Zwrot kosztów nieopłaconej pomocy świadczonej z urzędu

Pełnomocnik z urzędu działający za stronę, której przysługuje uprawnienie do uzyskania od przeciwnika kosztów postępowania, powinien uzyskać należne mu wynagrodzenie przede wszystkim od strony, którą reprezentował, gdyż zasądzone na jej rzecz koszty mają obejmować także wynagrodzenie pełnomocnika, a ten może je pobrać z kwoty zasądzonej na rzecz strony z pierwszeństwem przed nią (art. art. 122 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.).

Obowiązek pokrycia przez Skarb Państwa wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu powstaje dopiero wtedy, gdy egzekucja kosztów nieopłaconej pomocy prawnej zasądzonych od przeciwnika na rzecz strony, dla której ustanowiono pełnomocnika z urzędu, okazała się bezskuteczna (art. 122 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.) oraz wtedy, gdy to strona reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego z urzędu przegrała sprawę i została obciążona kosztami procesu lub – z innej przyczyny – nie było podstaw do obciążenia tymi kosztami innego podmiotu.

W sprawie cywilnej, w której kosztami procesu został obciążony przeciwnik procesowy strony korzystającej z pomocy udzielonej przez adwokata lub radcę prawnego ustanowionego z urzędu, sąd przyznaje pełnomocnikowi wynagrodzenie za zastępstwo ze środków budżetowych Skarbu Państwa po wykazaniu bezskuteczności ich egzekucji od osoby zobowiązanej do ich pokrycia (§ 6 rozporządzeń o ponoszeniu kosztów nieopłaconej pomocy świadczonej z urzędu).

Wynagrodzenie adwokata lub radcy prawnego za nieopłaconą pomoc prawną świadczoną z urzędu staje się składnikiem kosztów postępowania (art. 98 § 2 i 3 k.p.c.), gdy zostaje zasądzone na podstawie przepisów określających zasady ich rozliczania od przeciwnika na rzecz strony, dla której adwokat lub radca prawny został ustanowiony.

Wynagrodzenie przyznawane fachowemu pełnomocnikowi nie stanowi rozliczanych między stronami kosztów procesu, gdy zobowiązanym do jego pokrycia jest Skarb Państwa ze środków budżetowych (zob. uchwały SN z 13 stycznia 2017 r., III CZP 87/16; z 25 czerwca 2009 r., III CZP 36/09; postanowienie z 17 listopada 2009 r., III CZ 53/09).

Ustalenie zasad pokrywania kosztów pomocy prawnej świadczonej z urzędu wymaga uprzedniego ustalenia reguł odpowiedzialności za koszty postępowania, co następuje, gdy znany jest wynik postępowania w sprawie w związku z jego zakończeniem w instancji (art. 108 § 1 k.p.c.).

Z różnych przyczyn, w tym także z uwagi na śmierć strony, umocowanie pełnomocnika do działania za nią może wygasnąć przed zakończeniem postępowania w sprawie. Następcy prawni zmarłej strony, którą z pełnomocnikiem łączyła umowa o wykonywanie zastępstwa prawnego, rozliczają z nim wynagrodzenie lub uzgadniają kontynuowanie czynności. Pełnomocnik działający za stronę na podstawie orzeczenia sądu o jego ustanowieniu powinien w takim przypadku wystąpić do sądu o przyznanie mu wynagrodzenia za wykonane czynności.

Uchwała SN z dnia 16 października 2024 r., III CZP 14/24

Standard: 84270 (pełna treść orzeczenia)

Koszty pomocy udzielonej z urzędu, których nie pokrywa przeciwnik strony korzystającej z tej pomocy, ani ona sama, ponosi Skarb Państwa, zobowiązany świadczyć je bezpośrednio pełnomocnikowi na jego wniosek. Kwestię tę reguluje art. 29 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (jedn. tekst. Dz. U. 2020 r., poz. 1651), w myśl którego koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ponosi Skarb Państwa albo jednostka samorządu terytorialnego, jeżeli przepis szczególny tak stanowi oraz wydane na podstawie ust. 2 tego artykułu rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. (jedn. tekst: Dz. U 2019 r., poz.18) w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu. 

Świadczenie pomocy prawnej z urzędu jest działaniem dla dobra publicznego, umożliwiającym realizację w postępowaniu cywilnym zasady równości i prawa do sądu. Obowiązek pokrycia tych kosztów spoczywający na Skarbie Państwa ma charakter publicznoprawny i nie jest obowiązkiem pokrycia kosztów procesu w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego dotyczących tych kosztów. Rozstrzygnięcie sądu w takiej sytuacji o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie z urzędu nie jest orzeczeniem w przedmiocie kosztów procesu (por. postanowienie SN z dnia 14 grudnia 2007 r., III CZ 61/07 oraz z dnia 17 listopada 2009 r.., III CZ 53/09, a także uz. uchwały SN z dnia 25 czerwca 2009 r., III CZP 36/09). 

Czym innym jest przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej od Skarbu Państwa a czym innym zasądzenie kosztów procesu od strony przegrywającej na rzecz wygrywającej (art. 98 k.p.c.).

Wniosek pełnomocnika z urzędu o zasądzenie na jego rzecz od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej nie zawiera implicite żądania zasądzenia kosztów procesu na rzecz reprezentowanej przez niego strony - jako wygrywającej (art. 98 § 1 i 3 k.p.c.) - od strony przeciwne

Uchwała SN z dnia 7 października 2021 r., III CZP 51/20

Standard: 57621 (pełna treść orzeczenia)