wiązała ważna umowa o wspólnej odpowiedzialności materialnej, zakład pracy przejmujący nie ma obowiązku zawarcia z tymi pracownikami nowej umowy pisemnej o wspólnej odpowiedzialności, chyba że umowa ta została uprzednio wypowiedziana przez pracowników lub odstąpił od niej zakład pracy.

Uzasadnienie

Pozwane Jadwiga B. i Jolanta U. były zatrudnione w sklepie spożywczym Spółdzielni Spożywców (...) Oddział w B., pierwsza z nich jako kierownik sklepu, a druga - jako zastępca kierownika. Pozwane dnia 15 lutego 1988 r. zawarły ze Spółdzielnią Spożywców - Oddział w B. umowę o wspólnej odpowiedzialności materialnej, przejmując odpowiedzialność za wszelkie szkody w mieniu im powierzonym po 50% każda z pozwanych (PSS Zakład Handlu w Ł., który został przekształcony w samodzielną spółdzielnię, pismem z dnia 26 lutego 1990 r. wystąpił o przekazanie placówek handlowych, w tym również sklepu prowadzonego przez pozwane, a pismem z dnia 23 marca 1990 r. został powiadomiony o przekazaniu szeregu sklepów. Pozwane jednobrzmiącymi pismami z dnia 27 marca 1990 r. zostały powiadomione przez (...) PSS Oddział w B., że decyzją Rady Nadzorczej Oddziału i Zarządu Oddziału w B. z dniem 1 kwietnia 1990 r. zostały przeniesione do pracy w PSS (...) - Zakład Handlu z zachowaniem dotychczasowego stanowiska pracy i płacy. Sklep został przejęty bez inwentaryzacji, a tylko z saldem księgowym. Z pozwanymi zawarto nowe umowy o pracę dnia 1 kwietnia 1990 r., ale tylko ustnie zapewniono je o tym, że jako nadal obowiązująca będzie traktowana umowa o odpowiedzialności materialnej, zawarta dnia 15 lutego 1988 r. (...) PSS Oddział w B. W sklepie przeprowadzono inwentaryzację kontrolną, pierwszą w dniach 19-22 lutego 1991 r., a powtórną - od dnia 28 lutego do dnia 1 marca 1991 r., stwierdzając najpierw niedobór netto w wysokości 56.713.459 zł, a następnie w wysokości - 56.402.329 zł. Pozwane nie wnosiły zastrzeżeń ani do prawidłowości inwentaryzacji, ani do zabezpieczenia sklepu, ale odmawiały wyrównania szkody.

Handlowa Spółdzielnia Spożywców w Ł. wystąpiła do Sądu Wojewódzkiego - Sądu Pracy w Łodzi dnia 1 sierpnia 1991 r. z pozwem o zapłatę przez pozwane kwoty 56.402.329 zł z ustawowymi odsetkami (każda z pozwanych po połowie, zgodnie z umową o odpowiedzialności materialnej za powierzone im mienie). Wyrokiem z dnia 19 grudnia 1991 r. Sąd powództwo oddalił.

Zaznaczyć trzeba, że dochodzenie w sprawie niedoboru w sklepie (ujawnionego w trakcie inwentaryzacji kontrolnej), prowadzone przez Komendę Rejonową Policji, zostało postanowieniem z dnia 20 czerwca 1991 r. umorzone wobec braku znamion przestępstwa.

Od wyroku Sądu Wojewódzkiego powód wniósł dnia 28 stycznia 1992 r. rewizję, zaskarżając wyrok w całości. Postanowieniem z dnia 25 marca 1992 r. Sąd Apelacyjny odroczył rozprawę i przedstawił Sądowi Najwyższemu pytanie prawne sformułowane w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Udzielenie odpowiedzi na pytanie prawne wymaga przede wszystkim określenia prawnych następstw przejęcia sklepu, wraz z zatrudnionymi w nim pracownikami i mieniem w nim będącym, przez usamodzielnioną część dawnej Spółdzielni. Stosownie do przepisu art. 23 § 2 k.p. "W razie przejęcia zakładu pracy w całości lub w części przez inny zakład, staje się on stroną w stosunkach pracy z pracownikami przejętego zakładu", co pociąga za sobą wiele dalszych konsekwencji. W tezie wyroku z 20 września 1990 r. I PR 251/90 (OSNCP 1991, z. 10-12, poz. 130) Sąd Najwyższy stwierdza, co następuje: "Zgodnie z art. 23 § 2 k.p. - w razie przejęcia zakładu pracy przez inny zakład staje się on stroną w stosunku pracy z pracownikami przejętego zakładu. Stosunek ten następuje z mocy prawa, a więc nowy zakład nie musi zawierać z pracownikami przejmowanego zakładu pracy umów o pracę". Zwrócić również trzeba uwagę na postanowienie art. 23 § 4 k.p. ustanawiającego zasady odpowiedzialności za zobowiązania wynikające ze stosunku pracy w przypadku przejęcia części zakładu pracy. Jeżeli wobec tego nie ma obowiązku zawierania umów o pracę z pracownikami przejmowanymi wraz z częścią zakładu pracy, bo stosunek pracy trwa nadal, a tylko ulega zmianie strona podmiotowa przez to, że zakład pracy przejmujący wchodzi w prawa i obowiązki tego zakładu pracy, którego część została przejęta, to nie ma podstaw do tego, aby uznać, że skutek tej zmiany podmiotowej nie rozciąga się dalej jeszcze na obszar praw lub obowiązków związanych ze stosunkiem pracy. Umowa o współodpowiedzialności materialnej za mienie powierzone z obowiązkiem wyliczenia się z niego może być zawarta tylko pomiędzy podmiotami wymienionymi w art. 125 § 1 k.p., tzn. pomiędzy pracownikami a zakładem pracy, jest więc ona związana ze stosunkiem pracy jak najściślej. Przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 października 1974 r. w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie (Dz.U. Nr 40, poz. 236) wprowadzają szereg postanowień dotyczących zmian w składzie osobowym zespołu pracowników lub w ich sytuacji faktycznej albo prawnej, ale nie regulują przypadków mogących powstać przy przekształceniach zakładu pracy, w szczególności nie uwzględniają tych sytuacji, do których odnosi się przepis art. 23 § 1 k.p. Jeżeli wobec tego ani przepis kodeksu pracy, ani też przepisy wykonawcze wydane na podstawie delegacji zawartej w tym kodeksie nie regulują następstw przejęcia zakładu pracy lub jego części w odniesieniu do dalszego bytu prawnego umowy o współodpowiedzialności materialnej za powierzone pracownikom mienie, to nie ma powodów, ażeby podważać jej moc obowiązującą. Taki wniosek jest tym bardziej uzasadniony, że przepis § 10 cyt. rozporządzenia stawia wymagania formalne pracownikowi, który chce wypowiedzieć umowę (może bowiem tego dokonać tylko na piśmie i z zachowaniem terminu określonego w tym przepisie), a przepis § 11 cyt. rozporządzenia dopuszcza odstąpienie przez pracownika od tej umowy w ściśle określonej sytuacji i również wymaga zachowania formy pisemnej. W innej sytuacji jest zakład pracy, gdyż może on w każdym czasie odstąpić od tej umowy (§ 11 ust. 2 cyt. rozporządzenia). Dodać trzeba jeszcze jeden istotny element. Otóż w rozporządzeniu, o którym mowa, wprowadza się pojęcie «miejsce powierzenia mienia», które musi stanowić wydzieloną część zakładu pracy (§ 1 ust. 1), a w § 1 ust. 2 podaje się przykładowo, co będzie stanowić miejsce powierzenia mienia w rozumieniu przepisów prawnych (magazyn, sklep).

W stanie faktycznym sprawy, w związku z którą wyłoniło się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości w konkretnej sprawie, umowa o współodpowiedzialności materialnej została zawarta pomiędzy kierowniczką sklepu i jej zastępczynią a zakładem pracy, miejsce powierzenia mienia było więc wydzielone w sposób trwały. Ten charakter zachowało ono również po przejęciu sklepu przez nowy zakład pracy; była to zmiana nie wpływająca na okoliczności istotne dla zakresu odpowiedzialności materialnej za mienie powierzone pracownikom. Z tego też względu przejęcie sklepu nastąpiło w drodze operacji księgowej bez inwentaryzacji mienia przekazywanego, co zresztą nie było kwestionowane przez pracownice związane umową o współodpowiedzialności materialnej.

(...) PSS Zakład Handlu w Ł. zawarł w przejmowanymi pracownikami w dniu 1 kwietnia 1990 r. umowy o pracę. W świetle przepisu art. 23 § 1 k.p. nie było to potrzebne, jeżeli zakład pracy z mocy samego prawa stał się stroną stosunku pracy. Umowy te mogą być wyrazem przezorności zakładu pracy w kwestiach dowodowych, ale nie z nimi należy wiązać dalsze trwanie stosunku pracy i jego ciągłość. Nawiązując stosunek pracy, zakład pracy przejmujący część dawnego zakładu pracy, przejął również obowiązki wynikające z umowy o współodpowiedzialności materialnej; umowa ta obowiązywała pracowników, bo ich stosunek pracy trwał nadal z mocy samego prawa, świadczyli oni pracę na tych samych stanowiskach, co wcześniej, oraz na tych samych warunkach pracy i płacy, co poprzednio. Wobec powyższego bez wypowiedzenia lub odstąpienia od umowy nie mogła ulec zmianie podstawa odpowiedzialności materialnej pracowników za mienie powierzone im z obowiązkiem wyliczenia się z niego.

Mając to na uwadze, Sąd Najwyższy na przedstawione pytanie prawne udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1993 r., Nr 1-2, poz. 7