Uchwała z dnia 1990-12-13 sygn. III PZP 22/90

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PZP 22/90

Uchwała z dnia 13 grudnia 1990 r.

Przewodniczący: sędzia SN W. Masewicz.

Sędziowie SN: J. Borkowski, A. Józefowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora W. Bryndy w sprawie z powództwa Ireny M. przeciwko Przedsiębiorstwu Turystycznemu (...) w S. Oddział w S. o zapłatę odprawy po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie, postanowieniem z dnia 27 września 1990 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy odprawa pieniężna przewidziana w art. 8 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) przysługuje pracownikowi, z którym został rozwiązany stosunek pracy z przyczyn, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy także w sytuacji, gdy pracownik w wyniku odwołania od wypowiedzenia uzyskał odszkodowanie z art. 45 § 2 k.p. w związku z art. 47¹ k.p.?"

podjął następującą uchwałę:

Odprawa pieniężna przewidziana w art. 8 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 i Nr 10, poz. 59) przysługuje pracownikowi, z którym rozwiązano stosunek pracy z przyczyn określonych w art. 1 ust. 1 wymienionej ustawy, niezależnie od zasądzonego na jego rzecz odszkodowania na podstawie art. 45 § 2 w związku z art. 47¹ k.p.

Uzasadnienie 

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości powstało na tle następującego stanu faktycznego.

Powódka Irena M. była zatrudniona w pozwanym Przedsiębiorstwie Turystycznym (...) w S., Oddział w S. od dnia 23 listopada 1989 r. na czas nie określony przy sortowaniu i konfekcjonowaniu odpadów z pieluch jednorazowego użytku, importowanych z RFN. Zarządzeniem z dnia 16 marca 1990 r. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Zespołu Terenowego w K. zabroniła w trybie natychmiastowym sprowadzania odpadów z pieluch. W związku z tym pozwane przedsiębiorstwo zaprzestało produkcji pieluch i wypowiedziało umowy o pracę z dniem 31 marca 1990 r. wszystkim pracownikom (wśród nich powódce), zatrudnionym przy wytwarzaniu pieluch.

Na skutek odwołania powódki od wypowiedzenia. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w Świnoujściu wyrokiem z dnia 26 kwietnia 1990 r. przyznał powódce odszkodowanie na postawie art. 45 § 2 k.p. w wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia, uznając że wypowiedzenie dokonane zostało z naruszeniem art. 2-4 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.), zwolnienia bowiem miały charakter grupowy, a zakład pracy poprzestał na zwykłej konsultacji związkowej z art. 38 k.p. Ponadto uznał, że przywrócenie powódki do pracy było niecelowe ze względu na zaprzestanie produkcji pieluch i likwidację części zakładu pracy.

W niniejszej sprawie wyrokiem z dnia 19 czerwca 1990 r. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w Świnoujściu zasądził od pozwanego przedsiębiorstwa na rzecz powódki odprawę pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia na podstawie art. 8 powołanej ustawy, uznając, że odprawa przysługuje powódce niezależnego od odszkodowania przewidzianego w art. 45 § 2 k.p.

Od powyższego wyroku pozwane przedsiębiorstwo wniosło rewizję, w której twierdziło, że zasądzenie odszkodowania z art. 45 § 2 k.p. zgodnie z dyspozycją art. 13 powołanej ustawy wyklucza przyznanie odprawy pieniężnej z art. 8 tej ustawy.

Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie, rozpoznając rewizję, powziął wątpliwość sformułowaną w przedstawionym zagadnieniu prawnym. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego przepisy omawianej ustawy dopuszczają możliwość odwołania się przez pracownika od wypowiedzenia dokonanego z przyczyn określonych w art. 1 ust. 1 i 2 powołanej ustawy, z odpowiednim zastosowaniem przepisów oddziału 4, rozdziału II, działu drugiego kodeksu pracy (art. 13 ustawy) i nie ograniczają prawa pracownika do oprawny pieniężnej z art. 8 ustawy z sytuacji, gdy odwołanie pracownika zostanie uwzględnione w postaci odszkodowania z art. 45 § 2 k.p. bez przywrócenia do pracy.

Z uwagi na to, że prawo pracy nie dopuszcza różnych tytułów do świadczeń na rzecz pracownika za jeden okres pracy, wydaje się Sądowi Wojewódzkiemu wątpliwe, czy pracownikowi przysługuje odprawa pieniężna, gdy uzyskał już odszkodowanie za ten sam okres pracy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przedstawione zagadnienie prawne dotyczy dwu różnych uprawnień pracownika, przysługujących mu w odmiennych sytuacjach, opartych na innych podstawach faktycznych i prawnych.

Porównanie cech charakterystycznych odszkodowania i odprawy pieniężnej (pomijając tu odmienność znaczeniową oby pojęć) wskazuje, że nie ma między nimi identyczności przedmiotowej i czasowej, gdyż każde z nich nie odnosi się do tego samego okresu pracy. Uprawnienia pracownika wynikają też z odmiennych przyczyn prawnych.

Przewidziane w art. 45 § 2 k.p. odszkodowanie jest jednym z uprawnień przysługujących pracownikowi w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez zakład pracy, gdy umowa ta uległa już rozwiązaniu. Ustalając, że uwzględnienie żądania pracownika przywrócenia do pracy jest niemożliwe lub niecelowe ze względu na likwidację lub upadłość zakładu albo zmiany organizacyjne lub produkcyjne, związane z ograniczeniem zatrudnienia w zakładzie, sąd orzeka w tym wypadku o odszkodowaniu. Ma ono charakter tzw. odszkodowania ustawowego, które należy się w granicach z góry określonych bez względu na to, czy pracownik poniósł na skutek m.in. niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę jakąkolwiek szkodę lub nawet większą szkodę, niż określa kodeks pracy. Powyższe odszkodowanie nie podlega zmniejszeniu o wynagrodzenie uzyskane przez pracownika w innym zakładzie pracy w czasie odpowiadającym okresowi, stanowiącemu podstawę obliczenia wysokości odszkodowania i nie jest uzależnione od spełnienia innych warunków. Odszkodowanie to jest szczególnym rodzajem odszkodowania ustawowego unormowanego w kodeksie pracy. Według art. 47¹ k.p. odszkodowanie, o którym mowa w art. 45 k.p., przysługuje w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy, nie niżej jednak od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Odszkodowanie to ma charakter kompensacyjno-sankcyjny. Sankcja majątkowa ma kompensować stratę, jaką pracownik poniósł z powodu pozbawienia go możliwości uzyskania wynagrodzenia za świadczenie pracy, gdy został przywrócony do pracy przez okres czasu niezbędny do zgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę. Odszkodowanie to nie odwzajemnia świadczenia pracy, lecz wynika z unormowania prawnego, zabezpieczającego pracownika przed bezprawnym działaniem zakładu, pozbawiającym go dochodu z pracy, gdy roszczenie jego o przywrócenie do pracy nie może być zrealizowane z przyczyn określonych w art. 45 § 2 k.p. Dlatego sąd obowiązany jest orzec o odszkodowaniu przysługującym pracownikowi z mocy prawa.

Natomiast odprawa pieniężna z art. 8 ustawy przysługuje pracownikowi niezależnie od tego, czy rozwiązanie z nim stosunku pracy przez zakład było niezgodne z prawem lub niewadliwe, jeżeli nastąpiło z określonych prawem powodów dotyczących zakładu pracy, w którym następuje zmniejszenie zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych, zmian organizacyjnych, produkcyjnych lub technologicznych (art. 1 ust. 1 ustawy), albo w przypadku ogłoszenia jego upadłości lub likwidacji (art. 1 ust. 2 ustawy). Jeżeli zakład pracy rozwiązał stosunek pracy z pracownikiem z podanych przyczyn, zgodnie z prawem, to pracownikowi przysługuje z mocy art. 8 ustawy uprawnienie do odprawy, a jeśli zakład pracy wypowiedział pracownikowi umowę o pracę z naruszeniem przepisów prawa, z przyczyn określonych w art. 1 ust. 1 i 2 ustawy, np. nie zachowując przewidzianego w ustawie trybu postępowania, to pracownikowi zamiast roszczenia o przywrócenie do pracy przysługuje ponadto przewidziane w art. 45 § 2 k.p. odszkodowanie.

Odprawa pieniężna z art. 8 ustawy jest świadczeniem majątkowym zakładu, związanym z pozostawaniem przez pracownika w stosunku pracy i z okresem świadczenia pracy, które stanowi kryterium określania wysokości tej odprawy. Odprawa nie ma charakteru odszkodowawczego. Jeśliby ustawodawca chciał nadać jej taki charakter, to nazwałby to świadczenie zakładu odszkodowaniem. Sama nazwa wskazuje na to, że ustawodawca nie przewidział w wypadku rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem przez zakład pracy z przyczyn wymienionych w art. 1 ustawy odszkodowania w związku z utratą pracy.

Wypowiedzenie umowy o pracę z określonych w ustawie przyczyn dotyczących zakładu pracy nie ma cech bezprawności działania zakładu i nie stanowi sankcji przewidzianej prawem w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez zakład pracy. Odprawa pieniężna nie jest naprawieniem szkody lub straty, jaką pracownik poniósł w związku z bezprawnym pozbawieniem go zatrudnienia, lecz świadczeniem zakładu w razie powstania zdarzeń, które zgodnie z ustawą powodują niemożliwość lub niecelowość albo zbędność kontynuowania stosunku pracy. Odprawa z art. 8 ustawy przysługuje pracownikowi za przepracowany okres pracy, od którego zależy jej wysokość. Nie ma ona charakteru wynagrodzenia za pracę lub właściwego zarobku, choć jej sens pozostaje w relacji do okresu świadczenia pracy i jest zbliżony do odpłaty za wkład pracy pracownika w działanie zakładu w przeszłości. W istocie odprawy pieniężnej nie można dopatrywać się charakteru odszkodowawczego, gdyż nie mogłaby być mierzona okresem świadczenia pracy na rzecz zakładu, lecz uszczerbkiem majątkowym pracownika, związanym z utratą pracy i koniecznością poszukiwania (niekiedy długotrwałego w okresie bezrobocia) innego zatrudnienia nawet z koniecznością zmiany kwalifikacji zawodowych.

Powyższa analiza charakteru prawnego odszkodowania z art. 45 § 1 k.p. i odprawy pieniężnej z art. 8 ustawy wykazuje ich różnorodny charakter prawny. Byłoby możliwe zarachowanie odszkodowania, o którym mowa, na poczet odprawy pieniężnej, gdyby oba uprawnienia pracownika miały jednorodny charakter i dublowały to samo rodzajowo świadczenie z tego samego zdarzenia i tytułu prawnego. Porównanie obu omawianych uprawnień nie prowadzi do takiego wniosku. Dlatego ustawodawca przewidział w art. 8 ust. 3 ustawy tylko jedną sytuację, w której odprawa pieniężna nie przysługuje pracownikowi uprawnionemu do otrzymania jednorazowej odprawy pieniężnej w związku z przejściem na emeryturę lub rentę inwalidzką. Brak zatem szczególnej normy ustawowej, która wykluczałaby kumulatywne dochodzenie przez pracownika odszkodowania z art. 45 § 2 k.p. i odprawy pieniężnej z art. 8 ustawy. Za takim rozwiązaniem przedstawionego zagadnienia prawnego przemawia także art. 13 ustawy. Przepis ten stanowi, że do nieuzasadnionych lub niezgodnych z prawem wypowiedzeń umów o pracę mają odpowiednie zastosowanie przepisy oddziału 4 rozdziału II działu drugiego kodeksu pracy. Regulacja ta wskazuje na to, że ustawodawca dostrzega możliwość zaistnienia (obok prawidłowych grupowych zwolnień pracowników) także niezgodnych z prawem wypowiedzeń umów o pracę z przyczyn wymienionych w art. 1 ustawy. W tych wypadkach ustawodawca wyraźnie wskazuje na możliwość odpowiedniego stosowania do roszczeń pracowników przepisów kodeksu pracy (w tym także art. 45 § 2 k.p.).

W świetle przedstawionych rozważań Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, że na przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne, budzące poważne wątpliwości, należało udzielić odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1991 r., Nr 5-6, poz. 64