Zwrot kosztów nieopłaconej pomocy świadczonej z urzędu

W razie przyznania od Skarbu Państwa adwokatowi z urzędu na jego wniosek kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie procesu jedynie w części, sąd oddala ten wniosek w pozostałym zakresie.

Wyrok SN z dnia 10 kwietnia 2025 r., III CZP 48/24

Standard: 88639 (pełna treść orzeczenia)

Pełnomocnik z urzędu działający za stronę, której przysługuje uprawnienie do uzyskania od przeciwnika kosztów postępowania, powinien uzyskać należne mu wynagrodzenie przede wszystkim od strony, którą reprezentował, gdyż zasądzone na jej rzecz koszty mają obejmować także wynagrodzenie pełnomocnika, a ten może je pobrać z kwoty zasądzonej na rzecz strony z pierwszeństwem przed nią (art. art. 122 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.).

Obowiązek pokrycia przez Skarb Państwa wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu powstaje dopiero wtedy, gdy egzekucja kosztów nieopłaconej pomocy prawnej zasądzonych od przeciwnika na rzecz strony, dla której ustanowiono pełnomocnika z urzędu, okazała się bezskuteczna (art. 122 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.) oraz wtedy, gdy to strona reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego z urzędu przegrała sprawę i została obciążona kosztami procesu lub – z innej przyczyny – nie było podstaw do obciążenia tymi kosztami innego podmiotu.

W sprawie cywilnej, w której kosztami procesu został obciążony przeciwnik procesowy strony korzystającej z pomocy udzielonej przez adwokata lub radcę prawnego ustanowionego z urzędu, sąd przyznaje pełnomocnikowi wynagrodzenie za zastępstwo ze środków budżetowych Skarbu Państwa po wykazaniu bezskuteczności ich egzekucji od osoby zobowiązanej do ich pokrycia (§ 6 rozporządzeń o ponoszeniu kosztów nieopłaconej pomocy świadczonej z urzędu).

Wynagrodzenie adwokata lub radcy prawnego za nieopłaconą pomoc prawną świadczoną z urzędu staje się składnikiem kosztów postępowania (art. 98 § 2 i 3 k.p.c.), gdy zostaje zasądzone na podstawie przepisów określających zasady ich rozliczania od przeciwnika na rzecz strony, dla której adwokat lub radca prawny został ustanowiony.

Wynagrodzenie przyznawane fachowemu pełnomocnikowi nie stanowi rozliczanych między stronami kosztów procesu, gdy zobowiązanym do jego pokrycia jest Skarb Państwa ze środków budżetowych (zob. uchwały SN z 13 stycznia 2017 r., III CZP 87/16; z 25 czerwca 2009 r., III CZP 36/09; postanowienie z 17 listopada 2009 r., III CZ 53/09).

Ustalenie zasad pokrywania kosztów pomocy prawnej świadczonej z urzędu wymaga uprzedniego ustalenia reguł odpowiedzialności za koszty postępowania, co następuje, gdy znany jest wynik postępowania w sprawie w związku z jego zakończeniem w instancji (art. 108 § 1 k.p.c.).

Z różnych przyczyn, w tym także z uwagi na śmierć strony, umocowanie pełnomocnika do działania za nią może wygasnąć przed zakończeniem postępowania w sprawie. Następcy prawni zmarłej strony, którą z pełnomocnikiem łączyła umowa o wykonywanie zastępstwa prawnego, rozliczają z nim wynagrodzenie lub uzgadniają kontynuowanie czynności. Pełnomocnik działający za stronę na podstawie orzeczenia sądu o jego ustanowieniu powinien w takim przypadku wystąpić do sądu o przyznanie mu wynagrodzenia za wykonane czynności.

Uchwała SN z dnia 16 października 2024 r., III CZP 14/24

Standard: 84270 (pełna treść orzeczenia)