Uchwała z dnia 1991-06-12 sygn. III CZP 46/91

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 46/91

Uchwała z dnia 12 czerwca 1991 r.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski (sprawozdawca). Sędziowie SN: Z. Świeboda, C. Żuławska

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Urzędu Skarbowego w Z. przeciwko Januszowi C., Józefowi C. i Ryszardowi G. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Lublinie postanowieniem z dnia 9 kwietnia 1991 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

Czy dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie z powództwa Skarbu Państwa (Urzędu Skarbowego w Z.) przeciwko członkom zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o zapłatę określonej kwoty pieniężnej z tytułu zobowiązania podatkowego obciążającego tę spółkę w związku z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą w wypadku, gdy egzekucja prowadzona przeciwko wymienionej spółce okazała się bezskuteczna?

podjął następującą uchwałę:

Niedopuszczalna jest droga sądowa w sprawie powództwa Skarbu Państwa (urzędu skarbowego) przeciwko członkom zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o zapłatę określonej kwoty pieniężnej z tytułu zobowiązania podatkowego obciążającego tę spółkę w związku z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą w wypadku, gdy egzekucja prowadzona przeciwko spółce okazała się bezskuteczna.

Uzasadnienie

W pozwie wniesionym do Sądu Wojewódzkiego w Zamościu Skarb Państwa (Urząd Skarbowy w Z.) wnosił o zasądzenie solidarnie od pozwanych Janusza C., Józefa C. i Ryszarda G. kwoty 960.809 zł wraz z kosztami procesu. W uzasadnieniu pozwu wyjaśnił, że pozwani są członkami zarządu Spółki z o.o. - Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe (...) z siedzibą w Z., że z tytułu prowadzonej przez tę Spółkę działalności gospodarczej powstało zobowiązanie podatkowe w kwocie dochodzonej pozwem i że Spółka należności tej nie uregulowała, a prowadzona przeciwko niej egzekucja administracyjna okazała się bezskuteczna. W tej sytuacji za powyższe zobowiązanie podatkowe Spółki odpowiadają - zgodnie z art. 298 kodeksu handlowego - solidarnie wszyscy trzej pozwani jako członkowie jej zarządu.

Sąd Wojewódzki w Zamościu postanowieniem z dnia 12 lutego 1991 r. odrzucił pozew, uznając, że droga sądowa do dochodzenia należności z tytułu podatków jest niedopuszczalna. Jako podstawę rozstrzygnięcia powołał przepisy art. 2 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. Nr 24, poz. 151 ze zm.) oraz art. 2 § 3 i art. 199 § 1 k.p.c.

Urząd Skarbowy w Z. - w zażaleniu na powyższe postanowienie - wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, zarzucając, że przedmiotem sporu nie jest ustalenie wysokości zobowiązania, gdyż to zostało ostatecznie ustalone decyzją podatkową, wydaną w stosunku do Spółki, lecz przeniesienie odpowiedzialności za długi wobec Skarbu Państwa, podstawą którego to żądania nie są przepisy podatkowe, lecz art. 298 kodeksu handlowego.

Rozpoznając zażalenie strony powodowej Sąd Apelacyjny w Lublinie uznał, że w sprawach występuje zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, wymagające rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy. W uzasadnieniu postanowienia przekazującego zagadnienie w trybie art. 391 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny wypowiedział się za niedopuszczalnością drogi sądowej, a potrzebę rozstrzygnięcia zagadnienia przez Sąd Najwyższy umotywował tym, że wypowiadany jest także pogląd odmienny, a zagadnienie nie znalazło dotychczas odzwierciedlenia w orzecznictwie.

 Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

Kodeks postępowania cywilnego normuje (co wynika wyraźnie z art. 1 k.p.c.) postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych. Wszystkie te sprawy traktuje się jako sprawy cywilne, a do ich rozpoznawania - jeżeli przepisy szczególne nie przekazują ich do właściwości sądów szczególnych - powołane są sądy powszechne oraz Sąd Najwyższy (art. 2 § 1 k.p.c.).

Na tle powyższego unormowania decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia zagadnienia dopuszczalności drogi sądowej w sprawie niniejszej ma przede wszystkim kwestia charakteru należności dochodzonej przez Skarb Państwa, a dopiero w drugiej kolejności - przy przyjęciu, że jest to roszczenie cywilnoprawne (sprawa cywilna) - kwestia, czy można mówić o jej przekazaniu do właściwości innych organów, a więc o wyłączeniu drogi sądowej z mocy art. 2 § 3 k.p.c., na który to przepis powołał się Sąd Wojewódzki.

Według kryterium materialnoprawnego sprawami cywilnymi są sprawy, w których ochrona prawna jest udzielona ze względu na prawa lub obowiązki podmiotów stosunków prawnych (cywilnych) o charakterze równorzędnym i najczęściej ekwiwalentnym. Jeżeli natomiast u podstaw sprawy leży określony stosunek administracyjnoprawny, to sprawa nie ma charakteru sprawy cywilnej. Spór o istnienie lub nieistnienie zobowiązania podatkowego i obowiązku podatkowego nie jest sporem cywilnoprawnym. W sporze takim nie występują równorzędne podmioty, a zobowiązanie podatkowe nie jest zobowiązaniem cywilnoprawnym, skoro podatek jest przymusowym świadczeniem pieniężnym, bezzwrotnym i nieodpłatnym, pobieranym na pokrycie wydatków państwa. W postępowaniu podatkowym państwo nie występuje jako równorzędny partner podatnika czy też płatnika, lecz jako organ władczy.

Zasada nierównorzędności organów podatkowych i osób zobowiązanych do płacenia podatków wynika, i to jednoznacznie, z przepisów ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (Dz. U. Nr 27, poz. 111 z późn. zm.), w świetle których organ podatkowy nie rozstrzyga spraw, lecz wydaje decyzje ustalające wysokość zobowiązania podatkowego. Przytoczone wyżej argumenty przesądzają w tym, że sprawa podatkowa nie jest sprawą cywilną i spór o istnienie obowiązku podatkowego nie jest sporem należącym do właściwości sądów powszechnych. Wniosek taki wynika również z art. 4 ustawy o zobowiązaniach podatkowych, który przewiduje nadzór Ministra Finansów, a więc organu administracji rządowej, w sprawach zobowiązań podatkowych, a także z art. 196 k.p.a. przewidującego zaskarżenie decyzji organów podatkowych do sądu administracyjnego.

W sprawie niniejszej powstaje jednak problem, czy charakteru sprawy podatkowej nie traci żądanie Skarbu Państwa (Urzędu Skarbowego) pokrycia należności podatkowej, zaległości podatkowych, przez osoby trzecie - nie wymienione w ustawie o zobowiązaniach podatkowych. Zdaniem składu rozstrzygającego zagadnienie prawne w przedmiocie tym, należy zająć stanowisko negatywne. Świadczenie pieniężne, którego domaga się Urząd Skarbowy od pozwanych nie przestało być świadczeniem podatkowym, wynikającym z przepisów podatkowych. Tak też traktuje je strona pozwana, pisząc w zażaleniu, że zobowiązanie podatkowe "zostało ostatecznie ustalone decyzją podatkową" i że chodzi jej tylko o "przeniesienie odpowiedzialności za długi" w związku z niemożnością wyegzekwowania należności, a więc świadczenia podatkowego. Ponieważ podatek wymierzony został spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, w której pozwani są członkami zarządu, w żądaniu Urzędu Skarbowego, skierowanym do sądu, mieści się żądanie rozstrzygnięcia w przedmiocie odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe spółki pozwanych jako osób trzecich w rozumieniu art. 30 ustawy o zobowiązaniach podatkowych. Tymczasem o odpowiedzialności takich osób za zaległości podatkowe ma orzekać - zgodnie z wyraźnym brzmieniem art. 40 ust. 1 zdanie drugie cyt. ustawy - "organ podatkowy w odrębnej decyzji". Z faktu, że w powołanym przepisie mówi się, że za zaległości podatkowe odpowiadają osoby trzecie "jeżeli zachodzą przewidziane w ustawie okoliczności", nie można wyciągnąć wniosku, że w przypadku, gdy ustawa o zobowiązaniach podatkowych nie wymienia jako osób trzecich członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, należność podatkowa traci swój charakter, a do wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie obowiązku pokrycia zaległości podatkowej przez te osoby staje się właściwy sąd powszechny. Przeciwko takiemu wnioskowi przemawia zarówno art. 2 ust. 2 ustawy o zobowiązaniach podatkowych stanowiący, że "obowiązek podatkowy określają ustawy", a nie ustawa o zobowiązaniach podatkowych, jak i art. 4 cyt. ustawy przewidujący, iż sprawowanie nadzoru w sprawach podatkowych należy do Ministra Finansów, który w ramach tego nadzoru "zapewnia jednolitość stosowania przepisów podatkowych przez organy podatkowe".

Za właściwością organów podatkowych do orzekania o ewentualnej odpowiedzialności pozwanych za zaległości podatkowe spółki (...), w tym i o odpowiedzialności na podstawie art. 298 kodeksu handlowego (o zastosowaniu tego przepisu do odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe) przemawiają również unormowania zawarte w ust. 2-4 art. 40 ustawy o zobowiązaniach podatkowych. Nie do przyjęcia jest przecież, by sąd powszechny mógł rozstrzygać chociażby o odstąpieniu "od orzeczenia odpowiedzialności podatkowej ze względu na zasady współżycia społecznego lub inne ważne względy społeczno-gospodarcze".

Podstawy do przyjęcia dopuszczalności drogi sądowej w sprawie niniejszej - dotyczącej odpowiedzialności pozwanych jako członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za jej zaległości podatkowe - nie można dopatrzyć się w zmianie art. 47 ustawy o zobowiązaniach podatkowych, dokonanej ustawą z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych (Dz. U. Nr 41, poz. 325), na którą powołują się zarówno Urząd Skarbowy, jak i Sąd Apelacyjny, a polegającej na skreśleniu w zdaniu pierwszym słów "spółki z ograniczoną odpowiedzialnością", co doprowadziło do tego, że ma ono brzmienie: "Wspólnik spółki jawnej oraz spółki cywilnej odpowiada całym swoim majątkiem ze spółką i pozostałymi wspólnikami za wszystkie zobowiązania podatkowe spółki i wspólników związane z działalnością spółki." Przede wszystkim zmiana nie odnosi się do odpowiedzialności członków zarządu, lecz wspólników, a po drugie wyjaśnienie przyczyn zmiany przepisu ustawy o zobowiązaniach podatkowych nie należy do sądu powszechnego, lecz, zgodnie z art. 4 tej ustawy, do Ministra Finansów.

Mając na uwadze przytoczone wyżej argumenty Sąd Najwyższy zajął stanowisko negatywne w przedmiocie dopuszczalności drogi sądowej w sprawie dochodzenia należności podatkowej zaległości podatkowych od członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

OSNC 1992 r., Nr 3, poz. 38