Uchwała z dnia 1990-08-10 sygn. III CZP 40/90

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 40/90

Uchwała z dnia 10 sierpnia 1990 r. 

Przewodniczący: sędzia SN Z. Świeboda.

Sędziowie SN: G. Bieniek (sprawozdawca), J. Niejadlik. 

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Romany K. przeciwko Tadeuszowi K. o eksmisję po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Słupsku postanowieniem z dnia 9 maja 1990 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy sąd jest związany spisem kosztów adwokata ustanowionego z urzędu, jeżeli kosztami procesu został w całości obciążony przeciwnik procesowy strony korzystającej z urzędowej pomocy adwokackiej?"

podjął następującą uchwałę:

Sąd nie jest związany spisem kosztów adwokata ustanowionego z urzędu, jeżeli kosztami procesu w sprawie cywilnej obciążony został przeciwnik procesowy strony korzystającej z pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Uzasadnienie 

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości powstało na tle następującego stanu faktycznego:

Wyrokiem z dnia 19 marca 1990 r. oddalone zostało powództwo eksmisyjne skierowane przeciwko pozwanej, korzystającej z pomocy prawnej adwokata z urzędu. W orzeczeniu tym Sąd Rejonowy zasądził na rzecz wygrywającej w całości proces strony pozwanej kwotę 5.700 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego z urzędu. Sąd ten nie uznał się tym samym związany wysokością kosztów adwokata z urzędu, przedstawioną w spisie w sumie 200.000 zł. W zażaleniu wniesionym z urzędu przez pełnomocnika strony pozwanej zarzucono, że Sąd Rejonowy bezpodstawnie obniżył koszty pomocy prawnej udzielonej z urzędu, co nie znajduje uzasadnienia w przepisach prawa. Rozpoznając to zażalenie Sąd Wojewódzki w Słupsku przedstawił - w trybie art. 391 k.p.c. - do rozstrzygnięcia sformułowane w sentencji uchwały zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości.

Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

Zasady ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nie opłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 sierpnia 1983 r. (Dz. U. Nr 51, poz. 230) wydane na podstawie art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - prawo o adwokaturze (Dz. U. Nr 16, poz. 124 ze zm.). Zgodnie z tymi przepisami koszty nie opłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez adwokata - ponosi Skarb Państwa. Koszty te - zgodnie z § 8 ust. 1 powołanego rozporządzenia sąd zasądza od Skarbu Państwa na rzecz zespołu adwokackiego, którego członkiem był adwokat udzielający pomocy z urzędu, lub na rzecz adwokata wykonującego zawód indywidualnie. Od tej generalnej zasady jednak zachodzi wyjątek w sytuacji, gdy kosztami sprawy cywilnej został w całości obciążony przegrywający spór przeciwnik strony korzystającej z pomocy prawnej udzielonej z urzędu. W tej sytuacji koszty nie opłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu zasądza się nie od Skarbu Państwa na rzecz zespołu adwokackiego lub adwokata indywidualnie wykonującego zawód, lecz od przeciwnika procesowego na rzecz strony korzystającej z urzędowej pomocy prawnej. Wynika to wyraźnie z art. 122 § 1 k.p.c., a także z § 8 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 sierpnia 1983 r. (por. też uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 1 marca 1989 r. III CZP 12/89).

Na tle tego właśnie wyjątku pojawiła się wątpliwość, jak obliczać wysokość tych kosztów?

W tej kwestii istotne znaczenie ma § 8 powołanego rozporządzenia. Stanowi on, że koszty obliczone stosownie do paragrafów poprzedzających sąd zasądza na rzecz zespołu adwokackiego lub adwokata wykonującego zawód indywidualnie, a jeżeli w sprawie cywilnej kosztami procesu obciążony został przeciwnik procesowy strony korzystającej z pomocy udzielonej przez adwokata z urzędu, sąd zasądzi koszty od Skarbu Państwa dopiero po wykazaniu bezskuteczności egzekucji prowadzonej stosownie do art. 122 k.p.c. Treść tego przepisu pozwala stwierdzić, że zasądzając koszty od Skarbu Państwa sąd oblicza koszty, stosownie do paragrafów poprzedzających, czyli stosownie do § 4 i 5 rozporządzenia z 1983 r. Te zaś przepisy stanowią, że wysokość wynagrodzenia sąd ustala na podstawie najniższych stawek określonych w przepisach w sprawie opłat za czynności zespołów adwokackich, przy czym może on przyznać wynagrodzenie wyższe, jeżeli nakład pracy adwokata był szczególnie duży (§ 4); wysokość wydatków zaś sąd określa na podstawie przedstawionych dowodów i rachunków (§ 5). Te reguły - jak to wskazano - odnoszą się niewątpliwie do sytuacji, gdy koszty nie opłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu zasądza się od Skarbu Państwa na rzecz zespołu adwokackiego lub adwokata indywidualnie wykonującego zawód. Nie mogą być natomiast stosowane wówczas, gdy kosztami procesu obciążony został przeciwnik procesowy strony korzystającej z pomocy udzielonej przez adwokata z urzędu. W tej sprawie przepisy omawianego rozporządzenia nie zawierają żadnych postawień. W tej sytuacji trzeba sięgnąć do ogólnych przepisów regulujących opłaty za czynności adwokackie, tj. przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 października 1989 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości (Dz. U. Nr 57, poz. 343). Z przepisów ogólnych tego rozporządzenia wynika, że opłata za czynności adwokackie obejmuje ustalone wynagrodzenie adwokata oraz ryczałt w wysokości 90% tego wynagrodzenia, przy czym wynagrodzenie adwokata ustala się na podstawie stawek określonych w rozporządzeniu, a jeśli chodzi o wynagrodzenie adwokata - członka zespołu adwokackiego, to określa je umowa między zespołem reprezentowanym przez kierownika zespołu a klientem (§ 1 ust. 3 powołanego rozporządzenia). Na tle tego ostatniego postanowienia w związku z art. 109 k.p.c. utrwalił się w judykaturze Sądu Najwyższego pogląd, że sąd nie może korygować umowy zawartej zgodnie z przepisami między klientem a kierownikiem zespołu adwokackiego (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: II CZ 37/70 - OSNCP 1971, z. 2, poz. 32; IV PZ 24/75 - OSNCP 1976. z. 3, poz. 50 oraz nie publikowana uchwała z dnia 30 maja 1989 r. V KZP 4/89). Konsekwencją tego poglądu jest to, że sąd jest związany wysokością wynagrodzenia adwokackiego przedstawionego w spisie (art. 109 k.p.c.) w granicach normatywnych w wysokości umówionej lub zapłaconej.

W tym właśnie kontekście pojawił się problem, czy ta zasada może mieć zastosowanie wówczas, gdy w sprawie cywilnej kosztami procesu obciążony został przeciwnik procesowy strony korzystającej z pomocy udzielonej przez adwokata z urzędu. Skoro bowiem do tej sytuacji mają zastosowanie przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 października 1989 r., to może powstać kwestia, czy znajduje także zastosowanie § 1 ust. 3 tego rozporządzenia. Taką sugestię należy odrzucić, skoro nie została spełniona podstawowa przesłanka tego przepisu, a mianowicie zawarcie umowy między kierownikiem zespołu adwokackiego a klientem. Ustanowienie adwokata z urzędu przez sąd jest - zgodnie z art. 118 k.p.c. - jedynie równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego. Brak zaś jest jakichkolwiek podstaw, aby ustanowieniu adwokata z urzędu przypisywać cechy umowy między zespołem adwokackim a klientem. Sprzeciwia się temu jednoznaczna treść art. 118 k.p.c. Wynika z tego wniosek, że sąd obciążając przeciwnika procesowego strony korzystającej z pomocy udzielonej przez adwokata z urzędu kosztami procesu, nie jest związany wysokością wynagrodzenia adwokackiego określonego w przedstawionym przez adwokata spisie kosztów. Określając wysokość wynagrodzenia adwokata ustanowionego z urzędu, w tej sytuacji procesowej, sąd bierze pod uwagę charakter i stopień zawiłości sprawy, wymagany nakład pracy, a także poziom kwalifikacji zawodowych adwokata (§ 1 ust. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 października 1989 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości).

Mając powyższe na uwadze udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

 OSNC 1991 r., Nr 2-3, poz. 27