Uchwała z dnia 1991-04-16 sygn. III CZP 24/91

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 24/91

Uchwała z dnia 16 kwietnia 1991 r. 

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski. Sędziowie SN: T. Ereciński, Z. Strus (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa małoletniej Marzeny K., reprezentowanej przez przedstawicielkę ustawową Krystynę C., przeciwko Stanisławowi M. o waloryzację świadczenia alimentacyjnego po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Krakowie postanowieniem z dnia 19 lutego 1991 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy sprawa z powództwa o zmianę wysokości świadczenia pieniężnego należnego z tytułu alimentów, wytoczona w trybie art. 358¹ § 3 k.c., zalicza się do kategorii spraw o roszczenie alimentacyjne?"

podjął następującą uchwałę:

Żądanie zmiany wysokości świadczeń alimentacyjnych jest roszczeniem alimentacyjnym w rozumieniu art. 32 k.p.c., niezależnie od powoływanej przez stronę powodową podstawy.  

Uzasadnienie 

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne przez Sąd Wojewódzki wynikało na tle rozpoznawanego zażalenia na postanowienie Sądu Rejonowego, który przekazał sprawę innemu sądowi jako właściwemu miejscowo ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego. Małoletnia powódka w pozwie wniesionym do Sądu Rejonowego właściwego dla jej miejsca zamieszkania żądała zasądzenia określonej kwoty pieniężnej, wskazując jako podstawę roszczenia art. 358¹ § 3 k.c. i twierdząc, że wysokość zasądzonych w roku 1989 na jej rzecz i nie wyegzekwowanych alimentów powinna być zmieniona stosownie do zmiany siły nabywczej pieniądza we wskazanym przez nią okresie.

Uznanie żądania za powództwo o roszczenie alimentacyjne implikuje uprawnienie powódki do wyboru właściwego sądu na podstawie art. 32 k.p.c., a także inne skutki zarówno procesowe, jak i materialnoprawne.

Wątpliwości Sądu Wojewódzkiego wyrażone w pytaniu prawnym wynikają stąd, że podstawę materialnoprawną świadczeń objętych pozwem stanowią przepisy art. 128 - 144 k.r.o. dotyczące obowiązku alimentacyjnego, natomiast podstawą prawną wskazaną przez powódkę jest przepis zamieszczony w części ogólnej księgi trzeciej kodeksu cywilnego, mający zastosowanie do ogółu zobowiązań pieniężnych. Sąd Wojewódzki dostrzega przy tym trafnie, że wnioski wyprowadzane z systematyki przepisów nie muszą przesądzać rozważanej kwestii, gdyż inne normy zawarte w kodeksie cywilnym, np. dotyczące opóźnienia, zwłoki, wygaśnięcia zobowiązań mają również zastosowanie do świadczeń alimentacyjnych.

Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

Roszczenia alimentacyjne wynikają ze stosunków prawno-rodzinnych takich jak pokrewieństwo i powinowactwo, a także ze stosunków zrównanych z nimi (przysposobienie), i mogą istnieć nawet po ustaniu małżeństwa lub przysposobienia. Treścią obowiązku alimentacyjnego jest dostarczanie uprawnionemu przez zobowiązanego środków utrzymania oraz w miarę potrzeby także środków wychowania. Ma on charakter osobisty, nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego i znajduje podstawę w przepisach o charakterze iuris cogentis. Powołane cechy pozwalają dostatecznie odróżnić sprawy alimentacyjne od innych i prowadzą do wniosku, że unormowania kodeksu postępowania cywilnego dotyczące roszczeń alimentacyjnych odnoszą się nie tylko do spraw określonych w art. 128 k.r.o., ale do wszystkich wypadków, w których strony związane węzłem prawnorodzinnym żądają rozstrzygnięcia o obowiązku dostarczania środków utrzymania i wychowania zarówno co do zasady, jak i wysokości, w tym również o zmianę tej wysokości przez jej podwyższenie lub obniżenie, bez względu na podstawę prawną. Alimentacyjny charakter roszczeń nie traci tej cechy wskutek zamiany w obowiązek świadczenia na mocy orzeczenia sądowego, zachowując ją w toku postępowania egzekucyjnego aż do wygaśnięcia zobowiązania. Z powyższego wynika, że żądanie powódki domagającej się zmiany wysokości świadczeń alimentacyjnych zasądzonych na jej rzecz jest powództwem o roszczenia alimentacyjne, ponieważ zmierza w istocie do zmiany zapadłych orzeczeń, które nie utraciły swego charakteru po uprawomocnieniu.

Wyżej przytoczone okoliczności pozwalają udzielić odpowiedzi w zakresie nie zbędnym do rozpoznania przez Sąd Wojewódzki zażalenia powódki.

Sąd Najwyższy na marginesie zasadniczej odpowiedzi na przedstawione zagadnienie prawne wyraża pogląd, że podstawę orzekania o zmianie wysokości świadczeń alimentacyjnych, wynikających z orzeczenia lub umowy, stanowić może tylko art. 138 k.r.o. jako przepis szczególny. Pogląd taki znajduje potwierdzenie w dotychczasowym orzecznictwie dotyczącym stosunku art. 138 k.r.o. do art. 840 k.p.c. (przede wszystkim w uchwale SN z dnia 16 grudnia 1987 r. III CZP 91/86, teza VII), które ma pełne zastosowanie również do relacji między art. 138 k.r.o. i art. 358¹ § 3 k.c. Ten ostatni przepis, mający zastosowanie do wszystkich zobowiązań, ma charakter ogólny, wobec czego należy stosować zasadę lex posterior generalis non derogat legi priori speciali. Poza tym sprawy dotyczące obowiązku alimentacyjnego ze względu na swą doniosłość społeczną korzystają z preferencji zarówno procesowych, jak i materialnoprawnych (np. wyłączenie możliwości umorzenia przez potrącenie, niedopuszczalność zbycia tego prawa i zrzeczenia się). Artykuł 138 k.r.o. jest korzystniejszy dla uprawnionego, ponieważ obejmuje szerszy zakres przyczyn uzasadniających żądanie zmiany wysokości prawomocnie zasądzonych świadczeń, niż art. 358¹ § 3 k.c., który jako przyczynę, uwzględnia tylko istotną zmianę siły nabywczej pieniądza. Dlatego, bez względu na powoływaną podstawę przez stronę powodową, Sąd orzekając o żądaniu zmiany wysokości obowiązku alimentacyjnego powinien brać pod uwagę przesłanki wymienione w art. 138 k.r.o.

OSNC 1992 r., Nr 2, poz. 21