Uchwała z dnia 1992-02-19 sygn. III CZP 1/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 1/92

Uchwała z dnia 19 lutego 1992 r.

Przewodniczący: sędzia SN G. Bieniek.

Sędziowie SN: M. Słoniewski, Z. Świeboda (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Wiktorii P., z udziałem Ryszarda P., o podział majątku wspólnego, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Lublinie postanowieniem z dnia 7 stycznia 1992 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

Czy możliwe jest podwyższenie spłaty po uprawomocnieniu się postanowienia częściowego, którym dokonano podziału spółdzielczego prawa do lokalu typu lokatorskiego i zasądzono na rzecz byłego małżonka spłatę odpowiadającą ówczesnej wartości tego prawa - w sytuacji, gdy uczestnik, któremu prawo to przyznano, jeszcze w toku postępowania o podział majątku wspólnego przekształcił prawo lokatorskie na własnościowe, korzystając z umorzenia części wkładu - i uzyskał znaczną korzyść majątkową kosztem składnika majątku wspólnego?

podjął następującą uchwałę:

Postanowienie częściowe wydane w sprawie o podział majątku wspólnego nie może ulec zmianie w postanowieniu końcowym orzekającym co do istoty z tej przyczyny, że w toku dalszego postępowania co do podziału pozostałych składników majątkowych uległy zmianie okoliczności stanowiące podstawę jego wydania.

Uzasadnienie

W sprawie o podział majątku wspólnego obejmującego m.in. spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu wydane zostało postanowienie częściowe w dniu 28 lutego 1989 r., w którym dokonano podziału tego prawa wraz ze związanym z nim wkładem w Spółdzielni Mieszkaniowej. Sąd przyznał prawo i wkład uczestnikowi, zasądzając na rzecz wnioskodawczyni spłatę odpowiadającą wysokości wkładu mieszkaniowego na mieszkanie lokatorskie typu M-4 w kwocie 420.000 zł. Uczestnik uiścił spłatę, a wnioskodawczyni wpłaciła ją jako wkład mieszkaniowy do Spółdzielni i mieszkanie już otrzymała.

Po uprawomocnieniu się postanowienia częściowego uczestnik z końcem 1989 r. przekształcił przyznane mu lokatorskie prawo na własnościowe prawo do lokalu po dokonaniu dopłaty kwoty 754.900 zł, przy czym część wymaganego wkładu została mu umorzona.

W toku trwającego postępowania o podział pozostałych składników majątkowych wnioskodawczyni domagała się objęcia podziałem mieszkania własnościowego.

Sąd Rejonowy w wydanym postanowieniu końcowym orzekającym co do istoty sprawy dokonał podziału majątku wspólnego z wyłączeniem jednak spółdzielczego prawa do lokalu, o którym już orzekł w postanowieniu częściowym.

Na skutek rewizji stron, a zwłaszcza rewizji wnioskodawczyni, Sądowi Wojewódzkiemu nasunęła się wątpliwość, którą jako zagadnienie prawne sformułowane w sentencji uchwały przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia (art. 391 § 1 k.p.c.).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W postępowaniu nieprocesowym sąd wydaje wszelkie orzeczenia w formie postanowień (art. 516 k.p.c.). Można dokonać - ze względu na przyjęte kryterium - różnego podziału tych postanowień. Dla rozstrzyganej sprawy istotne znaczenie ma podział na postanowienia orzekające co do istoty sprawy i postanowienia nie orzekające co do istoty sprawy (art. 518 k.p.c.). Jeżeli chodzi o pierwsze postanowienia, to za pośrednictwem art. 13 § 2 k.p.c. możliwe jest odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu postępowania cywilnego o niektórych rodzajach wyroków. Tak np. dopuszczalne jest wydanie postanowienia częściowego, jeżeli sprawa w części dojrzała do rozstrzygnięcia i możliwe jest oddzielne rozstrzygnięcie o pewnych żądaniach. Wydanie postanowienia częściowego w sprawie o podział majątku obejmującego tylko część składników tego majątku zakłada następnie wydanie postanowienia końcowego co do pozostałych jego składników. W orzeczeniu z dnia 16 stycznia 1984 r. III CZP 72/83 (OSNCP 1984, z. 7, poz. 115) Sąd Najwyższy uznał za dopuszczalne, przy odpowiednim stosowaniu art. 317 w związku z art. 13 § 2 k.p.c., wydanie postanowienia częściowego obejmującego tylko niektóre składniki tego majątku, zastrzegając jednak, że orzeczenie takie musi zawierać rozstrzygnięcie zarówno o przyznaniu tych składników, jak i o koniecznych rozliczeniach z tego tytułu. Podobnie jak w wypadku wyroku częściowego postanowienie częściowe korzysta z powagi rzeczy osądzonej (art. 36 k.p.c.) w granicach przedmiotu rozstrzygnięcia między tymi samymi stronami. Konsekwencją procesową tego, że prawomocne postanowienie częściowe korzysta z powagi rzeczy osądzonej jest to, że nie można skutecznie wszcząć postępowania w tym samym przedmiocie i między tymi samymi stronami.

Jeżeli po uprawomocnieniu się postanowienia częściowego nastąpiła zmiana okoliczności przyjętych za podstawę jego wydania, to taka zmiana nie może stanowić podstawy do objęcia podziałem majątku, o którym już rozstrzygnięto w wymienionym postanowieniu. Odmienne stanowisko byłoby naruszeniem powagi rzeczy osądzonej. Prawomocne postanowienie częściowe jednak może być zaskarżone nadzwyczajnymi środkami zaskarżenia, a w szczególności rewizją nadzwyczajną, jako że kończy postępowanie co do określonego składnika majątkowego (art. 417 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.) oraz skargą o wznowienie postępowania (z wyłączeniem sytuacji przewidzianej w art. 524 § 1 k.p.c.). Do takiego postanowienia może również odnosić się uregulowanie wynikające z art. 358¹ § 3 k.c.

Powoływanie się natomiast przez Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu pytania prawnego na treść uchwały z dnia 25 listopada 1983 r. III CZP 50/83 (OSNCP 1984 r., z. 5, poz. 72), w której Sąd Najwyższy wskazał na możliwość podwyższenia wartości prawa do lokalu w sprawie o podział majątku wspólnego, jeżeli istnieje prawdopodobieństwo przekształcenia spółdzielczego lokatorskiego prawa do mieszkania na własnościowe mieszkanie, nie ma znaczenia w sprawie, skoro wydano już prawomocne postanowienie regulujące prawo do lokalu i określające wysokość spłaty. Cytowana uchwała Sądu Najwyższego dotyczy sytuacji, gdy Sąd nie orzekł jeszcze o tym prawie, a możliwość przekształcenia prawa może mieć wpływ na wysokość spłaty.

Z tych przyczyn udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1992 r., Nr 9, poz. 154