Uchwała z dnia 1990-10-05 sygn. III CZP 55/90

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 55/90

Uchwała z dnia 5 października 1990 r.

Przewodniczący: sędzia SN G. Bieniek.

Sędziowie SN: M. Sychowicz (sprawozdawca), Z. Świeboda.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Otto F. z udziałem Mirosławy F. o podział majątku wspólnego po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Poznaniu postanowieniem z dnia 27 lipca 1990 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"1. Czy nadal w warunkach szybkiego spadku wartości pieniądza aktualny jest pogląd prawny wyrażony w zdaniu drugim uchwały Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 1986 r. III CZP 71/85 (OSNCP 1986, z. 12, poz. 196), że nakład z majątku odrębnego małżonka na majątek wspólny odpowiada - w wypadku zrewaloryzowania w czasie trwania wspólności majątkowej wkładu mieszkaniowego przez spółdzielnię - sumie pieniężnej nominalnie zaliczonej na wkład mieszkaniowy?

2. Czy istniałaby możliwość, przy uwzględnieniu w tym zakresie zasad współżycia społecznego, w drodze zastosowania art. 5 k.c. odpowiedniego procentowego zrewaloryzowania tego nakładu?"

podjął następującą uchwałę:

Wartość nakładu z majątku odrębnego jednego z małżonków na ich majątek wspólny, polegającego na wpłacie dokonanej przez tego małżonka na wkład mieszkaniowy związany ze spółdzielczym prawem do lokalu, odpowiada w chwili podziału tego majątku takiej części wartości spółdzielczego prawa do lokalu, jaką część stanowiła ta wpłata w stosunku do całego wkładu mieszkaniowego wpłaconego przez małżonków, od zgromadzenia którego uzależniony był przydział mieszkania.

Uzasadnienie 

Postanowieniem częściowym z dnia 11 stycznia 1990 r. Sąd Rejonowy w Poznaniu dokonał podziału wchodzącego w skład majątku wspólnego byłych małżonków Otto F. i Mirosławy F. spółdzielczego prawa do lokalu nr 30 w bloku nr 2 na Osiedlu (...) w P. wraz ze związanym z nim wkładem mieszkaniowym w ten sposób, że prawo to przyznał uczestniczce postępowania Mirosławie F. i zasądził od niej na rzecz wnioskodawcy Otto F. tytułem spłaty kwotę 549.450 zł z odsetkami. Orzeczenie to oparte zostało na ustaleniu, że mieszkanie spółdzielcze przydzielone zostało małżonkom w dniu 11 września 1984 r., tj. w czasie, gdy istniała między nimi małżeńska wspólność majątkowa (która ustała z dniem 19 maja 1987 r.), i przydział ten nastąpił w związku z wpłaceniem przez małżonków wkładu mieszkaniowego w kwocie 42.600 zł, przy czym na wkład ten złożyła się m.in. kwota 14.000 zł zgromadzona przez uczestniczkę postępowania przed zawarciem związku małżeńskiego. Ponieważ w chwili orzekania wartość wkładu mieszkaniowego wpłaconego przez małżonków odpowiadała sumie 1.112.900 zł. Sąd Rejonowy odliczył od niej kwotę 14.000 zł jako nakład poczyniony przez uczestniczkę postępowania z jej majątku odrębnego na majątek wspólny i połowę różnicy zarządził - jako spłatę - na rzecz wnioskodawcy.

Rozpoznając rewizję wnioskodawcy i uczestniczki postępowania od wymienionego postanowienia Sąd Wojewódzki w Poznaniu ustalił, że wartość wkładu mieszkaniowego wpłaconego przez małżonków odpowiada już sumie 9.811.500 zł i zwracając uwagę na trudną sytuację życiową, w jakiej znajduje się uczestniczka postępowania, powziął wątpliwości, które wyraził w przedstawionym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym przytoczonym w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przyznanie jednemu z małżonków spółdzielczego prawa do lokalu w wyniku podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami powoduje konieczność zasądzenia spłaty na rzecz drugiego z małżonków (art. 46 k.r.o. w związku z art. 1035 k.c. i art. 212 § 2 k.c.). Ustalenie wysokości spłaty zależy przede wszystkim od wartości prawa będącego przedmiotem podziału. Jak wyjaśniono już w judykaturze (por. np. uchwałę SN z dnia 25 października 1983 r. III CZP 50/83 - OSNCP 1984, z. 5, poz. 72), równowartość lokatorskiego prawa do lokalu w spółdzielni mieszkaniowej stanowi w zasadzie suma odpowiadająca wkładowi mieszkaniowemu, jaki w chwili podziału zobowiązany byłby wnieść członek spółdzielni ubiegający się o przydział nowo wybudowanego lokalu mieszkalnego tej samej wielkości i o zbliżonym wyposażeniu.

Wpłata na wkład mieszkaniowy, ze zgromadzeniem którego związany był przydział mieszkania spółdzielczego, do którego prawo wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków, dokonana przez jedno z małżonków przed powstaniem między nimi wspólności majątkowej, jest wpłatą pochodzącą ze środków stanowiących majątek odrębny tego małżonka i - jak wskazał Sąd Najwyższy w tezie I uchwały pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 30 listopada 1974 r. III CZP 1/74 (OSNCP 1975, z. 3, poz. 37), która mimo zmiennego stanu prawnego w tym zakresie zachowała aktualność - stanowi nakład z majątku odrębnego tego małżonka na majątek wspólny. Przy podziale majątku wspólnego jedno z małżonków, które poczyniło ten nakład, może domagać się jego zwrotu (art. 45 § 1 k.r.o.).

Nakład, który w chwili oczekiwania na przydział mieszkania spółdzielczego uczyniony był jako wpłata na wkład mieszkaniowy, z chwilą przydziału mieszkania staje się w istocie nakładem na spółdzielcze prawo do lokalu. Mieści się on w wartości tego prawa jako jej część. Przydział mieszkania wiąże się ze zgromadzeniem wkładu mieszkaniowego w określonej wysokości i w chwili przydziału wkład ten praktycznie odpowiada wartości prawa do przydzielonego lokalu, ale w chwili podziału majątku wspólnego wartość tego prawa jest inna, z reguły znacznie wyższa niż wartość uprzednio zgromadzonego wkładu mieszkaniowego. Roszczenie o zwrot nakładu jest roszczeniem o zwrot jego wartości. Chodzi tu o wartość nie w chwili dokonywania nakładu, ale w chwili orzekania o zwrocie nakładu. Pogląd, według którego w chwili podziału majątku wspólnego małżonkowi, który poczynił ze swego majątku odrębnego nakład na majątek wspólny w postaci wpłaty na wkład mieszkaniowy, przysługuje zwrot tego nakładu według jego sumy nominalnej, nie uwzględnia powyższych okoliczności. Wzięcie ich pod uwagę prowadzi zaś do stwierdzenia, że wartość nakładu z majątku odrębnego jednego z małżonków na ich majątek wspólny, polegającego na wpłacie dokonanej przez jedno z małżonków na wkład mieszkaniowy związany ze spółdzielczym prawem do lokalu, odpowiada w chwili podziału tego majątku takiej części wartości spółdzielczego prawa do lokalu, jaką część stanowiła ta wpłata w stosunku do całego wkładu mieszkaniowego wpłaconego przez małżonków, od zgromadzenia którego uzależniony był przydział mieszkania.

Wyrażone tu stanowisko odpowiada zasadom współżycia społecznego. Zwrot nakładu tylko w wysokości jego sumy nominalnej prowadziłby bowiem do rażącego pokrzywdzenia tego z małżonków, które dokonało tego nakładu, i uzyskania niczym nieuzasadnionej korzyści przez drugie z małżonków. Każde z małżonków wnoszące ze swego majątku odrębnego część wkładu mieszkaniowego, od zgromadzenia którego uzależniony był przydział mieszkania, otrzymałoby mianowicie - jako zwrot nakładu - tylko oznaczoną część sumy stanowiącej w chwili podziału majątku wspólnego równowartość lokatorskiego prawa do lokalu.

Takiemu stanowisku nie sprzeciwia się nadal obowiązująca w polskim prawie zasada nominalizmu (art. 358¹ § 1 k.c.). Odnosi się ona bowiem tylko do zobowiązań, których przedmiotem od chwili ich powstania jest suma pieniężna. Przedmiotem roszczenia o zwrot nakładu jest zaś - tak powiedziano - wartość tego nakładu w chwili jego zwrotu. Jeżeli nakład był poczyniony w postaci wpłaty pieniężnej, roszczenie o jego zwrot nie obejmuje wpłaconej sumy pieniędzy, ale tę wartość - wyrażoną w określonej sumie pieniędzy - która na skutek tego nakładu powstała.

Za rozstrzygnięciem przedmiotowego zagadnienia prawnego, tak jak w sentencji uchwały, przemawiają także wyrażone w orzecznictwie Sądu Najwyższego zasady rozliczania nakładów poczynionych z majątku odrębnego jednego z małżonków na ich majątek wspólny albo odwrotnie, gdy nakłady te poczynione zostały w związku z budową domu lub nabyciem lokalu, a między chwilą budowy lub nabycia i chwilą orzekania o zwrocie nakładów zmieniła się wartość domu lub lokalu. Tak więc według litery a uchwały z dnia 16 grudnia 1980 r. III CZP 46/80 (OSNCP 1981, z. 11, poz. 206) w sytuacji, gdy małżonkowie w czasie trwania wspólności ustawowej wspólnie zbudowali dom na gruncie wchodzącym w skład majątku odrębnego jednego z nich, wartość nakładów określa się w ten sposób, że najpierw ustala się ułamkowy udział nakładów małżonków w wartości domu według cen rynkowych z czasu jego budowy, a następnie oblicza się ten sam ułamkowy udział w wartości domu według cen rynkowych z chwili podziału majątku wspólnego. Stosownie zaś do uchwały z dnia 12 kwietnia 1989 r. III CZP 31/89 (nie opublikowanej) przy rozliczaniu w postępowaniu działowym poczynionych nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny należy ustalić stosunek ułamkowy tych nakładów do wartości rynkowej nabytego lokalu z chwili jego nabycia, a następnie odnieść do wartości z daty podziału. Wskazać wreszcie należy na postanowienie z dnia 26 stycznia 1988 r. III CRN 475/87 (OSNCP 1990, z. 4 -5, poz. 64), w którym uznano, że jeżeli spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu należące do majątku odrębnego małżonka zostanie w czasie trwania wspólności ustawowej przekształcone na prawo własności wchodzące w skład majątku wspólnego, to wartością nakładu z majątku odrębnego na majątek wspólny jest suma odpowiadająca wysokości należności przypadających osobie uprawnionej z art. 218 § 4 prawa spółdzielczego - ustawy z dnia 16 września 1982 r. (Dz. U. Nr 30, poz. 210 ze zm.). Różnice pomiędzy sytuacjami, których dotyczą powołane orzeczenia a sytuacją, na tle której powstało zagadnienie prawne przedstawione do rozstrzygnięcia, nie są tego rodzaju, żeby w każdej z tych sytuacji stosować odmienne zasady rozliczania nakładów.

Z przytoczonych względów nie można podzielić stanowiska zajętego w zdaniu drugim uchwały Sądu Najwyższego z dnia 5 stycznia 1986 r. III CZP 71/85 (OSNCP 1986, z. 12, poz. 196), według którego nakład z majątku odrębnego małżonka na majątek wspólny odpowiada - w wypadku zwaloryzowania w czasie trwania wspólności majątkowej wkładu mieszkaniowego przez spółdzielnię - sumie pieniężnej nominalnej zaliczonej na wkład mieszkaniowy.

Ustalenie wartości nakładu, którego dotyczy uchwała, w sposób określony w jej sentencji, odpowiada - jak wskazano - zasadom współżycia społecznego. Brak jest zatem przesłanek uzasadniających modyfikację tej wartości na podstawie art. 5 k.c.

OSNC 1991 r., Nr 4, poz. 48