Postanowienie z dnia 1990-05-08 sygn. III CZP 20/90

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 20/90

Uchwała z dnia 8 maja 1990 r.

Przewodniczący: sędzia SN K. Piasecki (sprawozdawca).

Sędziowie SN: Ł. Grygołajtys, Z. Świeboda.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Franciszka S. przeciwko Gminnemu Zespołowi Administracyjnemu Szkół w K. Z. o zapłatę odsetek po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego, przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Wałbrzychu z siedzibą w Świdnicy, postanowieniem z dnia 15 stycznia 1990 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy po uprawomocnieniu się wyroku zasądzającego należność główną wraz z obowiązującymi wówczas ustawowymi odsetkami zwłoki w wysokości 8% dopuszczalne jest dochodzenie dalszych, wyższych odsetek zwłoki wprowadzonych rozporządzeniami Rady Ministrów, wydanymi po dniu prawomocnego osądzenia sprawy?"

podjął następującą uchwałę:

Po uprawomocnieniu się wyroku zasądzającego należność główną wraz z obowiązującymi w dacie orzekania ustawowymi odsetkami zwłoki dopuszczalne jest dochodzenie dalszych wyższych odsetek zwłoki określonych w rozporządzeniach Rady Ministrów wydanych po dacie prawomocnego osądzenia sprawy.

 Uzasadnienie

Przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne, jako budzące poważne wątpliwości, nasunęło się w następującej sytuacji procesowej i cywilnoprawnej. Powód żądał zasądzenia od pozwanego na swoją rzecz 55% od kwoty 424.211 zł od dnia 22 marca 1989 r., do dnia 13 lipca 1989 r. oraz 99% od dnia 14 lipca 1989 r. do dnia zapłaty kwoty 424.211 zł, z tym uzasadnieniem, że wyrokiem z dnia 26 kwietnia 1989 r. Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powoda kwotę - 424.211 zł z 8% od dnia 23 listopada 1988 r. Pozwany dotychczas nie wypłacił powodowi zasądzonej kwoty. Sąd Rejonowy pozew odrzucił (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.). Powód zażaleniem zaskarżył postanowienie w tym przedmiocie, domagając się jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu, w związku z tym Sąd Wojewódzki przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia wymienione na wstępie zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Sąd Rejonowy odrzucenie pozwu uzasadnił w ten sposób, że w myśl art. 359 § 3 k.c. wysokość odsetek ustawowych określa Rada Ministrów. Z chwilą zmiany rozporządzenia należą się odsetki w podwyższonej wysokości od dnia wejścia w życie tych zmian. Odsetki te są egzekwowane wraz z roszczeniem głównym w postępowaniu egzekucyjnym bez potrzeby wytaczania odrębnego procesu. Skoro zatem sprawa o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami została prawomocnie zakończona, należało na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. pozew odrzucić. Stanowiska tego, jak wynika to z uzasadnienia postanowienia o przekazaniu zagadnienia prawnego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia, nie uznał Sąd Wojewódzki za nie budzące wątpliwości. Sąd Wojewódzki stwierdził, że zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie przyjęte jest stanowisko o dopuszczalności częściowego dochodzenia roszczeń w procesie cywilnym. Brak jest bowiem jakichkolwiek podstaw prawnych do wkraczania w swobodę dyspozycji strony co do wyboru dochodzenia przez nią całości roszczeń bądź tylko niektórych czy też ich części. Jedynie względy szybkości i ekonomii procesowej mogą skłaniać do niewszczynania wielu procesów w sytuacji, gdy całość roszczenia kwalifikuje się do rozpoznania w jednej sprawie. Dopuszczalne zatem jest także dochodzenie roszczenia o odsetki odrębnie od roszczenia głównego. Żądanie odsetek jest akcesoryjne jedynie w tym znaczeniu, że jego powstanie i zakres zależy od powstania i zakresu żądania głównego, poza tym zaś roszczenie o odsetki ma byt samodzielny, np. może ono istnieć i być dochodzone również w wypadku wygaśnięcia żądania głównego (np. przez jego zapłatę), gdy przyczyny wygaśnięcia nie objęły także roszczenia ubocznego. Strona, która nie dochodziła odsetek ustawowych w procesie o zapłatę roszczenia głównego, może więc w razie zwłoki dłużnika wnosić w odrębnym procesie o zasądzenie tych odsetek (...). Skoro zatem w niniejszej sprawie powód nie wnosił o zasądzenie od dnia 22 marca 1989 r. odsetek ustawowych w wysokości 55%, to należy uznać, że o odsetki takie może wystąpić w odrębnym procesie. Ze zgłoszonego w poprzedniej sprawie żądania przyznania mu odsetek w wysokości 8% nie można wyprowadzić wniosku, że tym samym powód zrzekł się swych roszczeń z tego tytułu, tj. 55% za okres od dnia 22 maja 1989 r. Wydaje się więc, że nie ma też podstaw do odmiennego traktowania żądania o zasądzenie za następne okresy odsetek zwłoki równych odsetkom ustawowym według stopy procentowej określonej rozporządzeniami Rady Ministrów wydanymi już po uprawomocnieniu się wyroku z dnia 26 kwietnia 1989 r. W konsekwencji należałoby uznać, że również dopuszczalne jest takie powództwo.

Analizowane zagadnienie wymaga oprócz tego rozważenia z punktu widzenia art. 366 k.p.c., regulującego powagę rzeczy osądzonej. Otóż należy stwierdzić, że według art. 366 k.p.c. wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Powaga rzeczy osądzonej odnosi się do przedmiotu procesu w takiej postaci, jaką miało żądanie objęte przedmiotem procesu w chwili wydania wyroku. Zakres powagi rzeczy osądzonej pod względem przedmiotowym ocenia się według zakresu rozstrzygnięcia, a nie zgłoszonego przez powoda żądania. Wyrok nie uzyskuje powagi rzeczy osadzonej co do pominiętego przez sąd żądania lub jego części. W konsekwencji nie może być traktowane jako objęte powagą rzeczy osądzonej to, co nie stało się przedmiotem rozstrzygnięcia sądu, czy to z tego względu, że nie objęte to było przedmiotem procesu, dochodzenia w formie żądania, czy to dlatego, że sąd nie rozstrzygnął w sensie pozytywnym lub negatywnym o żądaniu lub jego części. Uwagi te dotyczą także odsetek w określonej wysokości (stopy procentowej) i od określonej daty. Nie ma przy tym oparcia w przepisach prawa cywilnego zapatrywanie wyrażone przez Sąd Rejonowy. To, że odsetki mają charakter ustawowy, nie oznacza jeszcze tego, że w tym zakresie nie jest konieczne zgłoszenie odpowiedniego żądania co do określonej stopy procentowej i okresu. Nie można także w tym zakresie utożsamiać podstawy materialnoprawnej roszczenia z podstawą procesową żądania. Z tego też względu za błędną należy uznać praktykę sądową zasądzania w wyroku "odsetek ustawowych", pozostawiając ich określenie co do wysokości i okresu komornikowi. Komornik nie jest powołany do orzekania zamiast sądu.

Niezależnie od tego należy przytoczyć - wiążące się z rozważanym zagadnieniem prawnym - stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 marca 1990 r. IV CR 16/90. Otóż wyrok może być zaskarżony rewizją tylko w takiej części, w jakiej istnieje, czy to w postaci pozytywnej (uwzględniającej dochodzone żądanie), czy to w postaci negatywnej (oddalającej powództwo). Innymi słowy, zasadniczą przesłanką zaskarżenia rewizją w procesie jest istnienie tzw. substratu zaskarżenia. Są rewizyjny może uchylić tylko orzeczenie istniejące, w części istniejącej zarówno w sensie pozytywnym, jak i negatywnym - i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji. Podobnie, zmianie przez sąd rewizyjny może podlegać tylko orzeczenie istniejące w sensie negatywnym lub pozytywnym. W świetle tych zasad niedopuszczalna jest rewizja od wyroku w części orzekającej odsetki wniesiona na tej podstawie, że po wydaniu wyroku przez sąd pierwszej instancji, ale przed upływem terminu do wniesienia rewizji, została w drodze odpowiedniego aktu prawnego podwyższona w odniesieniu do dalszego okresu stopa procentowa.

W takiej to między innymi sytuacji procesowej aktualne może być - gdy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem zasądzonego świadczenia - dochodzenie w osobnym procesie wyższych, ustalonych później odsetek.

Z tych wszystkich względów należało podjąć zamieszczoną na wstępie uchwałę.

OSNC 1991 r., Nr 1, poz. 6